Morgunblaðið - 17.09.2020, Blaðsíða 42

42 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. SEPTEMBER 2020
Lyklasmíði & öryggiskerfi Skútuvogur 1E | 104 REYKJAVÍK | SÍMI 533 2900 |WWW.LYKILLAUSNIR.IS
Týnirðu lyklum?
Gleymirðu PIN númerum?
Notaðu bara fingrafarið
Kynntu þér málið áwww.lykillausnir.i
!
s
Dalvegi 16c | 201 Kópavogur | Sími 568 6411 | rafvorur@rafvorur.is
Amerísk heimilistæki
rafvorur.isRAFVÖRUR ehf
Þvottavélar
og þurrkarar
sem taka
10-17 kg
Skuggaatvinnuleysi
er að aukast og áætl-
ar Hagstofan að það
sé núna 46.100. Í
sumar minnkaði at-
vinnuleysi nokkuð, en
er nú aftur að
aukast.
Í frétt í mbl.is
þann 31. maí kemur
fram: „Hópur þeirra
einstaklinga á aldr-
inum 16 til 74 ára
sem ekki voru við störf en eru þó
ekki taldir atvinnulausir þar sem
þeir eru ekki í atvinnuleit hefur
þanist út að undanförnu. Samtals
voru einstaklingar utan vinnu-
markaðarins 62.200 talsins í sein-
asta mánuði og hafði þá fjölgað
um 17.500 borið saman við sama
mánuð í fyrra. Í þessum hópi eru
margir sem segjast vera á eft-
irlaunum eða eru öryrkjar. Á
fyrsta fjórðungi þessa árs voru
þeir um helmingur allra sem voru
utan vinnumarkaðar í könnunum
Hagstofunnar. Stór hluti hópsins
eru einstaklingar sem eru ekki í
atvinnuleit en segjast tilbúnir að
vinna ef tækifæri gefst. Um er að
ræða m.a. námsmenn, heimavinn-
andi einstaklinga og þá sem eru
veikir eða tímabundið ófærir til
vinnu.“
Það að halda því fram að þeir
sem hafa ekki rétt lengur til bóta,
eða hafa verið sjálfstætt starfandi
og ekki haft rétt til bóta, séu ekki
atvinnulausir er klikkað. Það að
halda því fram að þessi hópur sé
ekki að leita sér að vinnu er líka
klikkað, það er því miður enga
vinnu að fá, eða sótvarnareglur
banna þeim að vinna.
Þeir sem hafa ekki rétt til at-
vinnuleysisbóta eru nú flokkaðir
með í tölum Seðlabanka Íslands
(SBÍ) þegar hann tekur saman töl-
ur yfir þá sem hafa ekki vinnu.
Þessi hópur flokkast sem „skugga-
atvinnulausir“ hjá SBÍ. Dekkar
þessi skilgreining þá sem eru
flokkaðir utan atvinnumarkaðar,
þ.e.a.s. þá sem hafa engar bætur
og eru yfirleitt ekki taldir með í
atvinnuleysistölum þar sem þeir
hafa ekki haft rétt til atvinnuleys-
isbóta, t.d. námsmenn,
tónlistarmenn og aðr-
ir.
Í tölum um
„skuggaatvinnulausa“
eru ekki þeir sem hafa
misst störf en eru á
örorku eða ellilífeyr-
isbótum. SBÍ kynnir
þetta nýyrði í tímarit-
inu Peningamál frá í
ágúst. Það má áætla
að hið minnsta 25.000
verði án réttar til bóta
í vetur og líklega
25.000 á atvinnuleys-
isbótum eða samtals um 50.000.
Því miður eru „skuggaatvinnulaus-
ir“ líklega stærri hópur, ekki er
haldið vel utan um þennan hóp í
hagtölum [samkvæmt Hagstofunni
eru 46.100 utan vinnumarkaðar í
lok júlí].
Gera má ráð fyrir að ASÍ, SA
og stjórnvöld komi sér saman um
hækkun atvinnuleysisbóta til
þeirra sem hafa rétt til atvinnu-
leysisbóta, enda rúmast sá kostn-
aður innan kostnaðar þjóðarsátt-
arsamningsins frá vori 2019.
Óásættanlegt væri ef stjórnvöld
hækki ekki í leiðinni ellilífeyri og
örorkubætur til samræmis.
Hagdeild Landsbankans tók
saman tölulegar upplýsingar um
laun og birti á vefnum lands-
banki.is. Þar segir að meðallaun
séu um 800.000 kr. á mánuði.
Tekjutengdu atvinnuleysisbæt-
urnar sem fólk á rétt á í þrjá
mánuði verða ekki hærri en
456.404 kr. á mánuði og grunn-
atvinnuleysisbætur sem taka við
eru 289.510 kr. á mánuði. Bætur
þeirra sem eru án bóta eru 0 kr. á
mánuði. Augljóst er að heimili at-
vinnulausra verða fyrir gríðarlegu
tjóni, með tilheyrandi afleiðingum.
Þetta hefur svo margfeldisáhrif út
í samfélagið því um leið minnkar
eftirspurn í hagkerfinu.
Bótalausir geta leitað til sveitar-
félags þar sem þeir búa og sagt til
sig sveitar. Betra væri að stjórn-
völd kæmu með tímabundið úr-
ræði, „COVID“-bætur (til dæmis
með sömu bótum og atvinnuleys-
isbætur) til þessara 25.000 bóta-
lausu einstaklinga, næstu 2-3 árin
meðan hagkerfið er að jafna sig.
Má ætla að í vetur myndi þetta
úrræði kosta svipað og rekstur
Landspítala eða um 8 milljarða á
mánuði, þessi tala myndi lækka
eftir því sem hagkerfið tekur við
sér. Á sama tíma má hugsa sér að
stjórnvöld setji (í samráði við aðila
atvinnumarkaðarins) reglur sem
skyldi þennan bótalausa hóp til að
kaupa sér atvinnuleysistryggingu.
Nýjustu hagspár gera ráð fyrir
að árin 2021 og 2022 verði erfið og
það verði ekki fyrir en 2022 sem
hagkerfið fari að taka við sér og
2025 sem hagkerfið verði komið á
sama stað og það var 2019. Er nú
áætlað að verðmætaframleiðsla
hagkerfisins verð 1.300 milljörðum
lægri, en gert var ráð fyrir í nú-
verandi kjarasamningum.
Stærsta verkefni stjórnvalda er
að fletja út fjárhagsleg áföll vegna
heimsfaraldursins, að skilja eftir
25.000 (46.100?) manns án nokk-
urra tekna er ekki skynsamlegt.
Rétt væri líka að hætta að tala
eingöngu um atvinnulausa sem þá
sem eru á atvinnuleysisbótum,
taka einnig með þá sem hafa eng-
ar bætur.
Kominn er tími til að ræða um
hvernig brugðist verður við tekju-
tapi og auknum kostnaði ríkissjóðs
og sveitarfélaga. Væri ekki rétt að
setja á tímabundna skatta til að
borga þann kostnað sem er að
falla á ríkið? Mætti ekki til dæmis
setja á 5% sérstakan COVID-19-
tekjuskatt, fyrirtækjaskatt, fjár-
magnstekjuskatt og hækka virð-
isaukaskatt um 5%? Þetta myndi á
næstu 10 árum með 5% lækkun
rekstrarkostnaðar ríkissjóðs borga
COVID-19-kostnaðinn. Væri ekki
rétt að fara strax í skattheimtu?
Eða er betra að bíða í eitt ár og
setja þessa skatta á eftir kosn-
ingar næsta haust?
COVID-„skuggaatvinnuleysi“
Eftir Holberg
Másson
Holberg
Másson
» Skuggaatvinnuleysi
er að aukast og áætl-
ar Hagstofan að það sé
núna 46.100. Í sumar
minnkaði atvinnuleysi
nokkuð, en er nú aftur
að aukast.
Höfundur er framkvæmdastjóri.
Menntakerfið er um
margt öflugt og metn-
aðarfullt, það þarf
vissulega að laga og
bæta reglulega. Því
miður hefur það ekki
verið gert, hvorki nógu
oft né nógu vel. Spurn-
ingin er alltaf, hvernig
skal það gert?
Árangur íslenskra
grunnskólanemenda
Færa má rök fyrir því að slakur
árangur íslenskra grunnskólanem-
enda í Pisa-könnunum undanfarið sé
slöku menntakerfi að kenna. Þeir
sem lítið þekkja til gætu látið sér til
hugar koma að fjölga kennslu-
stundum í þeim greinum þar sem
bæta þarf árangur. Þetta er ekki
vænleg leið enda er hættan sú að
slíkt yrði aðeins gert með fækkun
kennslustunda í öðrum greinum. Því
miður hafa nýlega komið fram til-
lögur frá yfirvöldum menntamála um
að gera einmitt þetta.
Áhersla á gæði fremur en magn
Góð leið í þessum efnum er að
veita skólum svigrúm, þ.e. sjálfstæði,
til að ráða til sín öfluga kennara, s.s. í
raungreinum, stærðfræði og ís-
lensku. Í þessu skyni þarf að tryggja
skólum aukið fjármagn. Í kjölfarið
þarf síðan að bera saman árangur
skólanna í Pisa-könnunum. Sam-
keppni er ævinlega besta leiðin til að
ná betri árangri. Þetta þekkja grein-
arhöfundar af langri reynslu. Mið-
stýring í faglegum efnum er sjaldan
til góðs í menntakerfinu. Skóla-
stjórnendur og kennarar hafa yf-
irleitt bestan skilning og þekkingu á
góðum leiðum til framfara. Hlutverk
ríkisvalds er að tryggja skólum eðli-
legt sjálfstæði og fjármagn til að efla
kennslu í þeim greinum þar sem
þörfin er brýnust. Lengra á miðstýr-
ingin ekki að ná.
Menntun kennara
Menntun sérhæfðra kennara í til-
teknum námsgreinum er vissulega á
hendi háskólanna og mennta-
málaráðuneytis. Þar hefur ríkis-
valdið illa brugðist enda hefur alvar-
legur og viðvarandi skortur á
sérhæfðum og sérmenntuðum kenn-
urum lengi staðið eðlilegum fram-
förum og árangri fyrir þrifum. Má
þar sérstaklega nefna kennslu í ís-
lensku, stærðfræði, raungreinum og
list- og handmennt. Einnig ber að
nefna að þessi alvarlegi kenn-
araskortur leiðir svo eðlilega til
skorts á nýjustu kennslugögnum og
tækjum í þessum greinum, því að
með góðri menntun kennara í þess-
um greinum sjá þeir betur þörfina
fyrir góð kennslugögn og búnað.
Námsáætlanir
Þá skal enn minnt á mikilvægi
þess að allir nemendur, frá og með 7.
bekk grunnskólans og til loka fram-
haldsskólans, geri í byrjun hvers
skólaárs námsáætlanir fyrir skóla-
árið. Áætlanir þessar verði með
tímasettum markmiðum og tiltekinn
verði lágmarksárangur allra mik-
ilvægra prófa. Foreldrar/for-
ráðamenn fái skilgreint hlutverk við
eftirlit með framkvæmd námsáætl-
ana og einnig með framvindu náms.
Nemendur, foreldrar og umsjón-
arkennarar hittist reglulega á hverju
skólaári til þess að fylgjast með
námsframvindu nemandans og
bregðist við strax ef þess gerist þörf.
Megintilgangur þessa fyrirkomulags
er að nemandinn taki nám sitt alvar-
lega, læri snemma að gera áætlanir
og standa við þær af fremsta megni.
Enn um sóknarfæri
í góðu skólastarfi
Eftir Þorstein
Þorsteinsson og
Gunnlaug
Sigurðsson
» Skólastjórnendur
hafa besta þekkingu
á leiðum til framfara.
Hlutverk ríkisvalds er
að tryggja skólum sjálf-
stæði og fjármagn til að
efla kennslu
Þorsteinn
Þorsteinsson
Þorsteinn er fv. skólameistari FG.
Gunnlaugur er fv. skólastjóri
Garðaskóla.
thorsteinn2212@gmail.com
Gunnlaugur
Sigurðsson
Allt um
sjávarútveg