Morgunblaðið - 09.06.2020, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. JÚNÍ 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Meginvið-skipta-vísitala
Bandaríkjanna hef-
ur hækkað töluvert
síðustu daga, eink-
um í kjölfar opin-
berra talna um
styrkingu atvinnu-
stigs landsins,
þvert á fyrri spár. Þessi vísitala
er þó tilfinningadrifinn mæli-
kvarði, en ekki staðfesting þess
að allt sé fast í hendi. En hún er
þó iðulega vísbending sem taka
má nokkurt mark á. Flökt þess-
arar vísitölu eykst þegar
óvissuþáttum fjölgar. Og nú
eru óvissuþættirnir margir.
Einn af þeim snýr beint að
sökudólgnum, kórónuveirunni.
Þeir sem telja sig geta talað um
hugsanlega þróun hennar með
vísindalegum formerkjum eru
fjarri því að tala einum rómi.
Ástæða þess er sú að enn eru
miklar gloppur í vísindunum en
faraldurinn óvenjulegur og
fjarri því að vera fullgreindur.
Stór óvissuþáttur snýr að því
hvort smitfallið sem orðið er sé
varanlegt eða ekki. Fjölmargir
vísindamenn telja enn að ekki
sé útilokað að baklsag verði í
hinni jákvæðu þróun. Fari svo
kynni veiran að verða illviðráð-
anlegri en fyrr en mótstaðan
(hjarðsmitun) hafi til þessa að-
eins byggst upp að takmörkuðu
leyti.
Annar óvissuþáttur snýr að
afleiðingum lokunar atvinnulífs
landanna. Hversu mörg fyrir-
tæki munu ekki ná að þreyja
þennan heimatilbúna þorra.
Mörg ríkisstjórnin lengdi í sín-
um snörum, en þó ekki svo að
reipið dugi til að fyrirtækin nái
tám niður áður en hnúturinn
herpist að hálsi. Margt hjálp-
ræðið fólst í að fresta inn-
heimtum skattmanns í hinum
ýmsu gervum hans. En það
þýðir að þegar fyrirtækin fikra
sig til lífs á ný lenda þau í tvö-
földum skatti. Þeim sem reglu-
lega fellur til og hinum sem
settur var á ís en hefur nú þiðn-
að. Önnur spurning felst í
trausti alls almennings, til að
mynda gagnvart farþegaflugi,
skemmtiferðaskipum og ferða-
þjónustu almennt. Treystir fólk
sér í að leggja í kostnaðarsam-
ar ferðir í ljósi sífelldra vanga-
veltna sérfræðinga um næstu
bylgju veirunnar? Lifir enn ótt-
inn um að festast fjarri heima-
landi við ótryggar aðstæður?
Góðvinur Íslendinga, King
lávarður, áður aðalbankastjóri
Englandsbanka, var nýlega
spurður um þessi efni. Hann
óttast að laskað atvinulíf verði
lengur á lappir aftur en stjórn-
málamenn vona. King ámælir
sínum eigin stjórnvöldum fyrir
loforð þeirra um neyðarlán til
fyrirtækja sem berjast fyrir til-
veru sinni eftir
árás veirunnar og
þó einkum eftir
skyndiákvarðanir
ríkisvaldsins.
Hann undir-
strikar að ríkis-
stjórnin og þeir
ráðherrar sem
helst komu við sögu
verði að ná utan um verkefnið
eigi að komast hjá varanlegum
skemmdum á efnahagslífi
landsins. King segir mjög hæp-
ið að slá því föstu nú að bati
efnahagslífsins verði hraður.
Spár sem heyrast um mjög
snöggan bata efnahagslífsins
séu hvorki sannfærandi né trú-
verðugar. Allt bendi til að bat-
inn verði hægari en óskhyggjan
byggi undir í augnablikinu.
Þessi sjónarmið Kings stangast
að nokkru á við nýleg orð And-
rews Bailey, núverandi stjórn-
anda Englandsbanka, sem taldi
að atvinnulífið gæti náð vopn-
um sínum á ný miklu hraðar en
það gerði eftir bankaáfallið
2008.
King lávarður sagði það ýta
undir áhyggjur sínar um afdrif
smærri og meðalstórra fyrir-
tækja að þær aðgerðir sem
ríkisvaldið hefði boðað voru
ekki tilbúnar við þá kynningu
og fjármálaráðuneytið hefði
þurft drjúgan tíma til að
strauja og slétta úr krumpum
og bæta úr göllum. Það hefði
þýtt tafir sem fyrirtæki í vanda
þyldu illa. Betur hefði farið á
því ef stjórnvöld hefðu falið
sérfróðum aðilum að halda utan
um hjálparinngrip ríkisins.
King sagði: „Stjórnmála-
menn eru í góðri þjálfun við að
tilkynna væntanlegar aðgerðir
en hafa enga reynslu af því að
stýra eða halda utan um nokk-
urn hlut. Ég held að vandinn
liggi ekki í því að draga upp að-
gerðir á hæsta þrepi stjórnsýsl-
unnar, heldur í framkvæmdinni
á hinum jarðbundnu slóðum.“
Þessi aðvörunarorðs Kings
breyttu ekki því að hann telur
að hraði batans geti orðið mikill
á næsta ári og hagvaxtaraukn-
ing þá náð allt að 15% og komist
í fyrri stöðu þegar á miðju ári
2021. Það væri í raun mjög öfl-
ug endurkoma efnahagslífsins.
Það var svo eftirtektarvert
að gamli bankastjórinn gagn-
rýndi bresku stórbankana fyrir
að hafa verið seinir í svifum
með sínar aðgerðir. Þeirra hug-
arheimur réði því að hjálparféð
fór allt of seint úr húsum til
þeirra sem voru í mestri þörf.
Það sem tafði var að innan-
búðar veltu menn sér allt of
lengi upp úr spurningum um
það hversu mikil töp fyrirtækj-
anna yrðu og þá í kjölfarið
hættan á því að þau hefðu ekki
afl til að endurgreiða neyðar-
hjálpina.
Segja má að ekki sé
ágreiningur um að
bati sé í spilunum.
Spurningin sé að-
eins um hversu
hraður hann verði}
Sjónarmið
Kings lávarðar
F
orseti Bandaríkjanna lætur her-
menn ryðja burt friðsömum mót-
mælendum til þess að hægt sé að
taka mynd af honum með biblíu í
hendi. Svipmyndin er svo
heimskuleg að Hollywood léti sér ekki detta
svona þvæla í hug.
Þegar Trump var kosinn óttuðust margir að
hann gæti gert skelfilega hluti, en aðrir voru
vissir um að Bandaríkin, brjóstvörn lýðræðisins,
hefðu næga öryggisventla. Reynslan sýnir þvert
á móti að Trump gengur sífellt lengra, hótar
andstæðingum, rekur þá sem eiga að gæta þess
að reglum sé fylgt og hefur þær að engu. Hann
dregur Bandaríkin út úr alþjóðasamvinnu, reisir
múra, berst markvisst gegn viðskiptum þjóða á
milli og býr til ímyndaða óvini eins og djúpríkið.
Í leikritinu Brennuvargarnir eftir Max Frisch
segir frá Biedermann, virðulegum borgara, sem leigir
tveimur náungum herbergi í húsi sínu. Í borginni er
íkveikjufaraldur og áhorfendur sjá fljótlega að leigjend-
urnir eru ekki allir þar sem þeir eru séðir. Biedermann trú-
ir samt engu illu upp á þessa leiguliða, jafnvel þegar þeir
segjast vera brennuvargar. Þó að bensíntunnurnar blasi við
á loftinu réttir hann þeim eldspýtustokkinn. Í lokin er húsið
í ljósum logum.
Dæmisagan er skýr. Ógnaröflin færa sig upp á skaftið
meðan enginn sér við þeim. New York Times líkti nasistum
Hitlers við skátaflokk árið 1928. Þá fengu þeir 2% atkvæða
í kosningum. Fimm árum seinna varð Hitler kanslari eftir
kosningasigur nasista. Hann herti hratt tökin og skapaði
samfélag ótta og einangrunar. Í nóvember 1933 kusu 94%
þjóðarinnar nasista. Margir kjósendur nýttu
sér þau „þægindi“ að greiða atkvæði án þess að
fara inn í kjörklefann. Sú saga komst á kreik að
atkvæðaseðlarnir væru leynilega merktir og
ráðamenn ýttu undir slíkar vangaveltur.
Alræðisstjórnir fortíðar áttu leynilegar skrár
um alla. Koma þurfti fyrir hlerunarbúnaði og
skrifa upp skýrslur með ærinni vinnu og fyrir-
höfn. Núna göngum við sjálfviljug með búnað
sem skráir allar hreyfingar okkar, veit hvað við
lesum, hlustum eða horfum á og getur heyrt og
tekið upp allt sem sagt er. Það sem meira er, of-
urtölvur með gervigreind geta unnið úr upplýs-
ingunum á augabragði. Svona búnað hefðu Stal-
ín og Hitler þegið með þökkum. Þeir sem
slökktu á símanum hefðu farið fyrst í fangabúð-
irnar.
Þýskaland var ekki vanþróað land óupplýst
fólks og illmenna upp úr 1930 fremur en Bandaríkin árið
2016. Heiðvirt fólk brást bara ekki við hættunni meðan það
var hægt. Á Íslandi hæðist ákveðinn hópur manna að „góða
fólkinu“, jafnvel menn sem áður nutu álits.
Þórarinn Eldjárn orti:
Veðrið er fínt, það er fallegt á Bakka
og fasisminn ríður í hlað.
Velgreiddur maður í vönduðum jakka,
í vasanum morgunblað.
Bakkabræður taka gestinum vel. Í lok kvæðisins vill
hann gista. Hverju svörum við þá?
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Fasisminn ríður í hlað
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundurmbl.is
Spurningar hafa vaknað umvarðveislu flugminja hér álandi vegna umræðna umframtíð gamals flugskýlis á
Reykjavíkurflugvelli þar sem flug-
félagið Ernir starfrækir viðhalds-
stöð fyrir flugflota sinn. Eggert
Norðdahl, sem er sérfróður um flug-
söguna, hefur upplýst að umrætt
flugskýli sé líklega hið elsta hér á
landi, upphaflega byggt árið 1938 yf-
ir TF-ÖRN, sjóflugvélina sem mark-
aði upphaf samfellds atvinnuflugs á
Íslandi. Nú liggur fyrir að ekkert
verður af áformum borgaryfirvalda
um að rífa flugskýlið til að leggja veg
á svæðinu þar sem það stendur.
Framtíð flugskýlisins, sem er nr.
6 á flugvellinum, er að öðru leyti
óljós. Eggert hefur lagt til við
Minjastofnun að það verði friðlýst
ásamt fleiri minjum á flugvallar-
svæðinu. Hann segir að það hafi ver-
ið endurbyggt 1940 eftir bruna en
viðbygging við það sé frá 1942. Í
skýrslu Minjasafns Reykjavíkur
2013 (nr. 161) segir að umrætt skýli
hafi frá upphafi verið nefnt Sjó-
skýlið. Eftir brunann 1940 hafi nýtt
skýli verið reist á sama stað eftir
teikningum Bárðar Ísleifssonar
arkitekts. Í skýrslunni segir: „Lagt
er til að flugskýlið njóti verndar í
rauðum flokki. Flugskýli Flugfélags
Íslands [Sjóskýlið] er eitt af fyrstu
flugskýlum á Íslandi hannað af ís-
lenskum arkitekt. Það er reist á her-
námsárunum og vísar til upphafs
Reykjavíkurflugvallar.“
Flugskýli 1 friðlýst
Í janúar síðastliðnum friðlýsti
mennta- og menningarmálaráðherra
flugskýli 1 á Reykjavíkurflugvelli.
Var það gert að tillögu Minjastofn-
unar. Flugskýlið stendur við hlið
gamla flugturnsins sem var byggður
1940 og einnig er friðaður. Saman
mynda skýlið og turninn merka
minjaheild frá árum seinni heims-
styrjaldar sem hefur fágætisgildi á
landsvísu, segir á heimasíðu Minja-
stofnunar. Friðlýsingin tekur til
stálburðargrindar og upprunalegra
rennihurða á göflum skýlisins. Und-
anskildar ákvæðum friðlýsingar eru
seinni tíma breytingar: viðbygg-
ingar og klæðningar utan- sem og
innanhúss.
Á heimasíðu Minjastofnunar segir
að flugskýli 1 sé fyrsta stóra flug-
skýlið sem byggt var á Reykjavík-
urflugvelli. Það er eitt fimm flug-
skýla af gerðinni T-2 sem smíðuð
voru og reist á Reykjavíkurflugvelli
fyrir breska herinn og standa fjögur
þeirra enn.
Flugbátabryggja í hættu
Í bréfi sem Eggert Norðdahl
sendi fjölmiðlum fyrir helgi bendir
hann á fleiri minjar við Reykjavík-
urflugvöll sem friða þurfi. Nefnir
hann t.d. að vestan við sjóskýlið sé
enn til flugbátasteinbryggja gerð
snemma 1941 fyrir stærri flugbáta
og hafi hún einnig verið notuð af
Flugfélagi Íslands. Þessi stein-
bryggja hafi verið byggð jafnhliða
gerð flugvallarins 1941 og liggi hún
nú undir skemmdum.
En gamlar flugminjar sem huga
þarf að með tilliti til verndar eða
friðunar eru víðar en í Reykjavík.
Eitt af elstu flugskýlum landsins er
t.d. á Sandskeiði, margvíslegar flug-
minjar eru á Keflavíkurflugvelli og á
ýmsum flugvöllum úti á landi. Í
skýrslu opinberrrar nefndar undir
formennsku Margrétar Hallgríms-
dóttur þjóðminjavarðar frá 2006 um
flugsögu og flugminjar hér á landi
segir að stór hluti þessara minja
liggi undir skemmdum og sé í hættu
ef ekkert verði aðhafst.
Athygli beinist að
varðveislu flugminja
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Friðlýstar Flugskýli 1 (stóra byggingin t.v.) og gamli flugturninn á Reykja-
víkurflugvelli eru friðaðar byggingar og munu því standa til frambúðar.
Nefnd um flugsögu og flug-
minjar gerði þá tillögu í
skýrslu frá 2006 að stofnað
yrði sjálfstætt Flugminjasafn
Íslands með aðsetri á Reykja-
víkurflugvelli. Það hefur ekki
gengið eftir en umræður um
slíkt flugsafn á vellinum eru
þó enn í gangi.
Tuttugu ár eru síðan Flug-
safn Íslands var stofnað á Ak-
ureyri og heldur það úti starf-
semi á flugvellinum þar. Þar
eru til sýnis gamlar flugvélar,
svifflugur og flugmódel og
ýmsir minjagripir úr sögu
flugsins. Á nokkrum byggða-
söfnum eru flugminjar einnig
varðveittar, m.a. í safninu á
Hnjóti við Patreksfjörð og
Stríðsminjasafninu á Reyðar-
firði.
Ýmsar stofnanir varðveita
flugminjar, þ. á m. Flugmála-
stjórn, sem á í fórum sínum
gömul tæki sem notuð hafa
verið á flugvöllum landsins, og
Landhelgisgæslan.
Flugsafn er
á Akureyri
FLUGMINJAR