Morgunblaðið - Sunnudagur - 03.05.2020, Blaðsíða 15

3.5. 2020 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15
tekur fyrir meginöfl tilverunnar. Tökum Fjalla-
Eyvind sem dæmi. Þar fórnar Halla sannleik-
anum af því hún elskar Eyvind, hún fórnar
góssi og gengi, fer á fjallið og meira að segja
dóttur sinni fyrir ástina. Loks er það hungrið;
þegar hún er hætt að elska en ekki hann þá er
allt búið fyrir henni.“
Sveinn segir að fyrsta leikrit Jóhanns, Rung
læknir, ætti að vera tiltækt og rata á fjalirnar í
dag en það fjallar um vísindamann sem rann-
sakar skæða veiru og notar sjálfan sig sem til-
raunadýr.
„Það á raunar við um öll leikrit Jóhanns, þau
eiga ennþá erindi. Galdra-Loftur er stórkost-
lega dramatískt verk, þar sem hann segir skilið
við nietzsche-ismann. Í Lyga-Merði er Jóhann
bundinn af Njálu, eins og gefur að skilja, en um
leið umhverfi sínu í fyrri heimsstyrjöldinni.“
Fór allt frekar illa
Að sögn Sveins var það öðru fremur styrjöldin
sem kom í veg fyrir að Jóhann yrði á hvers
manns diski. „Annars vegar vegna þess að
Þýskaland var alltaf besti markaður íslenskra
skálda og hins vegar vegna þess að heimurinn
einfaldlega hrundi í stríðinu og með honum
rómantíkin sem fylgdi Yeats og slíkum leik-
skáldum en Jóhann var skyldari þeim en meg-
inlandsskáldunum. Sú heimsmynd sem blasti
við eftir fyrra stríð var öll í rúst og fyrir vikið
voru ástir uppi í íslenskum fjöllum ekki það sem
helst komst að hjá fólki. Upp var komin allt
önnur samfélagsmynd.“
Jóhann var heldur ekki búinn að skjóta rótum
í Danmörku og segir Sveinn það helgast af því
að Kaupmannahöfn hafi ekki verið nein háborg
lista á þessum árum, allra síst í leiklist. „Danir
fylgdust illa með og Yeats og slíkir höfundar
voru ekkert leiknir í dönskum leikhúsum.
Fjalla-Eyvindur fékk að vísu fínar viðtökur og
menn viðurkenndu að þarna væri komið leik-
skáld sem stæði öðrum framar en því fer fjarri
að Jóhanni hafi verið allir vegir færir eftir það.
Þvert á móti fékk hann hroðalega dóma fyrir
bæði Galdra-Loft og Lyga-Mörð í Danmörku;
ég varð alveg furðulostinn þegar ég fór að skoða
þetta. Svíar ætluðu til dæmis að leika Lyga-
Mörð en hættu við það eftir þessa útreið. Þann-
ig að þetta fór allt frekar illa. Segja má að það
hafi verið ógæfa Jóhanns að vera í Danmörku,
alveg eins og það var síðar ógæfa Kambans að
vera í Þýskalandi.“
Mætti opna fleiri glugga
Það breytir ekki því að Jóhann Sigurjónsson er
eitt dýrmætasta ljóð- og leikskáld sem við Ís-
lendingar höfum átt, að dómi Sveins, sem notar
tækifærið til að minna íslensk leikhús á það
sjónarmið.
„Leikhúsin sinna ágætlega því sem verið er
að skrifa í dag en hafa ekki sinnt arfinum eins
vel. Það mætti að ósekju opna fleiri glugga í ís-
lensku leikhúsi. Við eigum alla vega tíu leikrit
sem eiga fullan rétt á því að vera leikin með
reglulegu millibili. Rétt eins og Shakespeare.
Annars er ég bjartsýnismaður í eðli mínu og
hlakka alltaf til að fara í leikhús. En kannski er
það með mig eins og aðra, maður man bara eftir
bestu verkunum og þeim verstu. Allt þar á milli
fellur í gleymskunnar dá.“
Nýir leikhússtjórar tóku nýverið til starfa,
Magnús Geir Þórðarson í Þjóðleikhúsinu og
Brynhildur Guðjónsdóttir í Borgarleikhúsinu,
og Sveinn óskar þeim báðum allra heilla. „Þau
eru bæði vel menntuð og metnaðarfull. Ég geri
mér vonir um að þeim eigi eftir að farnast vel.
Hvert stórt leikhús, til dæmis þjóðleikhús, þarf
að hafa yfir að ráða sterkum leikhóp, fimm
burðarleikurum á hverju aldursskeiði. Sömu-
leiðis sterkri leikstjórnarforystu á heimavelli og
þar þarf að gefa yngri kynslóðinni sín tæki-
færi.“
Má ekki hitta konuna sína
Við komum aftur að ástandinu í samfélaginu og
raunar heiminum öllum. Sveinn viðurkennir að
undanfarnir mánuðir hafi verið erfiðir, ekki síst
fyrir þær sakir að eiginkona hans, Þóra Krist-
jánsdóttir listfræðingur, dvelst á hjúkrunar-
heimili og fyrir vikið hafa þau hjónin ekki mátt
hittast í tvo mánuði. „Ég hef bara veifað henni
á svölunum og svo tölum við auðvitað mikið
saman í síma. En það er ekki eins og að hittast
og vera saman. Nú horfir þetta hins vegar allt
til bóta og ég hlakka til að hitta hana á mánu-
daginn.“
Sveinn segir til fyrirmyndar hvernig við Ís-
lendingar höfum tekist á við vágestinn og talar
um að hjúkrunarfólkið handan við götuna hafi
stórt hjarta. „Þjóðin á heiður skilið fyrir sam-
stöðuna og þríeykið okkar hefur staðið sig
framúrskarandi vel. Fyrir utan yfirvegunina og
fagmennskuna þá tala þau mjög gott íslenskt
mál; auðskilið og laust við lærdómsfrasa. Þau
koma bara skilaboðunum áreynslulaust á fram-
færi, ólíkt sumum sem virðast halda að hljóð-
neminn komi þessu einn og sér skammlaust út
úr sér fyrir þeirra hönd.“
Hann kímir.
„Þetta er tími sem maður átti ekki von á að
upplifa en maður hefur reynt að taka þessu af
æðruleysi og skynsemi. Ég skrifa á hverjum
einasta morgni og það heldur mér lifandi. Síðan
er ég með símatíma og tala við fólk úti um allan
heim; var til dæmis að tala við Gunnar Snorra
sendiherra í Kína áðan. Maður finnur upp á öllu
mögulegu. Þetta er til dæmis ekkert verri tími
en hver annar til að leika sér með tungumálið.
Hvað er þetta rú og stú, sem alltaf á að vera
fullt af einhverju, eða hvað er til dæmis í kýr-
hausnum?“ spyr hann óvænt.
Tja, margt skrýtið.
Leiðast svo morð
Sveinn les líka mikið og þau Vigdís vinkona
hans Finnbogadóttir hafa upp á síðkastið verið
að lesa flest höfuðskáld okkar Íslendinga á 19.
öldinni, menn eins og Grím Thomsen, Hannes
Hafstein, Andrésdætur og Bjarna Thor-
arensen og núna er Sveinn að lesa Stephan G.
Síðan skiptast þau Vigdís á skoðunum. „Ég hef
líka verið að reyna að lesa reyfara en er í svo-
litlum vandræðum vegna þess að mér leiðast
svo morð. Ég hef mest gaman af fagurbók-
menntum og sagnfræði og þykir heimsstyrj-
öldin síðari alltaf jafnspennandi.“
Ekki má heldur gleyma að hreyfa sig og
Sveinn fer út að ganga á hverjum degi; brosir
til allra en talar ekki við neinn. „Svo stunda ég
sjónvarps- og útvarpsleikfimi til að bæta mér
upp að ég kemst ekki í qi gong um þessar
mundir, eins og ég geri venjulega þrisvar í
viku.“
Svo eru það eldhúsverkin. „Ég réð mér kokk.
Hann heitir Sveinn Einarsson,“ segir hann
sposkur. „Það er verst að hann er stundum svo-
lítið latur og svo nöldrar hann yfir því að vera
alltaf að laga mat fyrir einn og sama manninn –
sem kannski hrósar honum ekki nóg.“
Allt færir þetta Sveini ánægju og lífsfyllingu
enda hefur hann aldrei skilið orðalagið að
drepa tímann. „Mér þykir það fáránlegt.“
Afþreyingin liggur á hinn bóginn milli hluta.
„Það er alltaf verið að skemmta manni en ég
þarf ekkert sérstaklega á því að halda. Mér
finnst alltaf gaman og hefur aldrei leiðst á æv-
inni.“
Aftur auglýst á íslensku
Eftir að hafa ferðast innanhúss í vor erum við
Íslendingar hvattir til að ferðast innanlands í
sumar. Reiknar Sveinn með að verða á faralds-
fæti?
„Ég veit ekkert skemmtilegra en að ferðast
um og skoða Ísland og hef sem viðmið að koma
við á alla vega einum nýjum stað í hverri ferð.
Hvort ég fer eitthvað í sumar á eftir að koma í
ljós, það veltur meðal annars á ástandinu í at-
vinnulífinu og samfélaginu öllu en ég hlakka í
öllu falli til þegar þeir fara að auglýsa Ísland
aftur á íslensku.“
Líður nú að lokum samtalsins og við hæfi að
ljúka því á skriftunum, sem eiga hug Sveins all-
an. Fartölvan liggur á borðinu fyrir framan
hann og bíður átekta eftir næstu lotu. „Hún
hefur reynst mér vel þessi,“ segir hann. „Ég
hef skrifað átján bækur án þess að kunna í raun
nokkurn skapaðan hlut á hana.“
Hann hlær.
Og enn er bók í smíðum. „Hún er um Sigurð
Pétursson, okkar fyrsta leikskáld sem enginn
þekkir en allir ættu að þekkja. Ég á ekki von á
því að hún komi út á þessu ári enda liggur mér
ekkert á – ég er ungur enn!“
„Tungumálið lýsir lífi þjóðar og þjóðin
breytist. Við höfum ekki gert nóg til
að halda við því sem hefur lífsmátt og
mikilvægt er að allar menningarstofn-
anir, þar á meðal Þjóðleikhúsið, leggist
saman á árarnar,“ Sveinn Einarsson.
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon