Morgunblaðið - 27.08.2020, Blaðsíða 14

14 DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. ÁGÚST 2020
Að taka skynsamlegarákvarðanir (ChoosingWisely) er erlend her-ferð í lækningum sem
miðar að því að draga úr rann-
sóknum, aðgerðum og meðferðum
sem sjúklingar hafa ekki gagn af
og sem í versta tilfelli geta skaðað
þá.
Hlutverk herferðarinnar er að
efla samtöl milli lækna og sjúk-
linga og með því hjálpa sjúkling-
um að velja meðferð sem er:
 Byggð á gagnreyndri lækn-
isfræði
 Ekki endurtekning á rannsókn
eða meðferð sem þegar hefur ver-
ið gerð
 Óskaðleg
 Nauðsynleg
Of mikil meðferð eða of
snemma er ekki alltaf það besta
fyrir sjúklinginn. Ítarleg rannsókn
er heldur ekki alltaf æskileg.
Stundum skapast aðstæður þar
sem læknar meðhöndla eða rann-
saka of mikið, sem getur skaðað
sjúklinginn. Herferðin að taka
skynsamlegar ákvarðanir ætti að
auðvelda læknum og sjúklingum
að forðast það.
Ábending er lykilhugtak
Markmið herferðarinnar er að
draga úr ofgreiningu og oflækn-
ingum. Aðalskilaboð herferð-
arinnar eru að meira er ekki alltaf
betra. Fjöldi erlendra sérgreina-
félaga lækna og sjúklingasamtaka
sem hafa tekið þátt í herferðinni
hefur gert tillögur um/til að draga
úr skaðlegri notkun rannsókna,
aðgerða og meðferða. Tillögunum
er ætlað að vekja samtal um hvað
sé viðeigandi og nauðsynleg með-
ferð. Þar sem aðstæður hvers
sjúklings eru einstakar gætu
læknar og sjúklingar notað tillög-
urnar til að taka skynsamlegar
ákvarðanir varðandi viðeigandi
rannsóknir og meðferðir.
Hér að neðan eru nefndar 13 til-
lögur um rannsóknir, aðgerðir eða
meðferðir sem læknar og sjúklingar
ættu að hafa í huga.
1. Ekki er ábending fyrir mynd-
greiningu vegna verkja í mjó-
baki nema grunur sé um undir-
liggjandi sjúkdóm.
Myndgreining af mjóhrygg inn-
an sex vikna bætir ekki horfur.
2. Ekki nota sýklalyf við sýkingum
í efri öndunarfærum sem eru
líklega orsakaðar af veirum, svo
sem kvefpestir eða við veikindi,
sem batna án meðferðar eins og
skútabólga sem hefur staðið
skemur en sjö daga.
3. Ekki skal skima einkennalausa
sjúklinga eða sjúklinga með litla
áhættu með lungnamynd eða
hjartalínuriti.
4. Ekki skima konur yngri en 23
ára og ekki eldri en 65 ára fyrir
krabbameini í leghálsi.
5. Ekki skima árlega með blóð-
rannsóknum nema það sé aug-
ljós ábending um að sjúklingur
sé í áhættuhóp.
6. Ekki mæla reglulega D-vítamín
hjá fullorðnum með litla áhættu.
7. Ekki er mælt með reglulegri
skimun fyrir brjóstakrabba-
meini með brjóstamyndatöku
fyrir konur sem eru á aldrinum
40-49 ára í meðaláhættu. Sér-
stakt mat á óskum og áhættu
hverrar konu ætti að vera leið-
beinandi um umfjöllun og
ákvörðun varðandi skimun á
brjóstamyndatöku hjá þessum
aldurshópi.
8. Ekki ætti að gera árlegar
heilsufarslegar skoðanir hjá ein-
kennalausum fullorðnum ein-
staklingum án marktækra
áhættuþátta.
9. Ekki skima fyrir beinþynningu
hjá sjúklingum með litla áhættu
með beinþéttnimælingu. (DEX-
ADual-Energy X-ray Absorp-
tiometry).
10. Ekki ráðleggja sjúklingum sem
ekki eru með insúlínháða sykur-
sýki að mæla reglulega blóðsyk-
ur milli eftirlits hjá lækni.
11. Ekki panta skjaldkirtilspróf hjá
einkennalausum sjúklingum.
12. Sterkum (ópíóíð) verkjalyfjum
skal aðeins ávísað strax í kjölfar
aðgerðar eða við bráðum mikl-
um verkjum.
13. Ekki hefja meðferð með sterk-
um verkjalyfjum (ópíóíð) til
lengri tíma vegna langvinnra
verkja fyrr en reynd hefur verið
önnur meðferð en lyfjameðferð
eða meðferð með verkjalyfjum
án ópíóíða.
Á vefsíðunni www.choosingw-
isely.org má lesa meira um herferð-
ina
Á heilsuvera.is eru gagnreyndar
upplýsingar upplýsingar um heilsu
og áhrifaþætti hennar.
Draga ber úr oflækningum
Morgunblaðið/Eggert
Tívolí Lífið snýst áfram hring eftir hring og mikilvægt er að njóta hverrar stundar þegar og ef heilsan er góð.
Stundum skapast aðstæður þar sem læknar meðhöndla eða rannsaka of mikið, sem getur skaðað sjúklinginn
 Unnið í samstarfi við Heilsugæslu
höfuðborgarsvæðisins.
Heilsuráð
Kristjana Kjartansdóttir
heimilislæknir
Kristján Oddsson
svæðisstjóri og fagstjóri
lækninga Heilsu-
gæslunni Hamraborg
Þó ágúst sé rétt á enda runninn er
ferðalagatíminn hreint ekki búinn.
Ágæt veðurspá er fyrir sunnanvert
landið á næstu dögum og þá gæti
verið gaman að skreppa í bíltúr, til
dæmis inn í Landmannalaugar eða
Þórsmörk. Veður á þessum tíma er
yfirleitt stillt og notalegur blær ligg-
ur í loftinu.
Aðeins er farið að djarfa fyrir
haustlitum sem setja skemmtilegan
svip á landið. Á afskekktum leiðum
þarf stundum að fara á vöðum yfir
ár og læki sem yfirleitt eru vatnslítil
á þessum tíma. Þó ber að fara með
fyllstu gát, til dæmis í Merk-
urferðum.
Einnig getur verið gaman að fara
yfir Kjöl, það er þvert yfir landið úr
Biskupstungum og norður í Blöndu-
dal en þarna á milli eru 168 kíló-
metrar. Margt ber fyrir augu á leið-
inni; jöklasýn er einstök og á
jarðhitasvæðinu á Hveravöllum er
litasinfónía í allra hæsta gæðaflokki.
Af Kjalvegi eru svo aðeins um það
bil 10 kílómetrar í Kerlingarfjöll; sér-
stakan klasa tinda, dala og hvera á
landsvæði sem nýlega var friðlýst.
Af öðrum leiðum má svo tiltaka
Kaldadalsleið, frá Þingvöllum að
Húsafelli í Borgarfirði. Þar á milli
eru 94 kílómetrar; ágætur malar-
vegur og margt áhugavert að sjá á
leiðinni. Af Kaldadalsveg má svo
einnig aka um Uxahryggi niður í
Lundarreykjadal, sem kallast getur
skemmri skírn þegar farið er bak-
dyramegin í Borgarfjörðinn.
Haustið er heillandi tími til ferðalaga
Notalegur blær
liggur í loftinu
í ágústlok
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Landmannalaugar Ekið yfir ár.
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Hveravellir Hér eru litbrigði jarð-
arinnar í rauninni engu lík.
Vörulisti IKEA, sem kemur jafnan út í
byrjun starfsárs fyrirtækisins, sem
hefst þann 1. september ár hvert,
kemur að þessu sinni aðeins út raf-
rænt. Efnislega er listinn með svipuðu
sniði og undanfarin ár en formið
breytt.
Umhverfisþátturinn spilar einnig
inn í, en vörulisti IKEA hefur í mörg ár
verið meðal stærstu prentverkefna í
heimi og einhver umfangsmesta póst-
dreifing á Íslandi á ári hverju. „Það er
ánægjulegt að í óvissunni sem hefur
ríkt undanfarið, og ríkir enn, séu
ákveðnir fastir pólar eins og vörulist-
inn okkar enn til staðar. Á sama tíma
er það lýsandi að þessi hornsteinn
IKEA sé í sífelldri þróun, ekki bara efn-
islega, heldur líka til að aðlagast nú-
tímatækni,“ segir Stefán R. Dagsson,
framkvæmdastjóri IKEA á Íslandi.
Áramót hjá IKEA
IKEA Fyrirtæki í þróun, segir Stefán
R. Dagsson framkvæmdastjóri.
Vörulistinn
er stafrænn
Pósturinn ætlar að
koma til móts við
aukna netverslun
Íslendinga með því
að bæta við dreif-
ingardegi á laugar-
dögum á höfuð-
borgarsvæðinu.
Sendingar sem áð-
ur voru afhentar á
mánudegi koma
nú laugardegi.
Heimkeyrsla á laugardögum fer fram
milli klukkan 10 og 14 en einnig verður
fyllt á Póstbox og farið með sendingar
í Pakkaport á sama tíma. Breytingin
tekur gildi nú um helgina, laugardag-
inn 29. ágúst. Viðskiptavinir sem fá
sendingar með heimkeyrslu fá SMS
um afhendingartíma.
Netverslun í sókn
Pakkarnir nú á
laugardögum
Pósturinn Send-
ing er á leiðinni.
Dagverðarnessel í Dalabyggð
Fasteignamiðstöðin Hlíðasmára 17, 201 Kópavogi sími 550 3000 er með til sölu jörðina Dagverðarnessel í Dalabyggð
Jörðin liggur á lágu nesi sem skagar út til suð-vesturs frá Fellsströnd og er um 250 hektarar að stærð. Enginn uppi-
standandi húsakostur er á jörðinni en jörðin hefur verið í eyði í mörg ár. Mikil náttúrufegurð og friðsæld er á þessu
svæði sem óhætt er að segja að liggi rétt utan alfaraleiðar. Fremur stutt er t.d. í Búðardal og á ýmsa sögustaði tengda
Íslendingasögunum. Talið er að Auður Djúpúðga hafi snætt dögurð á Dagverðarnesi er hún fór þar um með fylgdarliði
sínu í leit að öndvegissúlum sínum.
Fyrir ströndinni blasa við eyjaklasar á Breiðafirði með margbrotnu fuglalífi og eru þar aðalheimkynni hafarnarins. Á
jörðinni var töluverð dúntekja á meðan hún var stunduð. Síðar á þessu ári opnar hin 950 km Vestfjarðaleið sem mun
m.a. liggja um Fellströnd. Áhugaverð jörð í ósnortinni náttúru og fögru umhverfi.