Morgunblaðið - 28.10.2020, Blaðsíða 13

13
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 28. OKTÓBER 2020
Tilþrif Girðing við styttu Jónasar frá Hriflu við menntamálaráðuneytið var færð í gær. Gott fólk gekk í verkið.
Sigurður Bogi
Með aðgerðum, og á
stundum aðgerðaleysi,
geta stjórnvöld ýmist
örvað verðmætasköpun
efnahagslífsins eða
dregið verulega úr
henni, jafnvel lamað.
Enginn stjórnmála-
maður er tilbúinn til að
viðurkenna að hann
vilji draga úr verð-
mætasköpun. Flestir ef
ekki allir segjast leggja áherslu á
að auka það sem er til skiptanna,
nýta auðlegð til að styrkja sam-
félagið, byggja upp innviði og
bæta lífskjör almennings.
Hér verður ekki farið út í ólíka
sýn um hvernig markmiðinu um
bætt lífskjör verður best náð.
Ágreiningurinn er og verður alltaf
til staðar. Tekist er á um verksvið
hins opinbera, aukin eða minni út-
gjöld ríkisins, meðferð almanna-
fjár, fjölgun eða fækkun starfs-
manna ríkis og sveitarfélaga,
hærri eða lægri skatta. Oft leiðir
ágreiningurinn til þess að menn
missa sjónar á verkefninu sjálfu
og festast í endalausri þrætu um
hvernig eigi að skipta þjóðarkök-
unni í stað þess að beina kröftum
sínum í að baka stærri köku.
Ekki án kostnaðar
Vonandi gerum við okkur öll
hins vegar grein fyrir því að ekk-
ert samfélag – skiptir engu hversu
öflugt efnahagslífið er – fær stað-
ist til lengri tíma ef komið er í veg
fyrir efnahagslega starfsemi borg-
aranna – sköpun verðmæta. Engu
að síður höfum við tekið þá
ákvörðun í baráttu við hættulega
veiru að draga úr verðmæta-
sköpun – lama hluta viðskiptalífs-
ins. Slíkt hefur verið talið réttlæt-
anlegt í varnarbaráttu þar sem líf
og heilsa almennings er aðal-
atriðið.
En baráttan er ekki án kostn-
aðar. Hluti kostnaðarins er dulinn,
verður illa metinn og kemur ekki
fram fyrr en síðar. Við eigum erf-
itt með að átta okkur á hvaða
áhrif veirufaraldurinn og efna-
hagslegar afleiðingar hans hafa á
geðheilbrigði þjóðarinnar. Ákvörð-
un um að fresta svokölluðum val-
kvæðum aðgerðum á sjúkrahúsum
er ekki án kostnaðar fyrir sam-
félagið og viðkomandi einstakling.
Lokun líkamsræktarstöðva og
skert starfsemi íþróttafélaga hefur
neikvæð áhrif á líkamlegt og and-
legt heilbrigði. Sú ákvörðun að
nýta ekki krafta einkaframtaksins
í heilbrigðiskerfinu á sama tíma og
Landspítalinn ber hitann og þung-
ann af því að sinna þeim sem
veikjast í faraldrinum, er ekki að-
eins óskiljanleg heldur kostn-
aðarsöm. Sá kostnaður er ekki að-
eins beinn heldur ekki síður
óbeinn í formi verri heilbrigðis-
þjónustu við þá sem þurfa á henni
að halda. Lífsgæði þeirra minnka
og það leiðir að líkindum til aukins
kostnaðar í framtíðinni. Fórn-
arkostnaðurinn er margvíslegur og
borgaraleg réttindi eru í húfi.
Dregið úr bolmagni
samfélagsins
Eftir því sem tíminn líður verð-
ur mikilvægara að stjórnvöld vegi
og meti beinan og óbeinan kostnað
sem fylgir varnaraðgerðum gegn
kórónuveirunni. Sá kostnaður
verður ekki aðeins mældur í formi
rúmlega 500 milljarða halla á rík-
issjóði, né í þeim kostnaði sem við-
skiptalífið verður fyrir eða áð-
urnefndum duldum kostnaði. Með
því að veikja viðskiptahagkerfið
með takmörkunum á athafnafrelsi
er verið að draga úr bolmagni
okkar sem samfélags að komast
fljótt og vel út úr efnahagslegum
þrengingum þegar birtir til.
Í apríl síðastliðnum skrifaði ég
meðal annars hér á
síður Morgun-
blaðsins:
„Eitt mikilvægasta
verkefni stjórnvalda
er að verja fram-
leiðslugetu hagkerf-
isins. Koma í veg fyr-
ir að tímabundið fall í
eftirspurn vegna
heimsfaraldurs verði
til þess að innviðir
viðskiptahagkerfisins
molni og verði að
engu. Byggingar, tæki, tól, fjár-
magn en ekki síst hugvit og þekk-
ing starfsmanna eru forsendur
verðmætasköpunar í samfélaginu.
Án verðmætasköpunar lamast heil-
brigðiskerfið. Velferðar- og
menntakerfi verður aðeins fjar-
lægur draumur. Verðmætasköpun
stendur undir lífskjörum þjóða.
Hvernig tekst til við að verja
framleiðslugetuna ræður úrslitum
um hversu fljótt og vel okkur Ís-
lendingum tekst að vinna okkur
upp úr djúpum efnahagslegum
öldudal.“
Þyngri byrðar á suma
Við sem samfélag höfum lagt
þyngri byrgðar á herðar ákveðinna
hópa samfélagsins en aðra. Eig-
endur og starfsmenn öldurhúsa og
veitingastaða hafa þurft að sæta
því að loka starfsemi að fullu eða
að stórum hluta. Hárgreiðslu- og
rakarastofur einnig, kvikmynda- og
samkomuhúsum og ýmissi þjón-
ustu, ekki síst á sviði heilbrigð-
isþjónustu, hefur verið skellt í lás í
lengri eða skemmri tíma eða svo
viðamiklar takmarkanir settar á
starfsemina að hún getur aldrei
staðið undir sér. Listamenn hafa
ekki farið varhluta af skertu at-
hafnafrelsi.
Það er því eðlilegt og sanngjarnt
að komið sé til móts við þá sem í
nafni almannaheilla hefur verið
gert að draga verulega úr starf-
semi sinni eða hætta henni tíma-
bundið. Þetta hefur verið gert að
hluta. Með tveimur frumvörpum
fjármálaráðherra um styrki fyrir
einyrkja og örfyrirtæki og lokunar-
styrki til fyrirtækja er tekið stærra
skref en áður til að jafn byrðarnar
örlítið meira. Frumvörpin eru til
meðferðar í efnahags- og við-
skiptanefnd þingsins. Þau taka að
líkindum einhverjum breytingum
með hliðsjón af ábendingum sem
fram hafa komið, ekki síst til að
koma til móts við þau fyrirtæki
sem hafa sætt verulegum takmörk-
unum en hefur ekki verið gert að
skella öllu í lás. Vonandi ber Al-
þingi gæfu til að afgreiða bæði
frumvörpin fyrir lok komandi viku.
Aðgerðir af þessu tagi eru ekki
aðeins til að dreifa byrðunum (að
hluta) heldur ekki síður til að verja
framleiðslugetu viðskiptahagskerf-
isins. Tryggja innviðina, hugvitið,
þekkinguna og framtaksþróttinn.
Öflugt viðskiptahagkerfi er for-
senda lífskjara – þar verða verð-
mætin til. Þessi einföldu sannindi
verða aldrei ljósari en þegar tekist
er á við efnahagslegar þrengingar
og barist er við skæða veiru. Til
lengri tíma litið getur varnarbar-
áttan ekki falist í því að lama verð-
mætasköpunina heldur örva hana
og tryggja þannig fjárhagslegan
styrk til að takast á við verkefnin,
jafnt í vörn og sókn.
Eftir Óla Björn
Kárason
»En baráttan gegn
skæðri veiru er ekki
án kostnaðar. Hluti
kostnaðarins er dulinn,
verður illa metinn og
kemur ekki fram fyrr en
síðar.
Óli Björn Kárason
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins.
Að lama eða örva
verðmætasköpun
Um síðustu áramót varð mikil
breyting á stöðu þjóðkirkjunnar
gagnvart ríkinu. Kirkjuþing og rík-
isstjórn gerðu með sér samkomulag
sem leiddi til þessara breytinga.
Þjóðkirkjan býr nú við aukið fjár-
hagslegt sjálfstæði en frá árinu 1998
hefur hún haft sjálfdæmi um starfs-
hætti sína og stjórn. Meginbreyt-
ingin sem varð hinn 1. janúar síðast-
liðinn varðar stöðu presta og
starfsfólks biskupsstofu sem eru
ekki lengur opinberir starfsmenn.
Kirkjuþingið, sem er að meirihluta
mannað óvígðum fulltrúum sókn-
arnefndanna og fólksins í landinu,
ber nú ábyrgð á fjármálum kirkj-
unnar og ákveður hvernig fjár-
munum er varið. Prestar eru eft-
irleiðis starfsmenn þjóðkirkjunnar
og semja um kaup og kjör eins og
annað launafólk í landinu.
Í kjölfar þessara breytinga hefur
kirkjuþing sett nýjar starfsreglur og
breytt öðrum og hefur mikil vinna
farið fram. Þá vinnu hafa unnið
kirkjuþingsfulltrúar sem eru full-
trúakjörnir í sínum kjördæmum
ásamt fulltrúa biskupsstofu.
Þegar svona veigamiklar breyt-
ingar verða er eðlilegt að sitt sýnist
hverjum varðandi þær og útfærslu
þeirra. Afstaða hvers og eins ræðst
af nálguninni, hvort hún er á jákvæð-
um eða neikvæðum nótum. End-
anlega ábyrgð bera þau sem til þess
eru kjörin að stjórna og leiða. Í til-
felli þjóðkirkjunnar eru það kirkju-
þing, kirkjuráð og biskupsembættið
og gagnvart prestum stjórn Presta-
félags Íslands og kjaranefnd kirkju-
þings. Eðlilegt er að mörgum reynist
erfitt að taka breytingum sem við-
komandi hefur ekkert um að segja
og aðrir ákveða.
Sameiningar prestakalla
Önnur breyting sem lagt hefur
verið upp með er sameining presta-
kalla. Biskupafundur kemur fram
með heildstæðar tillögur þar um fyr-
ir allt landið, samkvæmt lögum og
starfsreglum, og sendir þær heim í
hérað til umsagnar. Ef mikil and-
staða kemur fram á þessu stigi eða ef
óskað er meiri tíma til að meta tillög-
urnar er hlustað á það og málinu þá
slegið á frest eða það endurmetið og
því eftir atvikum breytt. Sameining-
artillögur fara á kirkjuþing sem
fjallar um þær og afgreiðir. Lykil-
atriði er samráð við heimafólk og ef
tillaga hefur farið fyrir kirkjuþing og
biskupum finnst þá á því stigi koma
fram að ekki sé jarðvegur heima fyr-
ir til að vinna í sameinuðu prestakalli
dregur biskup tillöguna til baka á
þinginu. Það hefur gerst, t.d. á nýaf-
stöðnum fundi kirkjuþings 2020-
2021, enda í anda þeirrar samstöðu
sem biskupar vilja vera hluti af þeg-
ar um sameiningar er að ræða.
Kynslóðaskipti í kirkjunni
Allt er breytingum háð. Nýjar
kynslóðir koma með nýjan hugs-
unarhátt. Í niðurstöðu könnunar sem
gerð var á meðal presta árið 2016
kemur fram að aðeins um fjórðungur
presta setur skýr mörk milli vinnu
og einkalífs og meira en helmingur
presta á erfitt með að samræma
vinnu og einkalíf. Um þriðjungur
presta segist finna fyrir streitu og
meira en helmingur presta er undir
miklu álagi í vinnu. Einungis þriðj-
ungur telur vinnuálag ásættanlegt.
Tillögurnar um sameiningu
prestakalla voru meðal annars hugs-
aðar til að bregðast við þessum nið-
urstöðum og leitast við að auka lífs-
gæði presta landsins og starfsgleði í
þjónustunni. Teymisvinna ætti að
skapa aukinn frítíma, auka getu til
að samræma vinnu og einkalíf og
minnka streitu. Teymisvinna ætti að
skapa aðstæður þar sem ólíkir hæfi-
leikar fá að njóta sín og samheldni að
aukast. Sameiningar prestakalla
snúast fyrst og fremst um aukna
samvinnu presta, jafnari þjónustu-
byrði, skarpari skil milli vinnu og
einkalífs og meiri möguleika á að fá
stuðning og styrk innan hópsins.
Samvinna og samkennd aukast við
nánari tengsl. Reynsla fólks og sér-
hæfing innan guðfræðinnar ætti að
nýtast vel í hópi.
Samhengi lífsins
Þjóðkirkjan er samfélag, heldur
utan um samhengi lífsins, sem skýrt
kemur fram í athöfnum hennar.
Þannig snertir hún ekki aðeins þau
sem henni tilheyra heldur allt sam-
félagið, fjölskyldur og þjóðlífið allt.
Hún er landfræðilega mörkuð í sókn-
unum og þjónar þannig öllum lands-
hlutum og landsmönnum. Enginn
blettur á landinu er utan sóknar, sem
tilheyrir prestakalli, prófastsdæmi,
biskupsumdæmi. Það er ekki verið
að hreyfa við sóknarskipan í landinu
nema fólkið sem þar býr vilji það.
Með tillögum um sameiningu og þar
með stækkun prestakalla er verið að
auðga þjónustu kirkjunnar á lands-
vísu.
Æðruleysi
Miklar breytingar eiga sér stað
um heim allan nú um stundir.
Heimsfaraldurinn hefur knúið okkur
til að finna nýjar leiðir, taka upp nýj-
an lífsstíl og leyfa sköpunarkraft-
inum að blómstra. En flestum breyt-
ingum fylgir óvissa. Við vitum ekki
hvert breytingar leiða okkur þótt við
höfum fólk sem kann að spá í tölur og
horfur. Óöryggi og ótti eru sam-
mannleg viðbrögð við hinu óþekkta
og okkur tekst ekki alltaf að líta á
breytingar sem tækifæri. Æðruleys-
isbænin er góð áminning á breyt-
ingatímum.
Guð, gef mér æðruleysi
til að sætta mig við það sem ég fæ ekki
breytt,
kjark til að breyta því sem ég get breytt
og visku til að greina þar á milli.
Eftir Agnesi M. Sigurðar-
dóttur, Solveigu Láru
Guðmundsdóttur og
Kristján Björnsson
Kristján
Björnsson
Agnes er biskup Íslands. Solveig
Lára og Kristján eru vígslubiskupar.
Þjóðkirkjan er kirkja
fólksins í landinu
Solveig Lára
Guðmundsdóttir
Agnes M.
Sigurðardóttir
» Þjóðkirkjan er sam-
félag, heldur utan
um samhengi lífsins,
sem skýrt kemur fram í
athöfnum hennar