Morgunblaðið - Sunnudagur - 13.09.2020, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13.9. 2020
B
andaríkjamenn minntust þess í gær
að 19 ár eru frá því að fámenn sveit
hryðjuverkamanna gerði „velheppn-
aða“ árás á Bandaríkin.
Ólíkar en sögulegar
Bandaríkin hafa áður orðið fyrir árás, sem eins og
þessi kom þeim algjörlega í opna skjöldu.
Og séð frá sjónarhóli árásaraðilans, Japan, þá var
það einnig einnig mjög „velheppnuð“ atlaga.
Sú var á Pearl Harbour snemma í desember 1941.
Síðari heimsstyrjöldin hafði staðið í tvö ár þegar
þetta gerðist og hin mikla árás kom sem „þrumur úr
heiðskíru lofti“.
Bandaríkin voru ekki beinn þátttakandi í þeirri
styrjöld og yfirlýsingar þeirra fram til þess tíma
gáfu ekki fyrirheit um að þeirri stefnu yrði breytt.
Það þótti að auki sérlega ósvífið að árásarþjóðin
var með háttsetta sendinefnd í friðarviðræðum í
Washington þegar höggið var látið ríða.
Bandaríkin höfðu vissulega veitt Bretum atbeina
með láns- og leigukjörum á hergögnum, meðal ann-
ars til að undirstrika að þeir væru ekki beinir þátt-
takendur í hernaðinum og ætluðu sér ekki að verða
það.
Sömu sjónarmiða var gætt þegar hernámi Breta
lauk hér og Ísland fór fram á bandaríska hervernd á
óvissutímum. Þá var búist við árás yfir Ermar-
sundið á hverri stundu og efla varð veikar heima-
varnir þar með öllum tiltækum ráðum.
Hitler hafði þá lagt nánast alla nær-Evrópu undir
sig, eða var í nánu sambandi við þau lönd sem ekki
voru hernumin, svo sem í bandalagi við Mussolini á
Ítalíu, og þótt Franco á Spáni væri mun laustengd-
ari bandamaður var ekki hernaðar að vænta úr
þeirri átt. Þá má ekki gleyma að griðasamningur
var á milli Stalíns og Hitlers sem gaf Hitler frítt
spil.
Franklin D. Roosevelt dró sjálfur línu á kort sem
hafði hliðsjón af Atlantshafshryggnum og með henni
var Ísland sýnt fyrir innan línu sem kenning
Monroe forseta náði þar með til. (Þessi fræga og
þýðingarmikla yfirlýsing, sem kennd er við Monroe
forseta og undirrituð af honum var að mestu samin
af utanríkisráðherra hans, John Quincy Adams, síð-
ar forseta, syni Johns Adams, 2. forseta Bandaríkj-
anna.) Þar með gat Roosevelt orðið við beiðni Ís-
lands um að senda hingað her á friðartímum og með
hliðsjón af framtíðaröryggishagsmunum Ameríku.
Skamma stund verður
hönd höggi fegin
En afleiðingar hinnar „velheppnuðu árásar“ á
Perluhöfn voru ekki eins lukkulegar fyrir árásarað-
ilann þegar til lengri tíma var horft.
Japan var á mælikvarða þessa tíma óralangt frá
Bandaríkjunum og engar líkur stóðu til þess að það
fengi í annað sinn að læðast að dormandi friðsælum
risa, sem það hafði vakið upp með svo afgerandi og
eftirminnilegum hætti.
Þótt Japan væri mikið herveldi og þekkt fyrir
grimmd og stríðshörku þurfti ekki eftir þessa árás
að spyrja að leikslokum. Spurningin var aðeins um
tíma.
Á þessu augnabliki gat þó engan órað fyrir að
lokapunktur heimsstyrjaldarinnar síðari yrði kjarn-
orkusprengjur sem varpað var á tvær borgir með
þeim afleiðingum að ekki þurfti þar um að binda.
Nú, 75 árum síðar, á ríkið sem fann upp atóm-
sprengjurnar í bögglingi með tvö óútreiknanleg ein-
valdsríki sem eru þegar með kjarnorkuvopn í fórum
sínum eða á lokametrum og er fjarri því að sjái fyrir
endann á því ströggli.
Glitti í ósigur annarra
Árásin á Perluhöfn hafði jafnframt áhrif á endalok
annarra, þótt það blasti ekki við þá stundina. Adolf
Hitler hafði um margt verið heppinn í stríðserindum
sínum fram til þessa. Frakkland reyndist ekki hafa
roð við þýska hernum og molnaði ótrúlega fljótt
undir hæl Hitlers og mikilfengleg varnarvirki þeirra
dugðu lítt og voru eins og í hlutverki áhorfandans!
Gagnvart Bretum hafði Hitler fengið drjúga og
ófyrirgefanlega forgjöf með friðarhjali og athafna-
leysi Nevilles Chamberlains og að nokkru Stanleys
Baldwins á undan honum, þótt merki um stríðs-
viðbúnað nasista og útþensluáform yrðu sífellt fleiri
og augljósari.
Það hefur hentað síðari tíma að gleyma því að
Franklin Roosevelt forseti studdi friðþægingar-
stefnu Chamberlains með ráðum og dáð og hvatti
hann til dáða og fagnaði og hrósaði hverju skrefi
hans í „friðarátt“.
Þegar hér var komið var Hitler sennilega blind-
aður af auðveldum sigrum sínum í Evrópu, og lýsti
þegar yfir stríði á hendur Bandaríkjunum og sam-
starfi öxulríkjanna og talið var að þá hefði karlinn
með vindilinn og viskíglasið muldrað að „loksins
gerir óvætturin í Berlín eitthvað fyrir mig“.
Því Churchill var í engum vafa um það, að þótt
Bandaríkin yrðu nokkurn tíma að setja sig í stríðs-
gírinn þá væri þar á ferð iðnaðarveldi sem gæti
byggt upp hernaðarmaskínu á skömmum tíma og án
þess að óvinurinn hefði nokkra getu eða búnað til að
laska verksmiðjur þeirra eða borgir með loftárásum.
Það vill gleymast að langdrægni hlaðinna flugvéla
var þá önnur en síðar varð. Bretar vissu vel að þrátt
fyrir þessi kaflaskipti væru þeirra hörmungar
hvergi nærri úr sögunni. En með þeim væri þó orðið
öruggt að þeir yrðu að lokum í hópi sigurvegara
stríðsins, en það hafði verið fjarri því að vera víst
fram að því.
En aldrei á meginlandið sjálft
Þótt hin óvænta árás á Bandaríkin væri hin fyrsta af
slíku tagi þá stóð það enn að ekki hafði verið gerð
slík árás á meginland þeirra sjálft. Og sjálfsagt hef-
ur það verið sem innmúrað í huga flestra Banda-
ríkjamanna að slík árás væri eiginlega óhugsandi.
Til þess lágu tvær ástæður. Annars vegar lega
landsins og almennur viðbúnaður. Kyrrahafið er á
aðra hlið og Atlantshafið á hina hlið. Engin hættuleg
stórveldi suðurundan og enn síður norðanmegin frá.
Að vísu voru þar Íslendingar sem áður og forðum
höfðu litast um lendur, en höfðu gefið vísbendingar
um að hafa ekki varanlegan áhuga á landvinningum
þar. Leifur heppni og hans menn höfðu lengst kom-
ist til Manhattan samkvæmt sumum álitum, en
sneru heim eftir það. Oscar Wilde þekkti söguna og
sagði Íslendinga hafa fundið Ameríku en hafa haft
þroska og vit til að týna henni aftur.
En hin ástæðan fyrir öryggistilfinningu manna
vestra var sú að hvert og eitt ríki sem gerði slíka
árás á Bandaríkin, öflugasta herveldi sem jörðin
hefur séð, hlyti að búast við þvílíkri hirtingu að þau
sár myndu seint gróa.
Stund flýgur hratt
og verður saga
’Biden datt ekki við minningarathöfninaí gær og þeir Pence varaforseti, báðirgrímuklæddir, gáfu hvor öðrum olnbogaskotí mannþrönginni samkvæmt nýjum skikk
og sið.
Reykjavíkurbréf12.09.20
Logn og blíða
á Hauganesi.