Morgunblaðið - 23.10.2020, Blaðsíða 41

41
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 23. OKTÓBER 2020
Sá er þetta ritar hefur
fylgst með atvinnulífi í
sem næst 60 ár. Ein-
hverjum kann að þykja
það mörg ár miðað við
aldur. Svo bar til þá er ég
var 9 ára gamall að ég var
sendur í sveit í bæ. Þar
voru himinn og fjöll öðru-
vísi en í Reykjavík.
Frjálst framtak, sem ég
sá í Reykjavík, var reyk-
hús í Klömbrum á Klambratúni og síðar
kartöflurækt í Kringlumýri, þar sem nú
er Kringlan.
Nýr himinn og ný fjöll
Hinn nýi himinn og nýju fjöll voru
austur á Djúpavogi við Berufjörð. At-
vinnulíf byggðist á sjávarútvegi. Þar var
Kaupfélag með frystihús og tvo báta, og
fjórir bátar hjá frjálsu framtaki skip-
stjóra og fjölskyldum þeirra. Svo voru
nokkrir, sem gerðu út vörubíla. Sum-
ardvalirnar urðu þrjár og á síðasta
sumrinu var söltuð síld, og reyndar sú
fjórða á bæ á Berufjarðarströnd.
Ári áður hafði ég saltað síld undir enn
öðrum himni við önnur fjöll í Neskaup-
stað. Það var launuð vinna á Mána-
planinu og þar fékk ég greiddar 39 krón-
ur fyrir eina tunnu saltaða.
Söltunarstöðin Máni var frjálst framtak
í návist Síldarvinnslunnar, sem ekki
hafði byrjað sína stórútgerð.
Daginn eftir fermingu mína, tveimur
dögum fyrir fjórtán ára afmælisdaginn,
hóf ég launaða vinnu hjá menningar-
félagi hins frjálsa framtaks, Almenna
bókafélaginu. Ég hef verið í launuðu
starfi hjá smákapítalistum og ríkisstofn-
unum í full 55 ár.
Hverjir eru smákapítalistar?
Sennilega er ekkert hugtak jafn út-
jaskað og afflutt og kapítalismi, eða auð-
hyggja, ef reynt er að færa hugtakið á ís-
lensku. Í bók eftir þýska fræðimanninn
Max Weber fjallar hann um „Auðhyggju
og siðfræði mótmælenda“. Meginboð-
skapur Max Weber fjallaði um iðjusemi
og sparsemi mótmælenda, sérstaklega
kalvínista. Með gildum rökum má heim-
færa rök Max Weber um auðhyggju,
iðjusemi og sparsemi til viðhorfa sósíal-
ista í Neskaupstað, sem stofnuðu og
ráku Síldarvinnsluna. Það má einnig
heimfæra rök Max Weber til viðhorfa sr.
Friðriks Friðrikssonar í starfsemi
KFUM&K.
Iðjusemi og sparsemi er forsenda
auðhyggju og frjáls sparnaðar. Mamm-
on kemur fyrst við sögu í græðgi og und-
irferli. Þá er fjandinn laus.
Viðhorf auðhyggumanna
Viðhorf atvinnurekenda á Akranesi
og í Bolungarvík voru svipuð og viðhorf
sósíalista í Neskaupstað.
Það mátti engin vinnufús
hönd vera án atvinnu. Á öll-
um þessum stöðum, hvort
heldur Akranesi og Bolung-
arvík þar sem einstaklingar
höfðu forystu í atvinnulífi,
eða á Djúpavogi þar sem
samvinnuhreyfingin hafði
forystu í atvinnulífi, eða í
Neskaupstað þar sem sósí-
alistar höfðu forystu í at-
vinnulífi, allir virðast undir
áhrifum Max Weber, vit-
andi eða óafvitandi. Á öllum þessum
stöðum voru einyrkjar og smá-
atvinnurekendur með atvinnurekstur,
sem sinntu nauðsynlegri starfsemi fyrir
samfélagið.
Reynslan frá Vestmannaeyjum
Umfangsmest reynsla mín af atvinnu-
lífi er í starfi mínu í Útvegsbankanum í
Vestmannaeyjum. Veganesti mitt til
þess starfa frá bankastjóranum í
Reykjavík, að því er ég taldi sósíalista;
var „ekki rífa kjaft við kallana í Vest-
mannaeyjum því þar eru þeir miklir
menn“.
Í Vestmannaeyjum voru þrjú stór
frystihús, átta loðnubátar og fjórir tog-
arar, sem fjölgaði í sjö, og fjöldi minni
báta. Eigendur nokkurra loðnubáta og
minni bátanna voru skipstjórar, smá-
atvinnurekendur, sem létu sér annt um
sinn atvinnurekstur og ekki síður sinn
mannskap, og rétt eins og sr. Friðrik,
höfðu umhyggju fyrir sínu fólki.
Auk útgerðarmanna var fjöldi smá-
atvinnurekenda, sem ráku margs konar
þjónustustarfsemi, til að veita bæj-
arbúum og atvinnulífi þjónustu. Mér
hefur alltaf verið mjög hlýtt til þeirrar
þjónustu, sem netagerðir veita útgerð-
arfyrirtækjum. Enginn veiðir fisk án
veiðarfæra.
Breytingar í kjölfar breyttrar
fiskveiðistjórnunar
Þegar stjórnvöld töldu rétt og eðlilegt
að takmarka sókn í fiskistofna, var afla-
hlutdeild úthlutað til bráðabirgða á
grundvelli veiðireynslu. Sú úthlutun á
aflaheimildum átti aldrei að verða var-
anleg eða grundvöllur eignarheimildar.
Samþjöppun er aldrei hægt að réttlæta
með hagkvæmni einni saman. Það kann
að draga úr hagkvæmni með eðlilegri
gjaldtöku. Þá færist arður af auðlind til
samfélagsins. Það er vissulega arður til
samfélagsins að ekki þarf að fella gengi
vegna aflabrests eða verðfalls.
Það er alveg ljóst að löggjafinn hefur
allar heimildir til að endurúthluta eða
taka leigu af aflaheimildum á grundvelli
löggjafar. Til þess þarf ekki heimild í
stjórnarskrár.
Samþjöppun og fækkun
smákapítalista
Á þeim 35 árum, sem liðin eru frá út-
hlutun aflaheimilda, hefur ein stétt horf-
ið. Það eru smákapítalistarnir, nema ef
til vill trillukarlarnir, sem stunda strand-
veiðar. Að því var aldrei stefnt. Hvergi
er hið frjálsa framtak eins augljóst og í
eðli og innræti trillukarlsins. Enda sagði
einn samherji íslenskra trillukarla, sem
jafnframt var bóndi en dæmdur og húð-
strýktur fyrir snærisþjófnað, Jón
Hreggviðsson bóndi á Rein, „mér er
samahvort ég er sekur eða saklaus, ég
vil aðeins hafa bátinn minn í friði“. Með
bátnum og snærinu öðlaðist Jón Hregg-
viðsson sjálfstæði til að verða mikill
maður.
Mun það skaða íslenska fiskistofna ef
trillukörlum er heimilt að stunda veiðar
umhverfis Ísland? Vissulega er það fisk-
ur af grunnsævi, en það má ná orminum
úr holdinu. Margir háskólanemar hafa
komist hjá námslánum með því að vera
trillukarlar og trillukonur að sumri.
Á Suðurnesjum hafa aflaheimildir
flust í burtu. Með því hafa atvinnuhættir
breyst. Suðurnes er þjónustusamfélag.
Það er mikill fjöldi smákapítalista og
einyrkja, sem veita flugtengdri starf-
semi ferðaþjónustu sína þjónustu.
Breytingar í Reykjavík
Það er í raun allra eðlilegasti hlutur að
atvinnuhættir breytast. Reykjavík hefur
breyst úr framleiðslusamfélagi í þjón-
ustusamfélag. Eitt sinn voru 25 togarar
gerðir út frá Reykjavík. Þeir öfluðu fyrir
fimm stór frystihús. Þau eru öll horfin.
Framleiðniaukning í framleiðslu-
samfélagi krefst aðfanga úr þjónustu-
samfélagi. Atvinnuleysi hefur ekki auk-
ist og lífskjör hafa ekki versnað við að
reykhús hefur lokað á Klambratúni og
kartöflurækt er horfin úr Kringlumýri.
Hefur Sjálfstæðisflokkurinn
gleymt trillukörlum?
Það er álitamál hvort Sjálfstæð-
isflokkurinn hefur gleymt sínu traust-
asta stuðningsfólki. Frelsi og framtak í
atvinnumálum er ekki aðeins fyrir út-
valda.
En eins og skáldið sagði:
Og
margir
vinna mikið
og lengi að því
að mega loks
vera að því
að vera
(Andræði, Sigfús Bjartmarsson)
Eftir Vilhjálm
Bjarnason
» Sennilega er ekkert
hugtak jafn útjaskað og
afflutt og kapítalismi, eða
auðhyggja, ef reynt er að
færa hugtakið á íslensku.
Vilhjálmur Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Frjálst framtak og smákapítalistar
Í janúar 2019 birtust fréttir
um hörmulegan aðbúnað rúmen-
skra verkamanna sem narraðir
höfðu verið til landsins á vegum
starfsmannaleigunnar Manna í
vinnu. Mennirnir leituðu réttar
síns og hefur Efling rekið dóms-
mál fyrir þeirra hönd. Í tilefni af
þessu steig lögfræðingur Sam-
taka atvinnulífsins fram til varn-
ar í fjölmiðlum fyrir Menn í
vinnu og notendafyrirtækið Eld-
um rétt.
Í desember 2019 greip hópur starfsmanna
til setuverkfalls á hótelunum City Park Hótel
og Capital Hotels til að knýja á um greiðslu
vangoldinna launa. Starfsmennirnir fengu á
endanum greitt, en þó ekki fyrr en þeir höfðu
mátt sæta bréflegum hótunum um hýrudrátt
og innheimtu skaðabóta. Hótanirnar komu frá
lögfræðingi Samtaka atvinnulífsins.
Þann 17. júlí síðastliðinn sagði Icelandair
upp hópi starfsmanna sem á þeim tímapunkti
voru í kjaradeilu við fyrirtækið og höfðu boðað
verkfallsaðgerðir. Til varnar þessari aðgerð
steig fram Halldór Benjamín Þorbergsson,
framkvæmdastjóri Samtaka at-
vinnulífsins. Löngu eftir að skað-
inn var skeður „harmaði“ hann
aðgerðina í yfirlýsingu og viður-
kenndi að með henni hefðu lög um
stéttarfélög og vinnudeilur verið
brotin.
Í september 2020 birtist yfir-
lýsing á vef Samtaka atvinnulífs-
ins þar sem hótað var uppsögn nú-
gildandi kjarasamninga. Í
yfirlýsingunni kom fram að
stjórnvöld hefðu ekki framkvæmt
loforð varðandi verðtryggð hús-
næðislán. Vegna þessa sögðust
SA hafa tilefni til uppsagnar á samningum,
jafnvel þótt loforðið hefði verið gefið til verka-
lýðshreyfingarinnar og ASÍ lýst því yfir for-
sendur væru ekki brostnar.
Í september og október 2020 stigu bæði for-
maður og framkvæmdastjóri Samtaka at-
vinnulífsins fram með greinarskrifum til að
tala gegn því að sektir verði innleiddar í ís-
lensk lög fyrir það að vangreiða laun. Veturinn
2019-2020 höfðu SA tekið störf nefndar á veg-
um félagsmálaráðherra í gíslingu, en nefndin
átti að uppfylla loforð til launafólks um aðgerð-
ir gegn launaþjófnaði sem gefin voru út við
undirritun lífskjarasamninganna.
Öll tilvikin sem nefnd eru hér fyrir ofan eru
ólík en eitt eiga þau þó sameiginlegt: Í við-
brögðunum við þeim kemur fram viðhorf nú-
verandi forystu Samtaka atvinnulífsins til
laga, kjarasamninga, orðheldni og heið-
ursmennsku í samskiptum aðila á íslenskum
vinnumarkaði.
Það er árangur af langri baráttu verkafólks
að flestir íslenskir atvinnurekendur greiða
laun og virða réttindi í samræmi við kjara-
samninga. Flestir þeirra þröngva ekki starfs-
fólki í ósamþykkt leiguhúsnæði og kúga svo út
úr því stórfjárhæðir. Flestir þeirra sparka
ekki fólki úr vinnu fyrir að standa í kjaradeil-
um. Flestir þeirra kunna að meta þann stöð-
ugleika sem langir kjarasamninga veita og
hafa uppsögn þeirra ekki í flimtingum.
Reynsla Eflingar er að flestir atvinnurek-
endur treysta sér til að fara eftir settum lögum
og gerðum kjarasamningum, jafnvel þótt þeir
kunni að vera ósammála verkalýðshreyfing-
unni um margt og myndu gjarnan vilja hafa
kjarasamninga og lög um vinnumarkað með
öðru sniði.
Sú spurning hlýtur að vakna hvort varnir
Samtaka atvinnulífsins fyrir hvers kyns brota-
starfsemi og samningsrofum séu hagur at-
vinnurekenda og hvort þessi afstaða samtak-
anna endurspegli vilja atvinnurekenda.
Eins og staðan er í dag leggst kostnaðurinn
af brotastarfsemi og lögbrotum óheiðarlegra
atvinnurekenda beint eða óbeint á alla at-
vinnurekendur. Starfsmannaleigur sem
ástunda mansal og nauðungarvinnu koma
óorði á heilu atvinnugreinarnar. Launakostn-
aður launaþjófa er á endanum iðulega greidd-
ur úr Ábyrgðarsjóði launa, sem allir atvinnu-
rekendur greiða í. Ófriðarbrölt einstakra
stórfyrirtækja gagnvart endurnýjun kjara-
samninga og lagaramma vinnumarkaðarins
ógnar á endanum öllum atvinnurekendum.
Atvinnurekendur almennt, sér í lagi þeir
sem eru færir um að fara eftir reglum eins og
aðrir samfélagsþegar, hafa ekki hag af því að
heildarsamtök þeirra tali fyrir brotastarfsemi
og samningsrofum. Það er allra hagur að upp-
ræta þá meinsemd. Það er á endanum ráðgáta
hvers vegna Samtök atvinnulífsins berjast um
á hæl og hnakka gegn því.
Brotastarfsemi – hagur atvinnurekenda?
Eftir Sólveigu Önnu
Jónsdóttur » Atvinnurekendur hafa ekki
hag af því að heildarsamtök
þeirra tali fyrir brotastarfsemi
og samningsrofum.
Sólveig Anna Jónsdóttir
Höfundur er formaður Eflingar – stéttarfélags.
Við viljum vera
tilbúin þegar
ferðamenn koma
aftur. Við getum
ekki látið reka á
reiðanum og beðið
þess í von og óvon
hvað gerist þegar
Covid-ástandi lýk-
ur og lífið færist
aftur í samt horf.
Þess vegna sam-
þykkti borgarstjórn á þriðjudag
ferðamálastefnu sem hefur verið
unnin í góðu samstarfi með borg-
arfulltrúum Sjálfstæðisflokksins
og hagaðilum.
Ferðaþjónustan hefur ýtt undir
margvíslega grósku og gætt borg-
ina lífi, það sjáum við best í dag
þegar ferðamennina vantar. Hún
hefur skilað miklum tekjum til
fyrirtækja, einstaklinga og hins
opinbera og við væntum þess að
hún muni gera það aftur þegar við
komumst út úr kófinu.
Verðum tilbúin
Þegar ferðaþjónustan óx í kjöl-
far síðustu kreppu var Ísland og
Reykjavík alls ekki tilbúin. Við
sáum það best á fréttaflutningi á
alls konar árekstrum sem urðu á
milli gesta og heimamanna.
Gróskan reyndi á innviði borg-
arinnar og þolinmæði borgarbúa
sem kvörtuðu meðal annars und-
an töskuglamri og rútum. Í dag
erum við í allt annarri stöðu. Við
vitum að ferðamenn voru hér og
að þeir munu koma aftur. Það eru
til innviðir sem við þurfum að gera
enn betri til að Reykjavík sé betur
tilbúin að taka á móti fjölda gesta í
sem mestri sátt við borgarbúa.
Því er eitt leiðarstefið í ferða-
málastefnunni að eiga í reglulegu
samtali við íbúa og hagsmunaaðila
í ferðaþjónustu.
Líka skemmtileg borg
fyrir okkur
Við þurfum líka að muna að
kynna Íslendingum allt það
skemmtilega sem hægt er að gera
í Reykjavík, líkt og við markaðs-
setjum borgina fyrir erlenda
gesti. Við þurfum að hugsa
Reykjavík sem áfangastað en ekki
bara stutt stopp á leið erlendra
gesta um okkar fallega land.
Samtal við hagsmunaaðila og
sveitarfélögin á höfuðborgar-
svæðinu um það hvernig við
markaðssetjum höfuðborgar-
svæðið allt sem áfangastað er haf-
ið.
Af því að við vilj-
um sjá fram úr kóf-
inu eru í ferðamála-
stefnunni mælanleg
markmið sem við
ætlum okkur að ná
sem styðja við meg-
inmarkmiðin okkar
þrjú.
Lifandi borg
Fyrsta megin-
markmið er að
Reykjavík sé lifandi
og framsækin mann-
lífsborg umvafin einstakri nátt-
úru. Til að uppfylla þetta mark-
mið þarf stöðugt að styrkja inn-
viði menningarstarfs í Reykjavík
og draga markvisst fram tæki-
færi til útivistar og íþróttaiðkunar
í einstöku umhverfi Reykjavíkur,
líka um vetrarmánuðina. Við vilj-
um einnig styrkja stöðu Reykja-
víkur sem ráðstefnuborgar.
Græn borg
Annað meginmarkmið er að í
Reykjavík byggist upp sjálfbær
ferðaþjónusta í sátt við samfélag-
ið. Borgin ætlar að eiga frum-
kvæði að því að draga úr nei-
kvæðum umhverfisáhrifum með
eigin aðgerðum, hvatningu og
samstarfi. Við þurfum líka mark-
vissa stýringu, markaðssetningu
og skipulag til að dreifa álagi
vegna ferðaþjónustu jafnar um
borgina.
Snjöll borg
Þriðja meginmarkmiðið er að
Reykjavík verði samræmd, ein-
föld, skilvirk og snjöll, þar sem
stjórnkerfi er samræmt og ein-
faldað og stafrænum lausnum
beitt til að vinna að markmiðum
stefnunnar. Stafræn uppbygging
mun bæði nýtast gestum og íbú-
um.
Ferðaþjónustan á að vera já-
kvæður drifkraftur sem þróast í
sátt við íbúa, atvinnulíf, umhverfi
og menningu. Þegar ferðamenn
koma aftur mun Reykjavík vera
tilbúin.
Eftir Þórdísi
Lóu Þórhalls-
dóttur
» Ferðaþjónustan á
að vera jákvæður
drifkraftur sem
þróast í sátt við íbúa,
atvinnulíf, umhverfi
og menningu.
Þórdís Lóa
Þórhallsdóttir
Höfundur er formaður borgar-
ráðs og oddviti Viðreisnar í
Reykjavík.
Sjáum fram úr kófinu