Morgunblaðið - Sunnudagur - 23.08.2020, Blaðsíða 9

23.8. 2020 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9
Morgunblaðið/Ásdís
Ungar stúlkur til Sýrlands
Eitt vandamál sem Evrópa stendur nú frammi
fyrir er sá að tiltekinn fjöldi ungmenna hefur
farið til Sýrlands í stríðið en vill svo gjarnan
snúa aftur heim.
„Það eru fullt af ungum krökkum, undir lög-
aldri, sem hafa farið til Sýrlands. Það er mikið
af ungum stelpum í Evrópu sem sjá eitthvað
við það að fara til Sýrlands og berjast með IS-
IS. Þetta eru ósköp venjuleg börn, fjórtán,
fimmtán ára, frá Belgíu, Frakklandi og líka
Norðurlöndunum. Stúlkurnar eru teknar í
þrældóm, þær giftar og svo eignast þær börn.
Það er meiri háttar vandamál fyrir okkar aðild-
arríki að ákveða hvað á að gera þegar þær vilja
komast heim. Þær eru undir lögaldri en það er
mjög erfitt að setja þær bara aftur inn í
menntaskóla, því þær eru oft flokkaðar sem af-
brotamenn,“ segir Regína og bætir við að þetta
sé talsverður fjöldi.
„Þessi börn hafa barist með öfgahópum og
geta í raun talist hættuleg. Löndin verða að
taka við þeim og þau koma oft heim með ung
börn. Hvað á gera við þessi litlu börn? Þessi
litlu börn hafa líka oft séð og upplifað mikið of-
beldi og það þarf að veita þeim sálfræðiaðstoð
og finna örugg heimili. Það þarf að vernda
réttindi þessara barna. Þetta er mikið hitamál
í Evrópu,“ segir hún.
„Ríkin eru að vinna að sameiginlegum lausn-
um á þessu vandamáli. Hvað getum við gert til
að tryggja öryggi annarra um leið og við
virðum réttindi þessara ungu mæðra og ungra
barna þeirra? Það er oft mjög mikil hræðsla
þegar þessi ungmenni flytja í hverfin. Fólk er
oft hrætt við þau.“
Börn í fangelsum
Er hægt að dæma barn í fangelsi?
„Það er annað heitt álitamál innan Evrópu-
ráðsins. Sakhæfisaldur í sumum ríkjum er
ofsalega lágur. Í sumum vestrænum ríkjum er
hann tíu ára og á Íslandi fimmtán ára. Það er
eitthvað sem við viljum láta hækka því við telj-
um fangelsi ekki gera börnum neitt gott. Þau
eru sett í fangelsi en ættu frekar að vera á
stofnunum eða heimilum þar sem hægt er að
hjálpa þeim og styðja. Lagarammi þessara 47
aðildarríkja er ólíkur, sem og menning. Það er
mikið hitamál; hvað eigi að gera við börn sem
hafa brotið af sér. Sum börn brjóta hrottalega
af sér; nauðga og jafnvel drepa. Það er kannski
ekki hægt að sleppa þeim aftur út í samfélagið
án þess að þeim sé hjálpað en það er ekki í
samræmi við réttindi barna að setja þau í fang-
elsi með fullorðnum.“
Foreldraútilokun hitamál
Regína segir önnur ríki líta til Norðurlanda
sem fyrirmyndar þegar kemur að réttindum
barna.
„Það er mjög jákvætt en það þýðir ekki að
allt sé fullkomið þar. Oft eru börn á Norð-
urlöndum tekin fullfljótt af heimilum og
kannski jafnvel gefin upp til ættleiðingar án
samþykkis foreldris, ef það er einhver grunur
um andlegt eða líkamlegt ofbeldi,“ segir hún.
„Annað hitamál varðar réttarstöðu barna sem
eru að ganga í gegnum skilnað foreldra. Hver
þekkir ekki fjölskyldu þar sem skilnaður hefur
haft langvarandi áhrif á börnin og í flestum til-
fellum ef illa gengur þá er það barnið sem þarf
að þola að á rétti þess sé brotið. Það er mikið
vandamál í öllum ríkjunum þegar við skoðum
allt ferlið og hvernig barnið er dregið í gegnum
kerfið. Oft er niðurstöðum dómstóla eða sýslu-
manns ekki fylgt eftir og ekki virtar af hálfu
annars foreldris. Það eru ofsalega lítil úrræði
til staðar til að hjálpa foreldrum að gegna sínu
jákvæða foreldrahlutverki í þessum tilfellum.
Og þar með er alltaf verið að brjóta á rétt-
indum barnsins,“ segir Regína.
„Það mætti til dæmis setja svona mál í sér-
staka flýti- og stuðningsmeðferð því þessi mál
eru flókin og erfið. Svokölluð foreldraútilokun
er algjörlega óásættanleg en einnig umdeild,“
segir Regína og segir það ótvíræðan rétt barna
að rækta tengsl við báða foreldra og fjöl-
skyldur þeirra.
„Þetta er mikið vandamál á Íslandi og í öll-
um aðildarríkjunum. Þetta er virkilega erfitt
fyrir þessi börn. Auðvitað er ekkert svart og
hvítt í þessu; stundum hefur barnið orðið fyrir
ofbeldi af hálfu annars foreldris eða heimilis-
ofbeldi gegn maka verið til staðar. Það þarf að
meta aðstæður í hverju og einu tilfelli,“ segir
hún og nefnir að nauðsynlegt sé að finna lausn-
ir á þessum málum með aðstoð Evrópuráðsins.
„Í þessum málum skiptir miklu máli að
hlustað sé á börn og þeim hjálpað. Í sumum
ríkjum eru börn tekin af báðum foreldrum og
sett á stofnun á meðan foreldrar leysa sín mál.
Í sumum ríkjum eru fjársektir, sem virka akk-
úrat ekkert neitt. Í sumum ríkjum er mála-
miðlunarferli sem fer í gang og annars staðar
eru foreldrar skikkaðir í kennslu áður en þeir
skilja til þess að þeir skilji hver réttindi barns-
ins eru. Réttindi barnanna eru hærra sett en
réttindi foreldra. Það er mikilvægt að for-
eldrar skilji að börnin eru ekki þeirra eign. Það
er oft erfitt fyrir marga foreldra að skilja það
því miður.“
Kynferðisofbeldi á netinu faraldur
„Í tilfellum þar sem grunur leikur á kynferðis-
ofbeldi er ofsalega jákvætt að hafa Barnahús,
eins og við höfum á Íslandi. Íslenska Barna-
húsið er algjör fyrirmynd og mín deild vinnur
að því að koma á slíkum húsum í öðrum ríkjum.
Ég er með verkefni í Slóveníu, Moldóvu, Úkra-
ínu og víðar. Við erum að hjálpa þessum ríkjum
að breyta löggjöfinni og undirbúa að Barnahús
verði opnað,“ segir Regína og útskýrir að
Lanzarote-nefndin vinni að þessum málum.
„Íslenska Barnahúsið var það fyrsta sem var
stofnað í Evrópu og var það unnið að banda-
rískri fyrirmynd, frá Alabama. En í Bandaríkj-
unum eru dómstólar ekki hluti af kerfinu, en
hér er unnið með bæði dómstólum og félags-
málayfirvöldum. Það vinna allir saman í kring-
um barnið. Þetta gjörbreytir algjörlega hvern-
ig hugsað er um fórnarlömb kynferðis-
ofbeldis,“ segir Regína og segir Barnahúsin
hafa reynst ákaflega vel.
„Tuttugu prósent barna lenda í kynferð-
islegu ofbeldi, og ég hugsa jafnvel að talan sé
hærri. Netið hefur breytt því hvernig hægt er
að hafa aðgang að börnum. Kynferðislegt of-
beldi gegn börnum í gegnum netið er gjör-
samlega að valta yfir allt. Þetta er faraldur í
heiminum í dag. Fullorðið fólk er að ná í börn á
netinu til þess að láta þau fækka fötum og
senda myndir af sér. Þetta er oft alveg hrika-
legt því þessar myndir hverfa aldrei. Glæpa-
hringir eru að nota þessar myndir en þetta eru
milljónir mynda á dag. Við vinnum mikið með
Europol og Interpol að finna lausnir á þessum
faraldri, en myndirnar eru oft á Darknet,
Deepnet, á netinu, á samfélagsmiðlunum og
fleiri stöðum. Í Bandarikjunum einum árið
2018 voru 18,5 milljónir mynda tilkynntar inn
sem myndir af kynferðislegu ofbeldi gegn
börnum og það er einfaldlega ekki hægt að
horfa fram hjá þessu. Þetta eru börn á öllum
aldri, alveg niður í nýfædd. Helstu af-
brotamennirnir virðast vera í Evrópu og
Bandaríkjunum en fórnarlömbin eru úti um
allt. Við megum ekki gleyma að bak við hverja
einustu mynd er fórnarlamb.“
Börn með geðraskanir eru tabú
Regína segir að áttatíu prósent barna, sem
verða fyrir líkamlegu kynferðislegu ofbeldi,
þekki ofbeldismanninn eða -konuna. Hún segir
mikilvægt að tala við börn til að reyna að koma
í veg fyrir ofbeldið.
„Það þarf að tala við þau um hvað séu vond
leyndarmál; hvað má og hvað má ekki. Öll
menntun um þessi mál er mjög mikilvæg og
það á að byrja á eins ungum börnum eins og
maður treystir sér til,“ segir hún.
„Börn í dag hafa mikinn aðgang að kynlífi á
netinu og það er mikið áhyggjuefni. Það þarf
að tala um þessi mál við börnin sín. Það er al-
veg hægt að gleyma því að hægt sé að stjórna
þessu með einhverjum læsingum,“ segir hún.
Mörg börn þurfa aðstoð sálfræðinga og geð-
lækna og segir Regína að þar mætti verulega
bæta margt.
„Þessi þjónusta er afskaplega veik víða og
líka á Íslandi. Það eru langir biðlistar. Börn í
dag þurfa að kljást við miklu erfiðari hluti en
við þurftum að gera þegar við vorum ung og
aðgangi að geðheilbrigðisþjónustu er ábóta-
vant.“
Er tabú að tala um börn með geðraskanir?
„Já, það er enn of mikið tabú. Það eru til
dæmis þessi börn sem fara inn á hættulegar
brautir, leiðast inn á braut fíkniefna, lenda í
kasti við lögin og virkilega þjást. Það eru börn
sem oft beita ofbeldi. Og börn sem eiga við geð-
ræna sjúkdóma að stríða þurfa of oft að kljást
við fordóma og skilningsleysi. Það getur líka
verið afskaplega erfitt fyrir foreldra að skilja
og viðurkenna að börn þeirra séu með geðhvörf
eða geðklofa. Skólar eiga líka erfitt með að
halda utan um þessi börn en þau þurfa um-
svifalaust að fá aðgang að heilbrigðisþjónustu
og eiga rétt á því. Við sjáum það að börn sem fá
ekki hjálp afvegaleiðast oft á táningsárum. Ef
við sjáum ekki til þess að þessi börn fái viðeig-
andi geðhjálp og aðstoð mun það kosta sam-
félagið mörgum sinnum meira seinna meir
heldur en það kostar að borga fyrir þau sál-
fræðing eða geðlækni strax. Það bara mega
ekki vera biðlistar inn á stofnanir eins og
BUGL. Ef þessi börn afvegaleiðast á slæmar
brautir er stundum engin leið til baka, eða í það
’Það er mikið af ungum stelpum í Evrópu sem sjá eitthvað við það að fara til Sýrlands og berjast með ISIS. Þetta eru ósköp venjuleg börn, fjórtán, fimmtán ára, frá Belgíu, Frakklandi og líkaNorðurlöndunum. Stúlkurnar eru teknar í þrældóm, þær giftar og
svo eignast þær börn.
„Börn eru heyrð. Nú er hlustað á börn og þau fá nú betri aðgang
að dómurum. Nú eru dómarar upplýstir um það að ekki sé hægt
að taka ákvarðanir um líf barns án þess að hafa talað við barnið ef
það er hægt,“ segir mannréttindalögfræðingurinn Regína Jensdóttir
sem unnið hefur að mannréttindum evrópskra barna í áratug.