Morgunblaðið - 21.04.2020, Síða 21

MINNINGAR 21
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 21. APRÍL 2020
✝ Gísli Gunnars-son, fv. prófess-
or, fæddist í Reykja-
vík 19. mars 1938.
Hann lést á heimili
sínu 7. apríl 2020.
Foreldrar hans voru
Gunnar Jóhann-
esson póstfulltrúi, f.
20. júlí 1905 í Helga-
fellssveit á Snæfells-
nesi, d. 26. janúar
1990 og Málfríður
Guðný Gísladóttir húsmóðir, f. 18.
október 1911 í Krossgerði á Beru-
fjarðarströnd í Suður-Múlasýslu,
d. 22. apríl 1996. Systkini Gísla
eru Vilborg, fv. póstútibússtjóri, f.
1941, Guðfinna, fv. hjúkrunar-
fræðingur, f. 1943, Skarphéðinn,
fv. framkvæmdastjóri, f. 1946,
Guðbjörg, fv. hjúkrunarfræð-
ingur, f. 1948, Jóhannes, fv. fram-
kvæmdastjóri, f. 1949, d. 2018 og
Þóra Guðný, fv. skrifstofustjóri, f.
1954.
Gísli var kvæntur Sigríði Ingi-
leifu Sigurbjörnsdóttur, fv. gjald-
kera, f. 24. mars 1941, og áttu þau
3 dætur: 1) Birna Bragadóttir
hagfræðingur, fædd 1964, fyrr-
verandi eiginmaður Birnu er Ein-
þjóð 1983. Gísli var í mörg ár
kennari við Háskóla Íslands og
gegndi prófessorsstöðu frá 1996.
Gísli hefur samið fjölda rit-
verka, þar á meðal Monopoly
Trade and Economic stagnation.
Studies in the foreign trade of Ice-
land 1602-1787, sem kom út 1983 í
Lundi, Svíþjóð. Bókin var end-
urbætt og gefin út á Íslandi árið
1987 undir titlinum Upp er boðið
Ísaland. Einokunarverslun og ís-
lenskt samfélag 1602-1787. Af
öðrum bókum ber að nefna Fisk-
urinn sem munkunum þótti best-
ur (2004). Hér fjallar Gísli um lítt
þekktan en mikilvægan þátt í
hagsögu Íslands; verslun með ís-
lensku skreiðina á erlendum
mörkuðum á 17. og 18. öld.
Gísli gegndi margvíslegum
trúnaðarstöðum, meðal annars
hjá Neytendasamtökunum, í Sið-
mennt, í Alþýðubandalaginu og
Samfylkingunni. Gísla var alla tíð
mjög annt um nemendur sína,
sem birtist meðal annars í því að
hann var mjög vinsæll kennari og
leiðbeinandi á bæði BA- og MA-
stigi. Hann var talnaglöggur mað-
ur og hafði mikla ánægju af töl-
fræðilegum viðfangsefnum. Þessi
áhugi hans fór saman við gríð-
arlegan áhuga hans á stjórn-
málum.
Útför fór fram í kyrrþey.
ar Örn Thorlacius
lögfræðingur, f.
1958. Barn þeirra er
Sigríður Fossberg
Thorlacius, fædd
1987. 2) Frida Mál-
fríður Gísladóttir
lögfræðingur, f.
1969, eiginmaður
hennar er Byrial
Rastad Bjørst lög-
maður, f. 1971. Börn
þeirra eru Jens
Byrialsson Bjørst, f. 2000, og
Thorvald Gisli Byrialsson Bjørst,
f. 2002. 3) Þórunn Ingileif Gísla-
dóttir læknaritari, f. 1975, eig-
inmaður hennar er Michael Cra-
mer Andersen menntaskóla-
kennari, f. 1972. Börn þeirra eru
Júlíus Cramer Andersen, f. 2006,
Ulrik Cramer Andersen, f. 2010
og Lauritz Cramer Andersen, f.
2018. Frida Málfríður og Þórunn
Ingileif eru búsettar í Danmörku.
Gísli varð stúdent 19 ára frá
Menntaskólanum í Reykjavík og
hélt þaðan til náms við Edinborg-
arháskóla í Bretlandi. Hann lauk
mastersprófi í sagnfræði og hag-
fræði 1961 og doktorsprófi frá
hagsögudeildinni í Lundi í Sví-
Elsku pabbi – nú ertu allur. Þú
vissir hvert stefndi. Í síðasta
tölvupóstinum frá þér í mars 2020
skrifaðirðu svo: „Ég var með bak-
þanka eftir að ég sendi bréfið því
að mig langar ekki að deyja en
reikna samt með möguleikanum,
nota því mína illræmdu kaldhæðni
sem fæstir skilja“. Ég svaraði:
„Auðvitað verður jarðarförin ver-
aldarleg – ekkert annað kemur til
greina og svo verður erfidrykkja
með viðeigandi fjöldasöng! Nei,
mér þykja pælingar þínar ekki
kaldranalegar heldur fullkomlega
eðlilegar.“
Þú hafðir gaman af ljóðum, sög-
um og söng. Þegar ég var lítil
stelpa og gat ekki sofnað á kvöld-
in, sem var ansi oft, þá bjuggum
við til nýjar sögur yfir sama þema.
Rauðhetta. Svarthetta. Græn-
hetta. Blómhetta. Stundum var
úlfurinn ugla eða haförn. Stundum
var úlfurinn oggolítil músatítla.
Þetta róaði barnshjartað. Þú varst
einstaklega þolinmóður pabbi.
Líka þegar ég tók æðisköst og
henti mér í vegginn eða sveiflaði
fótunum af sturlun svo ég datt.
Þú varst hafsjór af fróðleik.
Einn vinur minn í æsku, Jón Bald-
ur, kom oft í heimsókn. Við vorum
að metast. „Pabbi minn er stærri
en pabbi þinn. Ég get pissað
lengra en þú,“ sagði Jón Baldur.
En ég toppaði alltaf umræðuna
með að segja: „En pabbi minn veit
miklu meira en pabbi þinn.“ Ekki
veit ég af hverju þessi setning var
hjartatrompið. Sennilega hafði
Jón Baldur skynjað, að pabbi
minn var enginn venjulegur pabbi.
Hann var prófessor löngu áður en
hann fékk þann titil.
Elsku pabbi með sérlundina.
Þú fórst þínar eigin leiðir, stund-
um voru þær ótroðnar og var-
hugaverðar. Ég man eftir atviki,
sennilega árið 1993. Þú fékkst
morðhótun. Bandruglaður náungi
ætlaði að skjóta þig. Þetta var í
kringum sjónvarpsmyndaþættina
„Þjóð í hlekkjum hugarfarsins“.
Ég spurði hvort þú værir búinn að
láta lögguna vita. Þú brostir góð-
látlega og sagðir að manngreyið
kynni ekki á byssu. Sérlundin
breyttist með árunum og þú
varðst einrænni. Þú undir þér vel
með tölfræðinni og alltaf í tölvunni
að grúska, hugsa og skrifa.
Þú varst fluttur upp um bekk
þegar þú varst í barnaskóla. Þér
leiddist. Kennararnir vorkenndu
þér. Löngu seinna áttum við sam-
tal um þetta og þú sagðir, að þetta
hefði markað þáttaskil í lífi þínu,
til góðs og ills. Þú fékkst gáfna-
brjálæðiskast. Þú varst búinn með
allar Íslendingasögurnar innan
við 10 ára aldur. Amma var stolt af
þér. Þú varst fyrsta barnið henn-
ar. Það var þykkt, bandið á milli
ykkar. Enginn mátti segja neitt
illt um hann Gísla. Hér eftir var
leiðin greið í menntaskóla og há-
skóla.
Þú þoldir ekki örlaga- og for-
ræðishyggju. Ætli forlögin hafi
ætlað þér annað en prófessorsleið-
ina?
Löngu seinna varð ég móðir og
fann sjálf fyrir þessari takmarka-
lausu ást sem þú hafðir reynt að
útskýra fyrir mér. Bandið er
þarna ennþá. Milli þín og ömmu,
milli þín og mín, milli mín og sona
minna.
Þú vissir hvert stefndi. Það er
tregafullt og þungbært að kveðja
þig, elsku pabbi. Við minnumst
pabba og afa sem var engum líkur!
Og ég lofa þér að þegar ástandið
er orðið eðlilegra verður útför þín
auglýst með erfidrykkju og fjölda-
söng! Þín
Málfríður.
Ég hafði oft séð mynd af þess-
um breiðleita manni við lestur á
Þjóðviljanum á árunum fyrir og
um 1980. Hann stundaði nám í
Svíþjóð og skrifaði fréttir af
sænskri pólitík. Ekki óraði mig
fyrir því þá að ég ætti eftir að
tengjast honum. Svo rennur júní
1984 upp. Ég nýbúinn að kynnast
stjúpdóttur hans sem mér leist vel
á og stóra stundin runnin upp. Að
hitta fjölskyldu kærustunnar. Þar
á meðal hann Gísla sem ég vissi að
var trúlaus kommúnisti og ég
kristinn Heimdellingur. En Gísli
tók mér mjög vel þótt ég væri
sennilega enginn draumatengda-
sonur að þessu leyti.
Þrátt fyrir ódrepandi vinstri-
mennsku og yfirlýst trúleysi kom í
ljós að Gísli var mjög góður mað-
ur. Hann bar hag lítilmagnans
mjög fyrir brjósti og var góður
fjölskyldufaðir. Áhugi hans og
þekking á erlendum stjórnmálum
var yfirgripsmikil í meira lagi.
Stundum komu erlendir gestir í
heimsókn í Fellsmúlann. Þá kom í
ljós að hann vissi meira um stjórn-
málaástandið í heimalandi þeirra
en þeir sjálfir. Hann hafði mjög
gaman af allri tölfræði og lýðfræði
sem kom honum vel í sagnfræði-
rannsóknunum.
Gísli gat verið mjög harðskipt-
inn í rökræðum og reyndi aldrei
að vera hvers manns hugljúfi.
Þetta hefur sennilega gert honum
stundum erfitt fyrir en allir báru
virðingu fyrir honum þótt það
gæti verið sárt að vera borinn of-
urliði í kappræðum gegn honum.
Ég var heimagangur á heimili
hans og Sigríðar eiginkonu hans á
meðan hjónaband mitt og Birnu
entist og var ávallt vel tekið. Og
það vill svo vel til að ég hitti hann
tvisvar nýlega við sérstök tilefni.
Þá var nokkuð af honum dregið
líkamlega en ekki andlega.
Mér þótti vænt um að Gísli
bauð mér í sjötugsafmæli sitt árið
2008 þótt fjölskyldutengslin hefðu
rofnað 15 árum fyrr. Þar hélt ég
stutta ræðu og þótti sumum
merkilegt eftir á að fyrrverandi
tengdasonur skyldi halda ræðu
þar. En það gerði ég með ánægju
og minntist góðra stunda.
Gísli skilur eftir sig merkan arf
sagnfræðirannsókna og gott dags-
verk. Í nýjasta hefti Sögu tímariti
Sögufélags (2019) er að finna
grein eftir hann um einokunar-
verslun í Danaveldi á 17. og 18.
öld. Svo má líka nefna að ég efast
um að nokkur Íslendingur hafi
þekkt sögu vinstrihreyfingar á Ís-
landi jafnvel og Gísli. Eftir að Al-
þýðubandalagið lagðist undir lok
skipaði hann sér í raðir Samfylk-
ingarinnar og naut sín vel þar.
Ég votta fjölskyldu hans samúð
mína.
Einar Örn Thorlacius.
Gísli Gunnarsson, lærimeistari
minn og vinur, er látinn. Leiðir
okkar Gísla lágu saman fyrir um
30 árum þegar hann kenndi mér
sagnfræði í Háskóla Íslands.
Strax í fyrsta tíma varð ég upp-
numinn af sagnfræði og ekki síst
Gísla, sem kom með glænýja sýn á
söguna og þar með mína eigin
heimsmynd. Hann lagði ekki
áherslu á ártöl eða heldrimenn,
þótt hann kynni þá hlið mæta vel,
heldur hagsöguna, en með henni
fletti hann hulunni ofan af mann-
legu eðli, og þetta endurspeglaðist
í öllu hans lífsviðhorfi, pólitík og
viðhorfum til trúmála.
Það kom því að sjálfu sér að ég
skrifaði bæði BA- og MA-ritgerðir
mínar í hagsögu undir leiðsögn
Gísla. Í báðum ritgerðunum voru
þræddar ótroðnar slóðir og tóku
mikinn tíma frá leiðbeinandanum,
einkum MA-ritgerðin: Frá tíund
til virðisauka. Við vorum oft að
ræða langt fram á kvöld hin og
þessi atriði sem þyrfti að athuga
betur og keyrði ég hann þá gjarna
heim á eftir, en Gísli var bíllaus og
nýtti sér alla tíð almenningssam-
göngur. Þá varð samtal okkar per-
sónulegra og með okkur tókst vin-
átta sem hélst alla tíð.
Eitt það minnisstæðasta við
MA-ritgerðina var hið forna jarða-
mat, sem lagði grunninn að skatt-
kerfinu í 800 ár en var lítt rann-
sakað, og fór mikill tími í það. Var
legið yfir heimildum, einkum Búa-
lögum, en í Konungsbók, sem
Brynjólfur Sveinsson biskup gaf
konungi á sínum tíma, lágu þau
með tíundarstatútunni. Búalög til-
greina hlutföll stærðar og vinnu,
sbr. 240 fiskar eru jafngildir 120
álnum, sem jafngilda síðan 6 ám
eða einni kú. Einkum voru það
eyrisvöllurinn, 30x30 faðmar, og
kýrfóðursvöllurinn, 40x40 faðmar,
sem staðnæmst var við. Þetta
mældum við fram og til baka og
töldum faðm Gísla nær hinum
forna faðmi, en hann var heldur
styttri en ég, a.m.k. í annan end-
ann, og þreknari. Eftir mikla
vinnu féllumst við hins vegar á að
um jarðamatið gilti ekki sama
hugsun og um fastaeignamat síð-
ar. Stærð landsins skipti ekki máli
heldur væri það vinnan, sbr. Karl
Marx, hvað var plægt á dag, en
t.d. bæði í frönsku og bretónsku
eru til sérstök orð yfir þetta (Jo-
urnal og Devezh-arat). Þetta hafði
hins vegar fyrnst, ekki síst vegna
óknytta séra Daða Halldórssonar,
barnsföður Ragnheiðar Brynjólfs-
dóttur, sem ruglaði þá Árna
Magnússon og Pál Vídalín heldur
betur í ríminu þegar þeir unnu að
gerð Jarðabókarinnar í byrjun 18.
aldar, en það er önnur saga.
Gísli var ætíð virkur í fræðun-
um. Við fórum síðast saman á fund
Sagnfræðingafélagsins fyrir rúmu
ári, en þá var hann nýkominn
heim eftir langa dvöl á spítala. Á
þeim fundi brást Gísli til varnar
höfuðriti sínu: Upp er boðið Ísa-
land – aukin og endurbætt útgáfa
af doktorsritgerð hans, sem gætti
ekki sannmælis í þá nýútkominni
bók.
Gísla er sárt saknað og vottum
við Sigríði og dætrum þeirra
hjóna innilega samúð.
Jóhannes Hraunfjörð Karls-
son og Ólöf Pétursdóttir
Ætli fundum okkar Gísla hafi
ekki fyrst borið saman á mennta-
skólaárunum í MR á sjötta áratug
seinustu aldar, nánar tiltekið í
„leshring“ hjá Einari Olgeirssyni,
hinum aldna leiðtoga Sósíalista-
flokksins sáluga.
Okkur þótti báðum nokkuð til
þess koma, að einn helsti stjórn-
málaskörungur samtímans skyldi
ekki telja eftir sér að bjóða upp-
reisnargjörnum unglingum upp á
rökræður um helstu mál samtím-
ans. Reyndar var þetta frekar ein-
ræða, þar sem Einar lét gamminn
geisa um hugðarefni sín. Sovétið
var t.d. tabú. Mig minnir, að inn-
rás Sovétsins í Ungverjaland 1956
hafi að lokum bundið enda á þetta
skólahald. En þrátt fyrir þessar
ýfingar bárum við Gísli báðir virð-
ingu fyrir hinum aldna hugsjóna-
manni vegna mannkosta hans.
Næst bar fundum okkar Gísla
saman á bókasafni Edinborgarhá-
skóla. Hann var þar að læra hag-
sögu. Eftir á að hyggja var ég
þarna aðallega þeirra erinda að af-
læra úrelta hagfræði, sem íhalds-
samir lærifeður buðu upp á í fyr-
irlestrum sínum. Keynes þótti
nefnilega ekki ennþá samkvæmis-
hæfur í þessari virðulegu stofnun,
en bókasafnið bætti úr því.
Þar fyrir utan bar fundum okk-
ar saman í „Labour and socialist
club“. Breska nýlenduveldið var
að liðast í sundur, og við vildum
gjarnan veita því nábjargirnar.
Kannski lærðum við meira í þess-
um félagsskap við verðandi leið-
toga nýfrjálsra ríkja en af hinum
dauflyndu uppfræðurum aka-
demíunnar. En Skotland átti alltaf
síðan sterk ítök í hug okkar og
hjarta.
Eitt annað áttum við Gísli sam-
eiginlegt: Að loknu námi í Edin-
borg héldum við báðir til Svíþjóð-
ar – Mekka
sósíaldemókratíunnar. Ég gerði
þar að vísu stuttan stans við að
læra á norræna módelið. En Gísli
skaut þar djúpum rótum við rann-
sóknir í sínum fræðum við Háskól-
ann í Lundi. Doktorsritgerð hans:
„Monopoly Trade and Economic
Stagnation (1602-1787)“ er tíma-
mótaverk í íslenskri hagsögu.
Helsta fræðirit Gísla „Einokunar-
verslunin og íslenskt samfélag
(1602-1787) er á henni byggt.
Heim kominn var það hag-
söguprófessornum við HÍ fjarri
skapi að hreiðra um sig í makind-
um í hinum fræga fílabeinsturni.
Fyrir utan rannsóknir og útgáfu
fræðirita og –greina lét hann að
sér kveða í samfélagsumræðunni.
Oft kom hann þá við kaunin á tals-
mönnum sögufölsunarfélagsins og
varðhundum kerfisins. Um þver-
bak keyrði, þegar Gísli var helsti
heimildamaður Baldurs Her-
mannssonar í alræmdum sjón-
varpsþáttum hins síðarnefnda ár-
ið 1993 undir heitinu: „Þjóð í
hlekkjum hugarfarisins“.
Ég held það sé ekki ofmælt, að
Gísli hafi með rannsóknum sínum
á hag almúgans í hinu staðnaða
landbúnaðarsamfélagi fyrri tíma
unnið sér verðugan sess í fram-
varðarsveit þeirra fræðimanna,
sem hafa afhjúpað goðsagnir og
skrautmælgi um gullöld, sem eng-
in var.
Hans aðalsmerki var að taka
svari lítilmagnans og þeirra „sem
erfiði og þunga eru hlaðnir“, alltaf
og ævinlega.
Ég kveð minn gamla vin með
þakklæti og virðingu.
Jón Baldvin Hannibalsson.
Gísli Gunnarsson
Ástkær eiginmaður minn, faðir, tengdafaðir,
afi og langafi,
NÍELS JAKOB ERLINGSSON,
Kjarnagötu 12, Akureyri,
lést á heimili sínu fimmtudaginn 9. apríl.
Vegna aðstæðna fór útförin fram í kyrrþey.
Starfsfólki Heimahlynningar og heimaþjónustu eru færðar
alúðarþakkir fyrir ómetanlega aðstoð.
Hermína Jónsdóttir
Rannveig María Níelsdóttir Dag Albert Bårnes
Erlingur Níelsson Ann Merethe Jakobsen
Anna Marit Níelsdóttir Jón Stefán Baldursson
Ragnhildur Jóna Níelsdóttir
barnabörn og barnabarnabörn
Elskulegur eiginmaður minn, faðir okkar,
tengdafaðir og afi,
GRÉTAR ÞÓR SIGURÐSSON,
Austurgötu 11, Keflavík,
sem lést á Landspítalanum við Hringbraut
miðvikudaginn 26. febrúar, verður
jarðsunginn frá Keflavíkurkirkju föstudaginn 24. apríl
klukkan 13. Sökum aðstæðna verður eingöngu nánasta
fjölskylda viðstödd athöfnina.
Athöfninni verður streymt frá Facebókarsíðu Signýjar
Sigurhansdóttur.
Signý Hrönn Sigurhansdóttir
Gunnar Þór Grétarsson Sólveig Gísladóttir
Bryndís Grétarsdóttir Hafsteinn Guðmundsson
Magnea Grétarsdóttir Sigurður R. Magnússon
og barnabörn
Ástkær eiginkona mín, móðir, tengdamóðir
og amma,
KRISTÍN GUÐMUNDSDÓTTIR,
Strandvegi 1, Garðabæ,
lést á líknardeild Landspítalans
mánudaginn 13. apríl. Í ljósi aðstæðna
í þjóðfélaginu mun útför hennar fara fram í kyrrþey.
Valsteinn Víðir Guðjónsson
Þóra Björk Valsteinsdóttir Asimakis Tsoukalas
Valsteinn Konstantín Tsoukalas
Kristín Krisúla Tsoukalas
Ástkær eiginmaður minn, faðir og
tengdafaðir,
AXEL KVARAN,
lést á hjúkrunarheimilinu Eir að morgni
páskadags 12. apríl.
Jónína Ósk Kvaran
Ágúst Kvaran Ólöf Þorsteinsdóttir
Brynjar Kvaran Ingibjörg Fjölnisdóttir
Svavar Kvaran Hildur Halla Jónsdóttir
Axel Kvaran Sandra Baldvinsdóttir
Elskuleg móðir mín, tengdamóðir og amma,
BIRNA BJÖRNSDÓTTIR,
lést á Landspítalanum 16. apríl.
Útförin fer fram í kyrrþey.
Ingi Þór Ólafsson Hildur Þórarinsdóttir
Elvar Örn Ingason
Þórarinn Ólafur Ingason
Anna Birna Ingadóttir
Hilmir Hugi Ingason