Morgunblaðið - 28.10.2020, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 28. OKTÓBER 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Stjórnarskráhefur mis-mikið vægi í
hugum fólks. Hér á
landi eru ýmsir sem
vilja kollvarpa
stjórnarskránni og fá
alveg nýja í hennar
stað, þrátt fyrir að sú
sem við höfum hafi ekki aðeins
hlotið nær einróma stuðning í upp-
hafi heldur einnig reynst af-
skaplega vel og tekið hægum
breytingum í góðri sátt. Hægfara
breytingar og góð sátt um stjórn-
arskrá er einmitt mikilvæg for-
senda þess að virðing sé borin
fyrir stjórnarskránni og lögunum
öllum. Ef virðing fyrir stjórnar-
skránni er ekki fyrir hendi er væg-
ast sagt hæpið að virðing sé borin
fyrir almennum lögum. Þar með
er réttarríkið í hættu og með því
grundvöllur þess farsæla þjóð-
skipulags, lýðræðisins, sem Ís-
lendingar og allmargar, þó fjarri
því allar, þjóðir hafa fengið að búa
við.
Stjórnarskráin er lítið rædd hér
á landi nema þegar upphrópanir
fámenns hóps ná í gegn en þá er
það ekki til að auka virðinguna
fyrir stjórnarskránni eða stuðla að
því að hún gagnist sem best. Í
Bandaríkjunum er þessu á annan
veg farið. Þar er mikill áhugi á
stjórnarskránni og mikil virðing
borin fyrir henni. Óhætt er að full-
yrða að enginn kæmist áfram í
stjórnmálum þar í landi sem hefði
það á stefnuskránni að kollvarpa
stjórnarskrá landsins eða reyndi
að rífa hana niður.
Þýðing stjórnarskrárinnar kom
glöggt fram í umræðum sem áttu
sér stað í öldungadeild bandaríska
þingsins í fyrrakvöld, skömmu áð-
ur en öldungadeildin greiddi at-
kvæði um og staðfesti skipun nýs
hæstaréttardómara, Amy Coney
Barrett.
Afstaðan til Barrett fór nær al-
farið eftir flokkslínum og höfðu
repúblikanar því betur en demó-
kratar sem urðu að bíta í það súra
epli að lúta í lægra haldi. Raunar
þótti þeim það mjög súrt svo
leyndi sér ekki en umræðurnar
voru þó að mestu málefnalegar og
lýstu ólíkri afstöðu flokkanna til
þess hvaða sjónarmið eigi að ráða
skipun dómara í Hæstarétt lands-
ins.
Segja má að þó að báðir sýni
stjórnarskrá landsins virðingu og
vilji ekki kollvarpa henni eða gera
á henni stórfelldar breytingar, er
þó verulegur munur á afstöðu
flokkanna til stjórnarskrárinnar
og ekki síst hlutverki dómara við
túlkun hennar og annarra laga.
Demókratar vilja að dómarar
gangi mun frjálslegar um stjórn-
arskrána og aðrar lagaheimildir
og túlki í takt við tíðaranda og eig-
in tilfinningar. Þetta kom skýrt
fram í tilfinningaþrunginni ræðu
Chuck Schumers, leiðtoga þeirra í
öldungadeildinni, sem taldi mikla
hættu á ferðum að hleypa enn ein-
um íhaldssömum dómaranum inn í
réttinn. Þuldi hann upp ýmis mál
sem hætt væri við að Hæstiréttur
tæki ranga afstöðu til ef slíkur
dómari kæmi inn í réttinn í stað
Ruth Bader Ginsburg, sem var
frjálslyndari í túlkun
sinni að hætti demó-
krata.
Verra var að
Schumer hafði í
miklum hótunum við
repúblikana fyrir að
hafa leyft sér að
ganga frá skipan
hæstaréttardómara svo skömmu
áður en gengið væri til kosninga
um forseta. Þó að hann segði það
ekki hreint út hafa hótanir demó-
krata meðal annars snúist um að
fjölga sambandsríkjum úr 50 í 52,
með því að bæta Puerto Rico og
Washington DC við, en með því
telja þeir sig geta tryggt meiri-
hluta í öldungadeildinni um langa
framtíð.
Þá hafa demókratar hótað því
að fjölga í Hæstarétti, en þar sitja
nú níu dómarar og hafa þeir verið
níu frá árinu 1869, en fram að því
var fjöldinn á hreyfingu vegna
pólitískra átaka, frá fimm upp í
tíu.
Mitch McConnell, leiðtogi repú-
blikana í öldungadeildinni, flutti
síðustu ræðuna fyrir kosninguna
um Barrett, og svaraði þá meðal
annars harðri gagnrýni Schumers.
Benti hann til dæmis á að Gins-
burg heitin hefði talið níu réttan
fjölda dómara og varaði hann
mjög við því að farið yrði að hræra
í fjöldanum í pólitísku valdatafli.
McConnell benti líka á það í
ræðu sinni að hlutverk dómara
væri að dæma eftir lagabók-
stafnum en ekki eftir tilfinningum
eða stjórnmálaskoðunum, líkt og
skilja mátti á Schumer að sá teldi
æskilegt. McConnell lagði áherslu
á að greina yrði vel á milli dóms-
valdsins og löggjafarvaldsins og
að dómarar ættu ekki að seilast
inn á svið stjórnmálanna og þeirra
lýðræðislega kjörnu fulltrúa sem
settu lögin. Dómarar ættu aðeins
að tryggja að farið væri að lögum.
Sömuleiðis gilti, sagði hann, að
stjórnmálamenn ættu ekki að veit-
ast að dómurunum og beita þá
þrýstingi, eins og hann sagði
demókrata hefðu gert og nefndi
dæmi þar um.
Eftir að Amy Coney Barrett
hefur nú tekið við stöðu dómara
við Hæstarétt Bandaríkjanna er
staðan þar sú að íhaldssamir dóm-
arar eru sex en frjálslyndir þrír.
Þetta stafar af því að Donald
Trump hefur verið óvenjulega af-
kastamikill á þessu fyrra – og ef til
vill eina – kjörtímabili sínu. Hann
hefur valið þrjá dómara, en í
seinni tíð hafa flestir forsetar valið
tvo, jafnvel þó að þeir hafi yfirleitt
setið í tvö kjörtímabil. Sá síðasti
sem afkastaði meiru en Trump að
þessu leyti var Ronald Reagan
sem valdi fjóra til réttarins. Einn
þeirra var Antonin Scalia, sem tal-
inn var meðal rökföstustu dómara,
en hann féll frá fyrir fjórum árum.
Amy Coney Barrett var undir lok
liðinnar aldar aðstoðarmaður
Scalia og leyndi sér ekki í um-
ræðum um skipun hennar að
stuðningsmennirnir töldu hana
hafa margt til brunns að bera sem
þótti prýða lögspekinginn Scalia.
Sé það rétt mat er óhætt að segja
að Hæstarétti Bandaríkjanna hafi
áskotnast góður liðsmaður.
Bandaríkjamenn
ræða reglulega
stjórnarskrá sína og
túlkun hennar, og
jafnan af virðingu}
Túlkun laganna
H
ún var athyglisverð yfirlýsing
framkvæmdastjóra útgerðarinnar
sem skipaði sjómönnum að hætta
að væla og halda áfram að vinna,
þó að þeir væru nær allir smitaðir
af kórónuveirunni:
„Þetta er nýtt. Það þekkti enginn þetta Covid.
Við vissum ekki hvað það var. Og þetta er eins og
ég segi fyrsta Covid-ið sem kemur í fyrirtækið hjá
okkur. Við höfum blessunarlega verið laus við
þetta og ekki þekkt þetta.“
Fréttir eru auðvitað lengi að berast í af-
skekktar byggðir. Útgerðarmenn hafa líka um
annað þarfara að hugsa en flensuskömm frá Kína.
Upplýsingar um veiruna komu hraðar til sam-
taka sjávarútvegsfyrirtækja í Reykjavík. Hinn
24. mars óskuðu þau eftir því við Alþingi að veiði-
gjald yrði lækkað eða fellt niður á sjávarútvegs-
fyrirtækin vegna ástandsins. Þau vísuðu til þess að nú gæti
„hvenær sem er komið til þess að fiskvinnslur og útgerð-
arfyrirtæki þurfi að loka vegna starfsfólks í sóttkví“.
Á sama tíma báðu sömu samtök ríkið um að styrkja mark-
aðsátak útgerðarinnar í útlöndum. Beiðnin er skiljanleg í
ljósi þess að á undanförnum áratug hefur staða félagsmanna
Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi aðeins batnað um tæplega
400 milljarða króna. Ofan á það bætast aðeins rúmlega 100
milljarðar í arðgreiðslur, þannig að ljóst er að ekki er að
neinum sjóðum að ganga á þeim bæ.
Nei, sjóinn þarf að sækja meðan einhver stendur uppi, svo
útgerðarmenn eigi til hnífs og silfurskeiðar.
Skömmu áður skrifaði fyrrverandi þing-
maður Sjálfstæðismanna, dr. Gunnar I. Birg-
isson, í málgagn útgerðarmanna:
„Kvótakerfið er vinsælt deiluefni meðal
þjóðarinnar og sitt sýnist hverjum. Ég hef ver-
ið dyggur stuðningsmaður þessa kerfis og
stutt með ráðum og dáð. Nú eru hins vegar
farnar að renna á mig tvær grímur. Veiðiheim-
ildum er úthlutað af ríkinu til útgerðanna til
mjög langs tíma, á ríflega 10 krónur fyrir
hvert þorskígildiskíló.
En þá kemur að merg málsins, leiguverðið á
þessum vægast sagt skrítna markaði er í
kringum 200 krónur á hvert þorskígildiskíló.
Ég tel að þetta hafi aldrei verið meiningin með
kvótakerfinu. Tökum dæmi; útgerð sem aðal-
lega er með uppsjávarkvóta og einnig botn-
fiskkvóta getur leigt botnfiskkvótann frá sér.
Tvö þúsund þorskígildistonn gefa 400 milljónir í leigutekjur
á ári, en greiðsla til ríkisins er 20 milljónir, þannig að nettó-
ávinningurinn fyrir útgerðina er 380 milljónir króna. Það er
því augljóslega hagkvæmara að leigja frá sér kvóta en
veiða. Breyta þarf tilhögun kvótakerfisins til að skiptingin
verði sanngjarnari fyrir ríkissjóð í slíkum tilfellum. Þetta er
því miður í boði míns flokks, Sjálfstæðisflokksins.“
Ekki orða ég kjarna málsins betur.
En meðal annarra orða: Hvað ætli margir ráðherrar hafi
hringt í sjómennina sýktu og spurt hvernig þeim líður?
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Kvótakerfið og Covid-kerfið
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Ímiðjum faraldrinum neyðumstvið, eins og svo margir aðrir, tilað taka upp fjarvinnu. Nú er-um við að undirbyggja framtíð
með fjarvinnu þótt engin boð komi að
ofan um að vinna heima,“ segir Hinrik
Sigurður Jóhannesson, mannauðs-
stjóri Advania. Hann talar um fjar-
vinnuna og framtíðina á morgunfundi
á morgun.
Advania hefur tekið upp fjar-
vinnustefnu sem nær til allra 600
starfsmanna fyrirtækisins. Þeir búa
víða um land og víða um heim.
„Starfsfólk gerir samning um að
vinna a.m.k. 40% af vinnutímanum
heima. Tæplega 100 manns hafa þeg-
ar gert þannig samning við fyrir-
tækið,“ segir Hinrik. Starfsmenn
ákveða vinnufyrirkomulagið í samráði
við yfirmenn. Það getur ráðist af
verkefnum og aðstæðum.
Kostir fjarvinnu eru meðal ann-
ars sveigjanleiki sem starfsfólk fær til
að sinna fjölskyldunni. Að geta verið
heima þegar börnin koma úr skóla
eða geta verið til staðar ef veikindi
koma upp. Vinna heima sparar tíma
sem það tekur að ferðast í og úr vinnu
og færri ferðir draga úr kolefnisspor-
inu.
Flestir starfsmenn eiga enn bása
á skrifstofunni. Hinrik vonar að með
tímanum geti vinnuaðstaðan orðið
verkefnamiðaðri. Fólk komi þá á
skrifstofuna til að vinna ákveðin verk-
efni og að umhverfið taki mið af því.
Hann á von á að starfsmenn flykkist í
vinnu þegar faraldrinum lýkur til að
hitta vinnufélagana. Með tímanum
verði fjarvinnan þó eðlilegur hluti af
vinnuumhverfinu.
Advania gerði nýlega tvær stór-
ar mælingar hjá starfsfólkinu og litu
86% á fjarvinnu aðallega sem aukin
tækifæri. Hins vegar hugnast 5-15%
ekki fjarvinna af ýmsum ástæðum.
Hinrik segir að taka verði tillit til þess
hóps.
Miklir breytingatímar
Árelía Eydís Guðmundsdóttir
dósent við HÍ, segir að kórónu-
veirufaraldrinum hafi fylgt ýmsar
breytingar. Tæknilausnir hafi gert
aukna fjarvinnu mögulega. „Við erum
á Teams og Zoom og notum fleiri leið-
ir til að vinna meira heima.“ Árelía
segir að að traust sé mikilvæg und-
irstaða fjarvinnu. Staðan geti verið
flókin fyrir stjórnendur sem eru bæði
með starfsmenn nær og fjær, það er í
fjarvinnu og á vinnustaðnum. Þriðja
mikilvæga atriðið í þessu sambandi er
sveigjanleiki og að geta stýrt honum.
„Þessir þættir hafa verið mikil-
vægir og verða það áfram. Stjórn-
endur hafa þurft að finna leiðir til að
auka traust og sveigjanleika og að
finna tæknilegar lausnir. Um leið hafa
margir þurft að endurskipuleggja
starfsemina og fjármálin frá grunni
vegna heimsfaraldursins,“ segir Árel-
ía. Hún bendir á að mörg fyrirtæki
hafi misst töluvert miklar tekjur og
staðið frammi fyrir því að þurfa að
segja upp fólki og breyta öllum fjár-
hagsáætlunum.
Árelía segir mikilvægt að menn
læri að nýta kosti fjarvinnunnar. Með
því móti er útlit fyrir að vinnumark-
aðurinn geti orðið sveigjanlegri í
framtíðinni en hann hefur verið.
Finna þurfi leiðir sem auka traust í
gegnum rafræn samskipti sem verða
flóknari á margan hátt en bein sam-
skipti.
„Þá er geðheilbrigði líka að kom-
ast meira á dagskrá, vegna faraldurs-
ins. Það er þörf á því vegna þess að
ástandið veldur mörgum kvíða og
erfiðleikum,“ segir Árelía.
Fjarvinna og breytt
vinnuumhverfi
Fjarvinna og staðvinna – ógnir og
tækifæri er efni fjarfundar sem
haldinn verður í fyrramálið á veg-
um VIRK (virk.is), Embættis land-
læknis (landlaeknir.is) og Vinnu-
eftirlitsins (vinnueftirlit.is).
Fundurinn stendur yfir klukkan
8.30-10.00 og verður honum
streymt á vefsíðum stofnananna
þriggja.
Hinrik Sigurður Jóhannesson,
mannauðsstjóri Advania, mun
fjalla um fjarvinnu og framtíðina
– lífið í miðju stormsins. Árelía
Eydís Guðmundsdóttir, dósent við
HÍ, mun tala um hvernig
kórónuveirufaraldurinn hefur ýtt
stjórnendum út í breytingar og
hverjar afleiðingar þess geta orð-
ið. Ingibjörg Loftsdóttir, sviðs-
stjóri hjá VIRK, mun stjórna fjar-
fundinum.
Ógnir og tækifæri
FJARFUNDUR
Morgunblaðið/Golli
Fjarvinna Kórónuveirufaraldurinn hefur orðið til þess að fjarvinna hefur
aukist mjög mikið. Spurningin er hvað gerist þegar faraldrinum linnir.
Hinrik Sigurður
Jóhannesson
Árelía Eydís
Guðmundsdóttir