Fréttablaðið - 03.10.2020, Blaðsíða 84

ÞÆR ERU TIL DÆMIS
MEÐ SEXTÁN HLJÓÐ
TIL AÐ TJÁ HAMINGJU, SEM
TENGJAST SAMKVÆMISLEIKJ-
UM ÞEIRRA.
ÞAÐ ER EINNIG
NÆSTUM ÁÞREIFAN-
LEGT HVERSU VEL KJARTAN
ÞEKKIR UMFJÖLLUNAREFNIÐ
OG ÞÁ MENN SEM FJALLAÐ ER
UM.
BÆKUR
Draumar og veruleiki, stjórn-
mál í endursýn
Kjartan Ólafsson
Útgefandi: Mál og menning
Fjöldi síðna: 568
Draumar og veruleiki, stjórnmál í
endursýn, eftir Kjartan Ólafsson,
er mikið rit og veglegt sem fjallar
um sögu Kommúnistaflokksins og
Sósíalistaflokksins á Íslandi. Eins og
búast má við fjallar bókin um sagn­
fræði, þeir tveir flokkar sem nefndir
eru heyra sögunni til, þó að rekja
megi rætur stjórnmálaaf la sam­
tímans til þeirra að einhverju leyti.
Bókin er afar fróðleg lesning um
liðna tíma og gengna menn. Textinn
er kjarnyrtur og höfundur hefur
góð tök á efninu, svona víðast hvar.
Kjartan segir söguna í gegnum þá
forystumenn sem hann metur svo
að mest áhrif hafi haft á framvind­
una. Þar fer Einar Olgeirsson fyrstur
og kemur ekki beinlínis á óvart.
Einari lýsir höfundur svo að
hann haf i verið
„fullhugi sem fann
sig kallaðan til að
ger a st boðber i
nýrra sanninda,
þ e i r r a r v o n ­
björtu trúar að
með mætti eigin
s a mt a k a g æt i
alþýðan fátæka
hrist af sér klafa
örbirgðarinnar
og í f ylling u
tímans komið
á sameignar­
þjóðfélagi þar
sem eng inn
þyrfti lengur
að líða skort“.
Fjöl d i a n n a r r a
kemur einnig við sögu, bæði inn­
lendir menn og erlendir. Er það
býsna fjölmennur hópur og sumir,
og þeirra þáttur, nær gleymdur í
samtímanum. Sérstök kaf laheiti
fá menn eins og Brynjólfur Bjarna­
son, sem höfundur nefnir ættstóran
öreigason, Kristinn E. Andrésson og
Lúðvík Jósepsson.
En þar eru líka nefndir til sög­
unnar sex menn sem
höfundur segir
m e r k i s b e r a ,
en það eru þeir
Magnús Kjartans­
son, Guðmundur
Hjartarson, Ingi R.
Helgason, Eðvarð
Sigurðsson, Guð­
mundur J. Guð­
mundsson og Jón
Rafnsson.
B ó k K j a r t a n s
er merk ileg f y r ir
margra hluta sakir.
Einkum fyrir þá yfir­
sýn sem hún veitir á
það hvernig straumar
og stef nur stjór n­
málanna í útlöndum
teygðu sig hingað með
ungum mönnum, sem margir höfðu
dvalið ytra um styttri eða lengri
tíma. Það er einnig næstum áþreif­
anlegt hversu vel Kjartan þekkir
umf jöllunarefnið og þá menn
sem fjallað er um. Halda mætti að
síðarnefnda atriðið kæmi niður á
hlutleysi umfjöllunarinnar, en svo
virðist ekki vera.
Í inngangi að bókinni segir
höfundur reyndar: „Ég er við því
búinn að fram komi, þegar bókin
kemur út, ásakanir um að ég sé hér
að varpa skugga á minningu látinna
vina minna, sem ekki geti lengur
varið sig. Því er þá til að svara að við
frágang á svona verki taldi ég ekki
koma til greina að stinga einu né
meiru, sem máli skiptir, undir stól.
Að halda þá reglu var mér ekki alltaf
sársaukalaust.“
Við lestur bókarinnar má víða
geta sér þess til að þar hafi reynt á
regluna. Dæmi um það er í niður­
laginu þar sem fjallað er um Lúðvík
Jósepsson, þingmann og formann
Alþýðubandalagsins til ársins 1980.
Þar segir Kjartan að Lúðvík hafi
verið raunsær og tækifærissinnaður
stjórnmálamaður sem hafi búið að
góðu hyggjuviti, en fábrotin mennt­
un háð honum. Síðar segir Kjartan:
„Lúðvík Jósepsson var hversdags­
lega þægilegur í umgengni og
kumpánlegur við hvurn mann. En
hann gat verið harður í horn að
taka. Þess naut öll þjóðin í land­
helgisstríðinu en hann átti líka í fari
sínu drjúgan skammt af ósvífni eins
og fram hefur komið á þessum blöð­
um. Sumir stjórnmálamenn þurfa
ef til vill á ósvífninni að halda – að
láta engan stoppa sig, fara sínu fram
hvað sem hver segir. Mörgum hefur
slíkur stýrisbúnaður þó komið í koll
að lokum.“ Jón Þórisson
NIÐURSTAÐA: Merkileg bók um
umbrot í íslenskum stjórnmálum og
greinargott yfirlit um tengsl íslenskra
stjórnmálamanna við erlendar stjórn-
málahreyfingar og forystumenn þeirra.
Gagnmerkt rit um stjórnmál
Sunnudaginn 4. október næst­komandi hefði Svava Jakobs­dóttir, rithöfundur og fyrr­
verandi alþingismaður, orðið 90
ára. Af því tilefni efna Leiklestra­
félagið og Klúbbur Listahátíðar til
lesdagskrár þar sem sonur Svövu,
Jakob S. Jónsson, og Þórunn Magn­
ea Magnúsdóttir leikkona, lesa
nokkrar sögur eftir Svövu, sem allar
eru sóttar í smásagnasafnið Veizla
undir grjótvegg, sem út kom 1967.
Ber lesdagskráin því titilinn „Veizla
í boði Svövu“.
Lesdagskrá Klúbbs Listahátíðar
og Leiklestrafélagsins er haldin
í Iðnó og hefst klukkan 16.00.
Aðgangur er ókeypis, en minnt er á
nauðsyn þess að taka frá sæti vegna
takmarkaðs sætaframboðs. Senda
má pöntun á netfangið veislaibodi­
svovu@gmail.com.
Þess má einnig geta að á RIFF –
Reykjavik International Film Festi­
val – var frumsýnd stillustuttmynd
eftir Atla Arnarsson og Sólrúnu Ylfu
Ingimarsdóttur sem byggir á smá­
sögu Svövu, Eldhús eftir máli.
Veizla í boði Svövu
Rottukór er nýtt verk eftir Gunnhildi Hauks­dóttur, sem sjá má á Kjar valsstöðum til 18. október. Sýningin er hluti af Haustlauk­
um II, sem er samsýning á vegum
Listasafns Reykjavíkur, þar sem átta
listamenn sýna list sína í almanna­
rými.
Verk Gunnhildar, sem er úr silí­
koni, bambus og akrýl, saman­
stendur af tíu rottum á bambus­
prikum og hljóðverki sem hljómar
í porti Kjarvalsstaða 24 tíma á sólar­
hring út sýningartímann, því rottur
fara auðvitað mest á stjá á nótt­
unni. Rotturnar gefa frá sér hljóð
sem Gunnhildur vann sérstaklega
úr fyrir sýninguna og f lutt eru af
kvennakórnum Hrynjandi. Tón­
verkið tekur fimmtán mínútur í
spilun og er síendurtekið.
Tilvera í myrkri
Gunnhildur hef ur rannsakað
félagslíf rotta og fengið aðgang að
rannsóknum vísindamanna. „Ég
hef aðgang að efni frá tilrauna­
stofu í Kanada sem vinnur við að
kortleggja tungumál rotta, sem er
mjög f lókið og á pari við höfrunga.
Ástæða þess að þær hafa þróað
með sér svona f lókið tungumál í
hljóðum er sú að tilvera þeirra er
að mestu í myrkri, svo þær sjá ekki
líkamstjáningu og merkjamál hver
hjá annarri. Þær eru til dæmis með
sextán hljóð til að tjá hamingju,
sem tengjast samkvæmisleikjum
þeirra. Vinkvennasambönd eru
jafn mikilvæg fyrir rottur og fjöl­
skyldutengsl og þær gefa hver ann­
arri einstaklingsnöfn.“
Á tilraunastofunni í Kanada
taka rannsakendur upp hljóð sem
rottur gefa frá sér og kortleggja
þau út frá hegðun þeirra. Gunn­
hildur hefur kynnt sér þessi hljóð.
„Þau eru á svo hárri tíðni að við
heyrum þau ekki og þau skila sér í
ómmyndum. Ég teikna hvert hljóð
upp og skipti teikningunni í fjóra
hluta, tvo opna sérhljóða og tvo
lokaða og útset það með kór sem
túlkar rottuhljóðin yfir í manns­
rödd.“
Innsetning um apa
Í list sinni hefur Gunnhildur unnið
mikið með dýr: hesta, hunda, rott­
ur og apa. „Það eru þrjú ár síðan ég
fór að kynna mér rottur. Þetta er í
fyrsta sinn sem ég vinn verk með
rottum og ég mun vinna meira með
þær.“
Margir hræðast rottur en Gunn­
hildur segist dást að þeim. „Núna
veit ég svo mikið um þær og þeirra
félagslegu dýnamík og ást þeirra
hverrar á annarri og ég kann mjög
vel að meta kvenleika þeirra.“
Undanfarið hefur Gunnhildur
rannsakað líf apa og gert verk sem
tengist þeim, Mennskuróf. Það
verk er stórt og f lókið og saman­
stendur af risastórri innsetningu
og dans­ og hljóðverki eftir Gunn­
hildi. „Í því verki er ég á slóðum þar
sem mennsku sleppir og hið dýrs­
lega tekur við og velti upp hugleið­
ingum um þessar skilgreiningar
sem eru á sífelldri hreyfingu eftir
því sem rannsóknum á dýrum
vindur fram.“
Mennskuróf hefur verið sýnt
víða en ekki á Íslandi, en Gunn­
hildur stefnir að því að bæta úr
því. Þess má geta að á Safnasafninu
á Svalbarðsströnd er til sýnis verk
Gunnhildar, Voðir, sem er tónverk,
unnið upp úr vefnaði Jóhönnu
Jóhannsdóttur. Einnig er verk eftir
hana á yf irstandandi sýningu,
Fjarska og nánd, í Ljósmyndasafni
Reykjavíkur.
Rottukór Gunnhildar á Kjarvalsstöðum
Gunnhildur Hauksdóttir hefur rannsakað félagslíf rotta og fengið aðgang að rann-
sóknum erlendra vísindamanna. Listaverk og tónverk sem flutt er af kvennakór.
Gunnhildur við verk sitt á Kjarvalsstöðum. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON BRINK
Kolbrún
Bergþórsdóttir
kolbrunb@frettabladid.is
Svövu Jabobsdóttur verður minnst
í Iðnó á sunnudag.
LESDAGSKRÁ KLÚBBS
LISTAHÁTÍÐAR OG LEIKLESTRA-
FÉLAGSINS ER HALDIN Í IÐNÓ
OG HEFST KLUKKAN 16.00.
3 . O K T Ó B E R 2 0 2 0 L A U G A R D A G U R40 M E N N I N G ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
MENNING