Morgunblaðið - Sunnudagur - 23.08.2020, Blaðsíða 8

8 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23.8. 2020
VIÐTAL
L
eiðin liggur út á Seltjarnarnesið
einn sólríkan dag um miðjan ágúst
til fundar við Regínu Jensdóttur,
mannréttindalögfræðing hjá Evr-
ópuráðinu. Hún er nú stödd á
æskuslóðum í foreldrahúsum í sumarfríi en
Regína býr ásamt manni og sonum í Colmar í
Frakklandi; steinsnar frá Strassborg þar sem
hún vinnur að mannréttindum barna.
Regína býður inn á fallegt heimili foreldr-
anna og leiðir blaðamann í allan sannleikann
um þau fjölmörgu verkefni sem þarf sífellt að
vinna að til þess að tryggja almenn mannrétt-
indi um 150 milljóna barna í Evrópu. Ekki lítið
verkefni það en Regína er greinilega á réttri
hillu og ástríðan fyrir starfinu leynir sér ekki.
Á áratuga ferli hefur hún séð margt breytast
til batnaðar þó að verkefnin séu óþrjótandi og
breytist sífellt, sérstaklega á tímum mikilla
tæknivæðinga.
Fetaði í fótspor afa
Regína er alin upp að mestum hluta á Sel-
tjarnanesi en bjó þó um hríð í Bandaríkjunum
sem táningur. Við heimkomuna lá leiðin í
Menntaskólann í Reykjavík og þaðan í lögfræði
í Háskóla Íslands. Hún segist þó hafa þurft að
hugsa sig vel um því eins og margt ungt fólk
var hún ekki viss um hvað hún vildi verða þeg-
ar hún yrði stór.
„Ég fór einn dag í tannlækningar, einn dag í
listasögu og vaknaði svo upp og ákvað að fara í
lögfræði. Það hafði blundað í mér, en afi minn,
Sigurgeir Sigurjónsson hæstaréttarlögmaður,
var dómari við mannréttindadómstól Evrópu.
Þannig hafði ég alltaf einhverja tengingu við
mannréttindi og vissi alltaf á meðan ég var í
lögfræði að ég vildi vinna við mannréttindi,“
segir Regína.
Það má því segja að hún hafi fetað í fótspor
afans, en ekki foreldranna, Kristínar Sig-
urgeirsdóttur tannsmiðs og Jens Sigurðssonar
Jenssonar tannlæknis.
„Já, ég fetaði í fótspor afa. Ég var fyrsta
barnabarn ömmu og afa og var mikið hjá þeim
sem barn og naut þess því þau voru fullkomin
afi og amma sem gagnrýndu okkur aldrei, voru
skemmtileg, alltaf til staðar og endalaust já-
kvæð.“
Skildi ekki orð
Að loknu lögfræðinámi fór Regína í starfsnám
hjá Evrópuráðinu en hún hafði skrifað lokarit-
gerð sína um ellefta viðauka mannréttinda-
samnings Evrópuráðsins sem breytti starfsemi
Mannréttindadómstólsins.
„Ég fór að vinna með manninum sem skrif-
aði þann viðauka. Þetta breytti miklu í starf-
semi dómstólsins en það hefur auðvitað breyst
síðan. En þetta tengdi mig inn í þennan geira
og þarna var ég í fimm mánuði. Það var rosa-
lega gaman,“ segir Regína og segist aðeins
hafa byrjað að skilja betur frönskuna sem hún
hafði lært í MR, en opinber tungumál Evr-
ópuráðsins eru franska og enska.
„Ég fór svo heim í nokkra mánuði en hafði
sótt um að komast aftur til Strassborgar í
framhaldsnám í alþjóðarétti. Ég var tekin inn í
námið og byrjaði þá um haustið. Ég man ég
settist inn í fyrsta tímann og kennarinn fór að
tala og ég skildi ekki neitt. Akkúrat ekki neitt.
Það var hryllingur. Ég hafði áður fengið stað-
festingu á því hjá franska sendiráðinu að ég
kynni frönsku, sem var skilyrði til að komast
inn, þótt ég kynni greinilega ósköp lítið. Ég
þurfti því að lesa allt námsefnið á ensku og á
kvöldin las ég það svo allt aftur á frönsku.
Þetta var ansi erfitt. Mér hafði fundist ég ágæt
í frönsku en greinilega var ég ekki nógu góð til
að fara í meistaranám í alþjóðarétti á frönsku.
Þetta var ekki alveg eins og að panta sér „cro-
issant“,“ segir hún og brosir.
Tungumál minnihlutahópa
Regína komst þó í gegnum þetta erfiða nám,
ein fárra, því helmingur nemenda féll á prófi.
„Ég ákvað svo að skrifa ritgerð mína um við-
auka við samning Sameinuðu þjóðanna um
verndun fiskveiðistofna. Ég skrifaði um veiði á
úthafinu, utan lögsögu þar sem engar reglur
gilda,“ segir Regína og segist hafa valið þetta
viðfangsefni því hún stefndi alltaf heim að
loknu námi.
„Á sama tíma og ég er að verja ritgerðina
mína tók ég inntökupróf í starf hjá Evrópu-
ráðinu. Prófið var daginn eftir að ég varði rit-
gerðina og ég ákvað bara að slá til, án þess að
hafa haft tíma til að undirbúa mig almennilega.
En ég komst í gegn og var tekin þarna inn um
leið. Ég byrjaði því að vinna hjá Evrópuráðinu
vorið 1998,“ segir hún.
„Ég var ráðin inn til að setja á laggirnar eft-
irlitsnefnd með alþjóðasamningi sem verndar
minnihluta- og svæðatungumál í Evrópu. Sá
samningur á að sjá til þess að þessi tungumál
séu notuð til dæmis í stjórnsýslu fyrir dóm-
stólum og séu kennd í skólum. Ég starfaði svo
með nefndinni sem var rosalega skemmtilegt
starf og fékk ég að ferðast til Rússlands, Bas-
hkortostan, Siberíu, Bretlands, allra Norður-
landanna, Slóveníu og fleiri landa. Ég hitti þá
fólk sem talaði þessi minnihlutatungumál, eins
og samísku og gelísku, svo eitthvað sé nefnt.
Tungumál eru oft mikið hitamál í Evrópu og
oft kveikjan að deilum innan ríkja, eins og á
Spáni, Frakklandi og Úkraínu. Það þarf að
halda ríkjunum saman en um leið að vernda
þessa tungumálaarfleifð minnihlutahópanna.
Það var svakalega skemmtilegt og ég skildi það
svo vel, frá Íslandi, hversu mikilvægt það er að
fá að halda í sitt tungumál og sinn uppruna.
Það skiptir fólk miklu máli,“ segir Regína en
hún starfaði í nefndinni í sjö ár.
Íslensku börnin erlendis
Tveimur árum eftir að Regína hóf störf hjá
Evrópuráðinu kynntist hún manni sínum, Phil-
ippe Keller, en hann er yfirlæknir meltingar-
skurðlækninga í Colmar þar sem hjónin búa
ásamt tveimur sonum, Jens Marc og Ívan
Thor, fjórtán og sextán ára.
Regína segist reyna að viðhalda íslenskunni
hjá drengjunum en segir þó frönsku vera fjöl-
skyldutungumálið. Fjölskyldan ver fríum
gjarnan á Íslandi og segir hún þá strákana
detta strax inn í íslenskuna en segir hún þetta
vera erfiða baráttu.
„Ég set mig reglulega í íslenskustellingar úti
og tek svona íslenskusyrpur, sérstaklega þegar
ég er ein með þeim,“ segir hún og bætir við að
sér finnist að íslensk stjórnvöld mættu gera
miklu meira fyrir öll þessi íslensku börn sem
búa erlendis.
„Menntamálaráðherra gæti íhugað að setja á
laggirnar einhvers konar dagskrá fyrir þessa
krakka sem margir hverjir eru á Íslandi öll
sumur. Þá gætu líka þessir krakkar kynnst sín
á milli því þeir eru með sams konar áhugamál
og sams konar tengingu við landið. Það þyrfti
að gefa þeim tækifæri til að læra meira um
sögu og menningu Íslands, auk íslensku-
kennslu. Þessir krakkar eru íslenskir rík-
isborgarar og þeir hafa margt að gefa okkur
Íslendingum hér heima. Þeir gætu seinna meir
komið mjög sterkir inn í atvinnulífið og þá með
önnur tungumál og annars konar menntun. Nú
eru krakkarnir ekki hluti af menginu hér
heima og hafa oft lítið tengsla- og vinanet.
Kerfið gæti skoðað betur þau mörgu tækifæri
sem felast í þessum börnum. Þetta eru mörg
þúsund ef ekki tugþúsundir barna. Við mætt-
um passa upp á að missa ekki þessa krakka.
Við erum að fá hingað börn af erlendu bergi
sem fá aðgang að sínu tungumáli sem er ofsa-
lega jákvætt, en það mætti líka huga að ís-
lenskum börnum sem alin eru upp erlendis.“
Barnavænir dómstólar
Eftir sjö ára starf við verndun tungumála og
menningu minnihlutahópa var Regína gerð að
yfirmanni einkamálaréttadeildar Evrópuráðs-
ins og tók svo einnig við deild opinberra mála.
Þar starfaði hún við gerð alþjóðasamninga,
persónuvernd, löggjöf, dómstóla og margt
fleira.
„Á því tímabili byrjaði ég að skrifa tilmæli
um barnavæna dómstóla. Þá kviknaði áhuginn
á réttindum barna. Á þessum árum skrifaði ég
nýjan endurbættan samning um ættleiðingu
barna. Þessi tilmæli um barnavæna dómstóla
hafa haft mikil áhrif á 47 aðildarríki Evr-
ópuráðsins hvað varðar réttindi barna sem
þurfa að fara fyrir dómstóla. Þau hafa breytt
öllu lagakerfinu í Evrópuráðsríkjunum. Ég
skrifaði líka um réttindi barna til þjóðernis,
sem var mikið vandamál á þeim tíma og er það
enn í dag. Ég og mínar nefndir höfum skrifað
mikið af nýrri löggjöf varðandi réttindi barna,“
segir Regína sem var svo ráðin yfirmaður
barnaréttardeildar Evrópuráðsins og samhæf-
ingarstjóri. Þar hefur hún nú starfað í yfir ára-
tug.
„Ég þróa mín eigin verkefni og er með mínar
eigin nefndir, eins og eftirlitsnefnd sem heitir
Lanzarote-nefndin sem fylgir eftir Evrópu-
ráðssamningi um verndun barna gegn kynferð-
islegu ofbeldi sem og nýrri stýrinefnd um rétt-
indi barna sem þróar ný tilmæli fyrir ríkin
okkar til að styrkja mannréttindi barna. Svo
stýri ég þróunarverkefnum þar sem ég hjálpa
ríkjum að styrkja sína löggjöf sem varða rétt-
indi barna.“
Regína segir margt hafa breyst til batnaðar í
gegnum vinnu hennar og hennar fólks.
„Börn eru heyrð. Nú er hlustað á börn og
þau fá nú betri aðgang að dómurum. Nú eru
dómarar upplýstir um það að ekki sé hægt að
taka ákvarðanir um líf barns án þess að hafa
talað við barnið ef það er hægt,“ segir Regína
og nefnir að börn geti þurft að koma fyrir dóm
vegna skilnaðar foreldra, þegar þau hafa sjálf
brotið af sér eða séu fórnarlömb sjálf.
„Þetta skiptir miklu máli fyrir réttindi
barnsins. Í dag tölum við um mannréttindi
barna en ekki eins mikið um barnaréttindi. Þau
hafa sömu mannréttindi og fullorðið fólk. Áður
en barnaréttasamningur Sameinuðu þjóðanna
var samþykktur voru börn oft hunsuð og rétt-
indi þeirra ekki tekin til greina,“ segir Regína
og bendir á að hugsunarhátturinn hafi breyst
mikið á síðustu árum.
„Það þýðir þó alls ekki að allt sé í lagi. Fólk
heldur oft að starfið mitt sé alltaf svo skemmti-
legt en þetta er enginn barnaleikur. Langt frá
því. Þetta eru raunveruleg mannréttindabrot
sem börn verða fyrir.“
Börn eru ekki eign
foreldra sinna
Lögfræðingurinn Regína Jensdóttir sérhæfir sig í mannréttindum barna í Evrópu,
en vandamálin eru víða og mörg börn verða fyrir mannréttindabrotum og ofbeldi.
Regína vinnur að ýmsum breytingum til að styrkja löggjöf 47 aðildarríkja Evrópuráðsins
og telur hún afar mikilvægt að raddir barna fái að heyrast. Regína segir íslenska
Barnahúsið vera gullmola sem mætti kynna víðar.
Ásdís Ásgeirsdóttir asdis@mbl.is