Morgunblaðið - 23.10.2020, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 23. OKTÓBER 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Svíar og Kín-verjar erukomnir í
hár saman eftir að
sænsk stjórnvöld
ákváðu að banna
fjarskiptabúnað frá kín-
versku fyrirtækjunum Hua-
wei og ZTE. Sænsk fyrirtæki
verða að vera búin að fjar-
lægja búnað frá fyrirtækj-
unum fyrir 2025. Þá verða
fyrirtæki, sem nota búnað frá
kínversku framleiðendunum,
útilokuð frá næsta útboði á
fjarskiptatíðni vegna upp-
byggingar 5G-fjarskiptakerf-
is í Svíþjóð. Í fréttum kom
fram að ákvörðunin hefði ver-
ið tekin að höfðu samráði við
sænsku öryggislögregluna,
Säpo, og sænska herinn.
Tvö af þremur stærstu fjar-
skiptafyrirtækjum á Íslandi
nota fjarskiptabúnað frá
Huawei. Í frétt í Morg-
unblaðinu í gær kemur fram
að talsmenn þeirra líti svo á
að mál Huawei séu mjög
óþægileg fyrir fjarskiptageir-
ann. Huawei standi fram-
arlega í tækninni, en pólitíkin
þvælist fyrir.
Ljóst er að hér er stórt mál
á ferðinni. Kínverjar brugð-
ust þegar við ákvörðun Svía
með hótunum um viðskipta-
þvinganir. Svía virðast ætla
að láta sér það í léttu rúmi
liggja.
Nú mun sænska fyrirtækið
Ericsson ráða ferðinni í upp-
byggingu 5G-kerfisins í Sví-
þjóð. Það er þó ekki eina
ástæðan fyrir þessari ákvörð-
un. Mikillar tortryggni gætir
í garð kínverska fyrir-
tækisins, enda erfitt að sjá
hvar kínverska ríkinu sleppir
í kínversku atvinnulífi. Við-
skipti hafa ef til vill fengið
lausan tauminn og velmegun
farið vaxandi, en kínverski
kommúnistaflokkurinn legg-
ur annan skilning í hugtakið
einkarekstur en almennt ger-
ist.
Í Kína hafa stjórnvöld
purkunarlaust beitt hinni
stafrænu tækni til þess að
koma á alltumlykjandi eft-
irliti með borgurunum. Þeir
hafa notað þessa tækni al-
mennt með ískyggilegum
hætti, en sýnu svakalegra er
hvernig hún er notuð til að
hafa eftirlit með ákveðnum
hópum. Andófsmenn hafa
fengið að finna fyrir því og
úigúrar, múslimskur minni-
hlutahópur, hafa sætt kúgun
og mismunun um árabil.
Það þarf ekki mikið ímynd-
unarafl til að sjá fyrir sér að
það geti verið freistandi fyrir
kínversk stjórnvöld að færa
sér það í nyt verði kínversk
fyrirtæki og tækni
þeirra burð-
arþáttur í staf-
rænum innviðum
á Vesturlöndum.
Bandaríkja-
menn telja drjúga ástæðu til
að hafa varann á og grunnt er
á því góða milli Bandaríkj-
anna og Kína. Ekki er langt
síðan William Barr, dóms-
málaráðherra Bandaríkj-
anna, sagði að Kínverjar ætl-
uðu sér að verða „ráðandi í
stafrænum innviðum heims-
ins“ og Mike Pompeo sagði að
„Orwellskt eftirlitsríki“ væri
handan við hornið með vísan
til Kína.
Bandaríkjamenn hafa
brugðist við með því að setja
höft á viðskipti með tækni-
búnað við Kínverja. Nú geta
fyrirtæki ekki selt kínversk-
um fyrirtækjum örflögur án
leyfis frá bandarískum
stjórnvöldum. Kínverjar ráða
ekki við að búa til fullkomn-
ustu flögurnar. Þetta gæti
orðið til þess að Huawei missi
tæknilegt forskot sitt og er
þá komin ástæða til að leita
annað á tæknilegum for-
sendum.
Ákvörðun um það hvort
skipta eigi við Huawei er þó
ekki einvörðungu tæknileg.
Hún er líka pólitísk. Íslensk
stjórnvöld þurfa að taka af
skarið um það hvað leið þau
hyggist fara.
Í frumvarpi til nýrra fjar-
skiptalaga, sem nú eru rædd
á þingi, eru ekki heimildir til
að útiloka búnað einstakra
fyrirtækja, aðeins ákvæði um
að afstýra megi því að eitt
fyrirtæki verði of ráðandi.
Í þessu máli er ekki hægt
að ýta öryggissjónarmiðum
til hliðar. Þar má hafa í huga
hversu afdráttarlausir Svíar
voru um að þjóðaröryggi væri
í húfi um leið og þeir for-
dæmdu njósnir Kínverja og
stuld á hugverkum. Það væri
ráðlegt fyrir þá sem fara með
íslensk öryggismál að fá nán-
ari upplýsingar frá Svíum.
Einnig hljóta þessi mál að
hafa verið rækilega greind á
vettvangi Atlantshafs-
bandalagsins. Spyrja má
hvort Ísland yrði talið veikur
hlekkur í vestrænu öryggis-
samstarfi að óbreyttu.
Þessi slagur er rétt að hefj-
ast. Svíar fylgja í kjölfar vest-
rænna landa á borð við Ástr-
alíu, Bandaríkin, Bretland,
Frakkland og Ítalíu, sem sett
hafa skorður við aðkomu
Huawei og ZTE að uppbygg-
ingu nýja fjarskiptakerfisins.
Í þessum átökum verður ekki
hægt að standa á hliðarlín-
unni til frambúðar.
Svíar útiloka Huawei
vegna ógnar við
þjóðaröryggi}
Í hart við Kína
V
eirufaraldurinn hefur heldur betur
sett strik í reikninginn. Fyrir-
tækin eru á mjög mismunandi
stað í sínum rekstri í þessari
þriðju bylgju; sum finna lítið fyrir
áhrifum veirunnar en önnur hafa orðið fyrir
verulegu höggi. Það verður ekki hægt að
bjarga þeim öllum, sér í lagi ekki þeim sem
voru illa stödd fyrir faraldur, en stjórnvöldum
ber skylda til að stíga kröftuglega inn og þá
með sértækum aðgerðum.
Enn ber um of á stórum og mjög fjárfrekum
aðgerðum fyrir fá stórfyrirtæki en kjarkleysi
stjórnvalda birtist þegar kemur að litlum fyr-
irtækjum um allt land. Lítil fyrirtæki eru iðu-
lega rekin rétt eins og heimilisbókhaldið, án
digurra sjóða heldur frekar með meginþorra
rekstrarkostnaðar í launakostnaði fárra starfs-
manna. Þessi stærð á fyrirtækjum er algengust hér á landi
og þau eru nauðsynleg til að halda samfélaginu gangandi.
Fámenn, fjölbreytt fyrirtæki um land allt sem halda úti
mikilvægri þjónustu og tryggja jafnframt heimilum og
fjölskyldum um allt land framfærslu frá degi til dags.
Ákveðnir hópar eru frekar að verða fyrir atvinnuleysi
en ungt fólk og konur eru þar sérstaklega áberandi. Það
þarf að gera meira en að fjölga á atvinnuleysisskrá heldur
frekar að fara í sértækar aðgerðir til stuðnings fyrir-
tækjum við að fjölga störfum og koma í veg fyrir gjald-
þrot. Hlutastarfaleiðin var mikilvæg aðgerð en því miður
þá tóku stjórnvöld ákvörðun í byrjun sumars um að veikja
þá björg verulega.
Lokunarstyrkir gilda eingöngu fyrir þau
fyrirtæki sem verða að loka vegna sóttvarna-
tilskipana en ekki fyrir þau fjölmörgu sem
hafa engin viðskipti vegna sóttvarnareglna.
Veitingahúsin hringinn í kringum landið hafa
til dæmis verið skilin eftir og þótt það sé ekki
skemmtilegt að vera boðberi válegra tíðinda
þá verða stjórnvöld að bregðast strax við til að
stöðva þá hrinu gjaldþrota í þeim geira og
ferðamannageiranum öllum sem þegar er haf-
in. Ekkert okkar vill vakna upp að vori með
tóm hús um allt land og ekkert líf. Þarna er
hvort tveggja stór hópur starfsfólks en líka
menningarleg verðmæti.
Sértækur stuðningur fyrir lítil fyrirtæki er
þannig lykilatriði. Í Ábyrgu leiðinni sem við í
Samfylkingunni kynntum á dögunum leggjum
við til gjaldfrjálst tryggingagjaldsár 2021 fyrir
einmitt þessi fyrirtæki. Þessu svipar til persónuafsláttar
þar sem fyrstu tvær milljónir tryggingagjalds á árinu
verða gjaldfrjálsar. Þetta mun án nokkurs vafa koma fjöl-
mörgum fyrirtækjum yfir erfiðasta hjallann, er sértækt
og gagnast einmitt þeim minnstu.
Svo er það blessuð krónan sem verður að ræða. Krónan
er örgjaldmiðill sem sveiflast eins og lauf en þetta ástand
er því miður gömul saga og ný. Almenningur tapar á
hærra vöruverði af innfluttum vörum en stjórnvöld þora
ekki í umræðuna.
Helga Vala
Helgadóttir
Pistill
Fjölbreytt atvinnulíf er lykillinn
Höfundur er þingman Samfylkingarinnar
helgavala@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Að óbreyttu fellur MSC-vottun á norsk-íslenskrisíld og kolmunna úr gildi ánæstunni, en í byrjun síð-
asta árs missti makríll þessa vottun.
Meginástæða þessa er að kröfur um
úrbætur í vottuninni hafa ekki verið
uppfylltar þar sem veiðar hafa verið
umfram ráðgjöf Alþjóðahafrannsókn-
aráðsins, ICES. Ekki eru í gildi heild-
arsamningar um stjórnun veiða á
deilistofnum í
NA-Atlantshafi.
Gísli Gísla-
son, svæðisstjóri
Marine Stew-
ardship Council
(MSC) fyrir Ís-
land, Færeyjar og
Grænland, segir
það dapurlegt að
þessi staða sé
komin upp og
þjóðirnar skuli ekki geta komið sér
saman og tryggt að heildarveiði sé í
samræmi við ráðgjöf. Um sé að ræða
ríkar þjóðir á heimsmælikvarða, þró-
aðar fiskveiðar og stöndugar útgerð-
ir. Ísland var með eitt hæsta ef ekki
hæsta hlutfall af lönduðum afla vottað
í MSC-kerfinu eða um 97% fyrir aft-
urköllun á makrílvottuninni, sam-
kvæmt útreikningum Iceland Sustai-
nable Fisheries.
Tryggi sjálfbærni fiskstofna
Hann segir að síðustu ár hafi
hrygningastofnar makríls, norsk-
íslenskrar síldar og kolmunna minnk-
að, sem endurspegli veiðar umfram
ráðgjöf. Í MSC-kerfinu þurfi þjóðir
að standast lágmarkseinkunn en oft-
ar en ekki þarf að gera frekari um-
bætur til að veiðarnar viðhaldi vott-
un. Á meðal skilyrða í þessu tilviki sé
að fiskveiðiþjóðir viðhafi stjórnunar-
aðgerðir sem tryggi að heildarafli
tryggi sjálfbærni fiskstofnanna. Rík-
in sem einkum veiða fyrrnefndar teg-
undir við norðanvert Atlantshaf eru
Evrópusambandið, Bretland, Nor-
egur, Færeyjar, Ísland, Rússland og
Grænland. Stjórnun veiðanna hefur
verið rædd á fjarfundum síðustu
daga.
Gísli segir að kröfur frá neytend-
um hafi síðustu ár gert vottun nauð-
synlegri en áður og stórmarkaðir geri
margir vaxandi kröfu um vottun.
Umhverfisvitund almennings hafi
vaxið og kröfur aukist um ábyrgð og
sjálfbærni. Þannig veiti vottun
greiðari aðgang að mörkuðum.
Hann segir að umhverfissamtök
hafi sent erindi á stjórnvöld í strand-
ríkjunum vegna veiða á síld, kol-
munna og makríl. Einnig samtök í
smásölu í Evrópu og eins fyrirtæki.
Þá hafa ný samtök North Atlantic
Pelagic Advocacy (NAPA) hvatt til
lausnar. Þau samtök eru upprunnin í
Bretlandi en óska eftir aðild og stuðn-
ingi frá öðrum löndum.
Spurður um áhrif þess að veiðar
á tilteknum tegundum missi vottun
segir Gísli að það geti verið misjafnt
eftir markaðslöndum. Mest verði trú-
lega áhrifin í Vestur-Evrópu.
Vottunarstofur hafa birt erindi
þess efnis að 30. nóvember verði til-
kynnt um að veiðar á norsk-íslenskri
síld og kolmunna missi vottunar-
skírteini 30 dögum síðar, það er um
næstu áramót. Handhafar vottunar-
skírteinis hafa síðan tíma til loka
febrúar til að tilkynna um áætlun um
úrbætur sem vottunarstofa getur
metið fullnægjandi. Verði það ekki
gert þarf að byrja frá grunni til að
afla vottunarskírteinis að nýju.
Marine Stewardship Council er
sjálfseignarstofnun með höfuð-
stöðvar í London og er MSC-
staðallinn alþjóðlegur. Í hverju landi
halda samtök í sjávarútvegi utan um
MSC-fiskveiðivottanir og hér á landi
er það Iceland Sustainable Fisheries
(www.isf.is). Þar eru tæplega 60 að-
ildarfyrirtæki, en alls hafa 190 starfs-
stöðvar á Íslandi, vinnslur og sölufyr-
irtæki hafa vottun samkvæmt
MSC-rekjanleikastaðlinum. Faggilt-
ar vottunarstofur sjá síðan um út-
tektir bæði á fiskveiði- og rekjan-
leikavottun.
Dapurlegt að þjóð-
irnar nái ekki saman
Grásleppa frá Íslandi missti MSC-vottun í ársbyrjun 2018 vegna meðafla
við veiðarnar, en nú er útlit fyrir að grásleppan verði endurvottuð í næsta
mánuði. Gísli segir að þetta skipti miklu máli fyrir greinina og markaður-
inn taki þessu fagnandi. Stór hluti afurða fer til Skandinavíu, Þýskalands
og Frakklands.
Íslendingar voru fyrstir til að fá MSC-vottun á grásleppuveiðar, en
Grænlendingar og Norðmenn fylgdu í kjölfarið. Þá var um 95% af því sem
veitt var af grásleppu í heiminum með MSC-vottun. Í kjölfar aftur-
köllunarinnar lækkaði verð á grásleppuhrognum samanborið við sam-
keppnislöndin. Nú hefur verið brugðist við athugasemdum meðal annars
með lokunum á tilteknum svæðum í samráði við sjómenn og stefnir í að
vottun á grásleppu við Ísland ljúki í næsta mánuði.
Grásleppan endurvottuð
ÚRBÆTUR GERÐAR
Ljósmynd/Börkur Kjartansson
Deilistofnar Á kolmunnaveiðum vestur af syðsta odda Írlands í fyrravetur.
Útlit er fyrir að veiðar á norsk-íslenskri síld og kolmunna missi MSC-vottun.
Gísli Gíslason