Morgunblaðið - 10.10.2020, Blaðsíða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. OKTÓBER 2020
Ég skrifaði grein í
þetta blað í fyrra
með sömu fyrirsögn.
Margir höfðu sam-
band og voru ánægð-
ir. En þáverandi yf-
irboðarar í
Fjallabyggð brugð-
ust hins vegar
ókvæða við, því ég
hafði ekki fengið
leyfi þeirra fyrir
birtingu grein-
arinnar. Þannig er nú málum
háttað á þeim bæ.
Aðför verkalýðshreyfing-
arinnar, Pírata og Samfylking-
arinnar að Flugleiðum hefur ver-
ið alveg með ólíkindum. Þetta
fólk vildi knésetja fyrirtækið með
öllum ráðum og beitti fyrir sig
meðal annars lífeyrissjóðum. En
þeim varð ekki að ósk sinni þar
sem 11.000 einstaklingar keyptu
hlut í félaginu, margir hverjir til
að sýna stuðning í verki, þannig
að atlaga þessara niðurrifsafla
geigaði. Þegar fyrrverandi for-
sætisráðherra þjóðarinnar lagðist
á árar með niðurrifsöflunum
fannst mörgum að langt væri
seilst. Mér virðist forysta verka-
lýðshreyfingarinnar þjást af póli-
tísku ofstæki og skilningsleysi á
hvaðan lífsviðurværi þeirra eigin
félagsmanna er upprunnið, sem
minnir óneitanlega á máltækið
„vitið verður ekki í askana látið“.
Kvótakerfið er vinsælt deilu-
efni meðal þjóðarinnar og sitt
sýnist hverjum. Ég hef verið
dyggur stuðningsmaður þessa
kerfis og stutt með ráðum og
dáð. Nú eru hins vegar farnar að
renna á mig tvær grímur. Veiði-
heimildum er úthlutað af ríkinu
til útgerðanna til mjög langs
tíma, á ríflega 10 krónur fyrir
hvert þorskígildiskíló. Veiði-
skylda útgerðanna er á bilinu 50-
70% og útgerðirnar geta því
framleigt 30-50% af úthlutuðum
aflaheimildum til annarra kvóta-
lítilla eða kvótalausra útgerða.
En þá kemur að merg
málsins, leiguverðið á
þessum vægast sagt
skrítna markaði er í
kringum 200 krónur á
hvert þorskígildiskíló.
Ég tel að þetta hafi
aldrei verið meiningin
með kvótakerfinu.
Tökum dæmi; útgerð
sem aðallega er með
uppsjávarkvóta og
einnig botnfiskkvóta
getur leigt botnfisk-
kvótann frá sér. Tvö
þúsund þorskígildistonn gefa 400
milljónir í leigutekjur á ári, en
greiðsla til ríkisins er 20 milljónir,
þannig að nettó-ávinningurinn fyr-
ir útgerðina er 380 milljónir
króna. Það er því augljóslega hag-
kvæmara að leigja frá sér kvóta
en veiða. Breyta þarf tilhögun
kvótakerfisins til að skiptingin
verði sanngjarnari fyrir ríkissjóð í
slíkum tilfellum. Þetta er því mið-
ur í boði míns flokks, Sjálfstæðis-
flokksins.
Fólk og fyrirtæki í landinu fara
stöðugt fram á fjármuni úr ríkis-
sjóði vegna kórónuveirunnar. Það
sér það hver heilvita maður að
slíkt er ekki gerlegt nema með
endalausri seðlaprentun og lántök-
um sem einungis getur endað með
skelfingu. Rétt er að minna lands-
feðurna á afleiðingar slíkrar að-
ferðar í Úganda forðum. Þegar
prentvélarnar biluðu og ekki feng-
ust varahlutir varð einræðis-
herrann, Idi Amin, að flýja land.
Margt er skrítið
í kýrhausnum II
Eftir Gunnar Inga
Birgisson
Gunnar Ingi
Birgisson
» Skilningsleysi á
hvaðan lífsviðurværi
þeirra eigin félags-
manna er upprunnið,
sem minnir óneitanlega
á máltækið „vitið verður
ekki í askana látið“.
Höfundur er verkfræðingur
og fyrrverandi bæjarstjóri.
gunnaringib@simnet.is
Nýverið kynnti
Bjarni Benediktsson
fjármálaráðherra
frumvarp til fjárlaga
ársins 2021 og
fjármálaáætlun til ár-
anna 2021-2025. Í
kynningunni fjallaði
Bjarni um áætlun
stjórnvalda um út-
gjaldaaukningu til
þess að mæta því mikla áfalli sem
hagkerfið hefur orðið fyrir. Jafn-
framt ræddi Bjarni um mikilvægi
þess að jafnvægi yrði aftur skapað í
tekjum og útgjöldum hins opinbera.
Í áætluninni eru kynntar hug-
myndir um hvernig því markmiði
verði náð. Bjarni benti einnig á að
afleiðingar þess að ná jafnvægi í
rekstri ríkissjóðs væru mjög háðar
hagþróun komandi ára. Því meiri
hagvöxtur sem verður í kjölfar þess
að núverandi samdrætti lýkur því
minna sársaukafullar verða aðgerð-
ir til að ná jafnvægi að nýju. Taka
verður undir þessi orð Bjarna.
Til hvaða aðgerða gætu stjórn-
völd gripið til þess að styðja við
hagvöxt þegar samdráttarskeiðinu
lýkur? Mikið hefur verið ritað um
forsendur hagvaxtar. Frumforsenda
er framleiðniaukning. Framleiðni
má auka með fjárfestingu í tækni,
menntun og innviðum og hvötum til
nýsköpunar. Ábyrg hagstjórn og
stöðugleiki skipta einnig miklu máli.
Ríkisstjórnin hefur lagt áherslu á
fjárfestingu í innviðum og menntun
í núverandi samdrætti. Það er vel.
Hagstjórn á Íslandi undanfarinn
áratug hefur verið ábyrg. Fjármála-
áætlun gerir ráð fyrir að áframhald
verði á því.
Krónan er ennþá vandamál
Þrátt fyrir ábyrga hagstjórn búa
Íslendingar við óstöðugleika á einu
sviði. Krónan er ennþá óstöðug
samanborið við gjaldmiðla ná-
grannalandanna. Nærtækast er að
benda á verulega lækkun hennar á
þessu ári þrátt fyrir mjög stóran
gjaldeyrisvaraforða og takmarkanir
á erlenda fjárfestingu lífeyrissjóða.
Fyrir lítið opið hagkerfi, sem er eins
háð milliríkjaviðskiptum og Ísland,
eru slíkar sveiflur dýrkeyptar.
Gengissveiflur leiða til óvissu og
ófyrirséðra sveiflna í tekjum og
kostnaði. Þær gera áætlanagerð erf-
iða og torvelda samkeppnisstöðu út-
flutningsatvinnuvega. Þær leiða til
verðlagssveiflna og ýta undir verð-
bólgu. Óvissan, sveiflurnar og smæð
myntarinnar leiða til viðvarandi
hærra vaxtastigs, sem eykur kostn-
að og fækkar arðbærum fjárfest-
ingum fyrirtækja og einstaklinga,
hækkar verðlag og skerðir hag
heimila. Stöðugur gjaldmiðill er því
afar mikilvægur fyrir framtíðar-
horfur í efnahagsmálum á Íslandi.
Valkostir í gjaldeyrismálum
Mikið hefur verið rætt og ritað
um fyrirkomulag gjaldeyrismála á
Íslandi. Ísland hefur reynt margar
leiðir til að ná markmiðum stöðug-
leika, án þess að það hafi tekist
nema tímabundið. Í ágætri skýrslu
Seðlabanka Íslands, Valkostir Ís-
lands í gjaldmiðils- og gengis-
málum, frá 2012 er farið yfir þá val-
kosti sem standa Íslandi til boða í
gjaldeyrismálum. Niðurstaða henn-
ar er að allar leiðir hafi sína kosti og
galla.
Í fyrrnefndri skýrslu Seðlabank-
ans er fjallað um möguleikana á
upptöku evru. Tvær leiðir eru þar
nefndar, einhliða upptaka og þátt-
taka í myntsamstarfi Evrópusam-
bandsins, ERM II. Einhliða upp-
töku fylgja verulegir gallar sem
raktir eru í skýrslunni og gera þann
kost ófýsilegan. Þátttaka í ERM II
mundi krefjast inngöngu í Evrópu-
sambandið, sem er stórt og umdeilt
mál. Þar með virðist upptaka evru
fjarlægari kostur.
Tillaga að málamiðlun
En bíðum við. Það er til önnur
leið, sem ítrekað hefur verið bent á,
m.a. í eftirfarandi greinum eftir
Guðmund Magnússon og Stefán Má
Stefánsson: Aukaaðild Íslands að
Myntbandalagi Evrópu? (Morgun-
blaðið, 7. október 2001), greinaröðin
Einmana króna (Vísbending, 2007)
og EES og krónan (Morgunblaðið
23. mars 2008). Þar er bent á að
þrátt fyrir að þátttaka í ERM II
krefjist aðildar að Evrópusamband-
inu sé ekkert því til fyrirstöðu að Ís-
land geri tvíhliða samning við Evr-
ópusambandið um samstarf í
gjaldeyrismálum í tengslum við
samninginn um Evrópska efnahags-
svæðið. Í fyrrnefndum greinum er
bent á að ekkert í lögum Evrópu-
sambandis banni slíkt samstarf.
Bent er á að fyrirmynd mætti sækja
í fyrirrennara ERM II, Peninga-
kerfis Evrópu (e. European Monet-
ary System, EMS), og Evrópska
gengissamstarfsins (e. European
Exchange Rate Mechanism, ERM).
Samstarf þetta hófst árið 1979 og
lauk þegar ERM II tók yfir hlut-
verk þess. Því var ætlað að tryggja
innbyrðis stöðugleika á gjaldmiðlum
Evrópuþjóðanna.
Tvíhliða samningur við Evrópu-
sambandið gæti orðið grunnur að
fyrirkomulagi sem væri hliðstætt
gjaldeyrisfyrirkomulagi Dana. Í
slíku fyrirkomulagi væri krónunni
einungis leyft að sveiflast á mjög
þröngu bili gagnvart evru og yrði
gengið sameiginlega varið af Seðla-
banka Íslands og Seðlabanka Evr-
ópu. Ísland mundi væntanlega þurfa
að undirgangast kröfur um ábyrga
hagstjórn, en það hafa íslensk
stjórnvöld þegar gert með lögum
um opinber fjármál. Á móti væri
gengissveiflum gagnvart okkar
stærsta viðskiptasvæði varanlega
eytt.
Er málamiðlun raunhæf?
Er slíkur samningur pólitískt
raunhæfur? Fyrirfram er ekkert því
til fyrirstöðu að láta á það reyna.
Bent skal á að öll rök sem studdu
gerð EES-samningsins sem og
ERM á sínum tíma mundu einnig
styðja þetta skref. Hvoru tveggja
var ætlað að auðvelda viðskipti inn-
an Evrópu. Markmið EES-
samningsins er einkum að tryggja
fjórfrelsi og eðlilega samkeppni inn-
an Evrópska efnahagssvæðisins.
Aðilar samningsins ættu því að
styðja heilshugar skref sem styrkja
samninginn og auka virkni hans.
Við blasir að stöðugt gengi krón-
unnar gagnvart evru auðveldar
gríðarlega að markmið samningsins
náist.
Trúverðugleiki Íslands sem við-
semjanda hefur aldrei verið meiri.
Hagstjórn á Íslandi hefur verið mun
betri en margra aðildarríkja
Evrópusambandsins undanfarinn
áratug. Hinn gríðarlegi gjaldeyris-
varaforði Íslands mundi einnig auka
mjög trúverðugleika Íslands í samn-
ingaviðræðunum og styrkja fyrir-
komulagið, yrði það tekið upp.
Til mikils að vinna
Trygging stöðugleika í gjaldeyr-
ismálum yrði stórt framfaraskref
sem mundi hafa víðtæk áhrif. Það
mundi styrkja samkeppnisstöðu ís-
lenskra útflutningsfyrirtækja. Það
mundi opna landið fyrir erlendri
fjárfestingu. Það mundi lækka
vexti. Það mundi auðvelda sam-
keppni á mörkuðum þar sem sam-
keppni er nú erfið, s.s. um banka-
þjónustu og tryggingar. Það mundi
auðvelda fjárfestum, t.d. lífeyris-
sjóðum, að dreifa áhættu sinni án
þess að taka um leið gjaldeyris-
áhættu. Síðast en ekki síst mundi
það bæta hag almennra Íslendinga
með minni verðbólgu, aukinni sam-
keppni um framboð á vöru og þjón-
ustu og lægri vöxtum.
Full ástæða er til þess að íslensk
stjórnvöld kanni hvort raunhæft sé
að gera slíkan samning. Til mikils er
að vinna.
Eftir Daða
Má Kristófersson
og Stefán Má
Stefánsson
» Trygging stöðug-
leika í gjaldeyris-
málum yrði stórt fram-
faraskref sem mundi
hafa víðtæk áhrif.
Stefán Már
Stefánsson
Daði Már er prófessor í hagfræði og
Stefán Már prófessor í lögfræði við
Háskóla Íslands.
Málamiðlun í gjaldeyrismálum
Daði Már
Kristófersson
Veistu um góðan
rafvirkja?
FINNA.is