Morgunblaðið - Sunnudagur - 25.10.2020, Blaðsíða 12

KÓRÓNUVEIRAN
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25.10. 2020
T
hor Aspelund kemur aðvífandi á
myndarlegu rafmagnshjóli einn
hrollkaldan en sólríkan haustdag í
vikunni. Hann spennir af sér hjálm-
inum og læsir hjólinu fyrir utan Há-
skólatorg þar sem við höfðum mælt okkur mót.
Ekkert er eins og það á að vera; torgið iðar ekki
af blaðskellandi háskólanemum heldur læðist
ein og ein mannvera um galtóman salinn með
grímu fyrir vitum. Við innganginn er boðið upp
á grímur og spritt og á hverju borði eru hreinsi-
klútar. Svæðið er lokað af með böndum og skilt-
um: Lokað vegna Covid. Við náum að kaupa
okkur kaffi í bóksölunni og finnum afskekkt
horn þar sem ekki er bannað að sitja. Tilgangur
fundarins er að komast að því hver þessi maður
er; maðurinn sem talar af skynsemi og yfirveg-
un á skjám landsmanna og upplýsir okkur um
tölfræðina á bak við veiruna.
Thor er líftölfræðingur, sem er starfsheiti
sem fæst okkar hafa hreinlega heyrt um áður.
Líftölfræði er kennd á meistara- og doktors-
stigi hjá Háskóla Íslands og veitir hagnýta
þekkingu á því hvernig tölfræði er notuð í
rannsóknum á sviði líffræði, erfðafræði, lýð-
heilsu- og heilbrigðisvísinda, og veitir einnig
sterkan grunn í tölfræði og gagnaúrvinnslu.
Mikið er nú gott að til er fólk sem lagt hefur á
sig þetta nám, því nú í heimsfaraldri er afar
mikilvægt að hægt sé að reikna út þetta ólík-
indatól sem veiran er, hvert hún fer, hvernig er
best að tækla hana og við hverju við getum bú-
ist. Dr. Thor Aspelund hefur hingað til verið
maðurinn á bak við tjöldin, svo að segja, en í
heimsfaraldri steig hann fram í sviðsljósið til að
halda þjóðinni upplýstri, ásamt þríeykinu okkar
góða. Allt til þess að við getum lifað eins eðlilegu
lífi og mögulegt er á tímum heimsfaraldurs.
Róleg innitýpa
Thor fæddist í New York í upphafi ársins 1969,
þriðja barn Erlings Aspelund og Kolbrúnar
Þórhallsdóttur, en á þeim tíma bjó fjölskyldan
á Long Island.
„Faðir minn var stöðvarstjóri Loftleiða á
Kennedy-flugvelli og svo fulltrúi forstjóra inni
á Manhattan í Rockefeller Center. Mamma
var flugfreyja þar til hún eignaðist börn en
hún vann líka um tíma í fínum búðum inni á
Manhattan,“ segir Thor og segir fæðingar-
staðinn útskýra nafngiftina.
„Það var ekki hægt að nota bókstafinn þ í
Ameríkunni. Ég átti að heita Þór, en það var
ekki hægt og var því skellt í Thor,“ segir hann
og brosir út í annað.
„Við fluttum heim stuttu eftir að ég fæddist
þannig að ég missti af því að vera New York-
búi. Bræður mínir tveir sem eru eldri ólust þar
upp til átta og níu ára aldurs. Ég á einnig eina
yngri systur,“ segir Thor.
Eftir að fjölskyldan flutti heim tók faðir
hans við starfi hótelstjóra á Hótel Loftleiðum.
„Hann var þekktur fyrir það að vera hótel-
stjórinn; það voru ekkert mörg hótel þá. Við
bjuggum fyrst á Öldugötunni og fluttum svo
þaðan út á Nes þegar ég var tíu ára. Ég lít allt-
af á mig sem Vesturbæing. Ég var settur ári á
undan í barnaskóla, því ég var snemma læs og
mamma vissi ekkert hvað hún ætti að gera við
mig. Ég var ekki gott leikskólabarn; kannski
var ég bara innitýpa,“ segir hann og hlær.
„Ég var mjög mikið inni að leika og var ró-
legt barn, en fór auðvitað út í leiki, eins og var
gert í þá daga,“ segir hann.
Thor segist ekki hafa haft áhuga á vísindum
sem barn.
„Ég hafði strax brennandi áhuga á sögu og
þá aðallega heimsstyrjöldunum. Við vinirnir
vorum mikið í stríðsspilum, ég og Halli,“ segir
hann og á við Harald Johannessen, ritstjóra
Morgunblaðsins.
„Sagan var í fyrsta sæti, en ég var samt allt-
af góður í stærðfræði; það lá vel fyrir mér. Ég
hugsaði ekkert út í það að verða eitthvað tengt
stærðfræði á þessum árum. Ég man ég var
alltaf mjög heillaður af fluginu, vegna tengsla
pabba við Loftleiðir. Ég hefði alveg verið til í
að verða flugmaður og gekk með þann draum
lengi í maganum. Pabbi var líka duglegur að
fljúga en hann átti litla Cessnu. En svo sé ég
ekki nógu vel; ég er mjög nærsýnn. Svo fór líf-
ið bara ekki í þá áttina.“
Lék Rómeó í Herranótt
Eftir grunnskóla lá leiðin í Menntaskólann í
Reykjavík og segir Thor að eiginlega ekkert
annað hafi komið til greina, enda höfðu báðir
bræður hans fetað þá braut.
„Í menntaskóla fór ég að hugsa um aðra
hluti, eins og menningarstarf, og fór líka að
hugsa um námið á annan hátt, en ég var af-
skaplega heppinn með kennara. Ég fékk mik-
inn áhuga á leiklist og fór í leiklistarfélagið
Herranótt. Ég var í tvö ár í Herranótt; seinna
árið sem formaður. Þá settum við upp Rómeó
og Júlíu og lék ég Rómeó,“ segir Thor og bros-
ir að minningunni.
Býr í þér leikari?
„Kannski,“ segir hann sposkur.
„Leikarinn í mér var þarna. En ég var
kannski eitthvað feiminn við að fylgja því svo
eftir. Þannig að ég fór aldrei í inntökuprófið í
Leiklistarskólann.“
Eftir menntaskólann tók háskólinn við og
hóf Thor nám í rafmagnsverkfræði og síðar í
guðfræði.
„Ég fór smá krókaleiðir, en ég hef alltaf haft
áhuga á ýmsu. Ég kláraði eitt og hálft ár í raf-
magnsverkfræði en áhuginn datt niður og ég var
að velta fyrir mér hvað ég ætti að gera. Ég
þekkti gott fólk í guðfræði og sló til og tók seinni
hluta vetrar þar. Ég sá fljótt að guðfræðin yrði
ekki að ævistarfi en þetta var heiðarleg skoðun á
tilverunni og mjög ánægjulegur tími.“
Ertu trúaður?
„Ég pæli mikið í trú og hvað trú þýðir. Það
er erfitt að vera trúaður og vera í vísindum, en
þetta getur vel farið saman. Ég er frekar að
velta fyrir mér möguleikunum af því maður
veit ekkert; það er ekkert í hendi. Ég les mikið
um trúarbrögð, um kristni og um hinn sögu-
lega Jesú. Ég vil ekki taka trú hátíðlega heldur
spá og spekúlera. Svo hef ég mjög gaman af
því að fara í kirkju og fer frekar oft í messu.
Þar er gott að hugsa um lífið og tilveruna og
um leið er það góð hvíld,“ segir Thor.
„Ég er líka mikið í jóga og hugleiðslu. Þetta
getur allt farið saman.“
Tilviljanir og tölfræði
Eftir að Thor hafði prófað sig áfram í bæði
verkfræði og guðfræði, hóf hann nám í stærð-
fræði.
„Ég fann mig strax vel í líkindafræði og töl-
fræði og svo algebru, sem er frekar abstrakt.
En ég hafði alltaf áhuga á hagnýtu hliðinni. Ég
fékk ótrúlega gott tækifæri sem nemi; svona
geta örlögin togað mann í réttar áttir. Kjartan
Magnússon heitinn hafði kennt mér í MR og
þarna hitti ég hann aftur, en hann var þá með
rannsóknarverkefni og vantaði nema. Kjartan
var að rannsaka fiskistofna fyrir Hafrann-
sóknastofnun með Gunnari Stefánssyni töl-
fræðingi og ég fæ þá þar vinnu við að skoða
stofnstærðir fiska. Mér fannst svo spennandi
að geta notað stærðfræðina í eitthvað hagnýtt.
Svo þegar ég var búinn að læra meira í töl-
fræði fór ég að vinna að rannsókn hjá dr.
Hólmfríði K. Gunnarsdóttur. Hún var að rann-
saka krabbamein vinnandi kvenna og hvernig
það var mismunandi milli stétta. Þar kviknaði
áhuginn á tölfræði tengdri heilbrigðisvís-
indum. Það var tilviljun að ég lenti í þessum
tveimur verkefnum en þarna sá ég hvernig
hægt væri að nota tölfræði í hagnýtum verk-
efnum og neistinn kviknaði. Ég fann þá hvar
áhuginn lá og ákvað að halda áfram í tölfræði.“
Á háskólaárunum kynntist Thor konu sinni,
lækninum Örnu Guðmundsdóttur.
„Þar er komin enn ein læknatengingin,“
segir Thor og brosir.
„Og svo er Guðrún systir mín læknir. Og
reyndar yfirlæknir á sóttvarnasviði hjá Þór-
ólfi. Við erum systkinin á kafi í að vinna við Co-
vid. Hver hefði spáð því?“
Snemma á tíunda áratugnum flutti unga
parið til Iowa í Bandaríkjunum með ungan son
sinn. Arna hóf sérnám í innkirtlalækningum
en Thor byrjaði í meistaranámi í tölfræði. Þar
dvöldu þau í góðu yfirlæti í sex ár og eftir
heimkomuna bættust tveir drengir í hópinn.
„Ég tók líka doktorspróf í Iowa á meðan
Arna var að klára sína sérgrein. Þarna var ró-
legt og gott að vera.“
Thor skrifaði doktorsritgerð sína um töl-
fræði greiningarhæfni í læknisfræði.
„Ég gerði rannsóknir á greiningarhæfni
myndgreiningar, aðallega röntgen. Þessi rann-
sókn nýttist mér vel seinna meir. Þegar maður
lærir eitthvað nýtt, veit maður ekki hvar það
kemur til með að nýtast.“
Brjálað að gera
Við heimkomuna hóf Thor störf hjá Hjarta-
vernd undir handleiðslu Vilmundar Guðnason-
ar, forstöðulæknis. Þar vann Thor að ýmsum
rannsóknum og bjó til fjölmörg spálíkön.
„Ég er enn að vinna að rannsóknum hjá
Hjartavernd,“ segir Thor en hann er einnig
prófessor í tölfræði.
„Ég fann það strax í menntaskóla að akadem-
ískt umhverfi átti vel við mig. Það er öruggur
staður til að vera á,“ segir hann og hlær.
Thor kenndi fyrst stærðfræði við Háskóla
Íslands og seinna fór hann að kenna hjá Mið-
stöð lýðheilsuvísinda, sem stofnuð var árið
2007, en þar er meðal annars kennd faralds-
fræði.
„Ég kem þá þar inn og byrja að kenna líftöl-
fræði til meistara- og doktorsnáms. Ég hef far-
ið alveg í þá áttina. Svo kenni ég lifunargrein-
ingu og um spálíkön; aðferðir til að meta
hversu lengi fólk lifir og áhættur í umhverfi.
Svo kenni ég með hinum kennurunum í far-
aldsfræði, auk stærðfræði. Þannig að ég er
víða,“ segir Thor og segist njóta þess að miðla
þekkingu til nemenda sinna.
„Ég tala stundum svolítið hægt þannig að
mér er sagt að nemendur mínir stilli á meiri
hraða þegar þeir hlusta á fyrirlestra mína á
netinu,“ segir hann og hlær.
Thor er með puttana í fleiri verkefnum.
„Ég er líka með sprotafyrirtæki sem heitir
RetinaRisk, en þetta er alþjóðasamstarf sem
tengist sykursýki og augnlækningum. Við erum
að þróa app sem stýrir því hversu oft fólk fer til
augnlækna og hversu mikla þjónustu fólk vill.
Málið er að langflestir þurfa að fara sjaldnar til
augnlækna en þeir gera og með þessu er hægt
að spara mikið fé í heilbrigðiskerfinu. Ég er svo
líka formaður skimunarráðs fyrir krabbamein-
um. Þar erum við að móta stefnur varðandi
skimun á krabbameini. Landlæknir á frum-
kvæði að þessu með skimunarráðið; hún hefur
mikla framtíðarsýn,“ segir Thor og viðurkennir
að það sé yfrið nóg að gera.
„Það er brjálað að gera, kannski aðeins of
mikið.“
Kenndi Þórólfi tölfræði
Í miðju viðtali heyrast lágar drunur, byggingin
fer að titra sem endar með miklum dynk. Há-
skólatorg skelfur. Eftir að hafa jafnað okkur á
jarðskjálftanum notum við tækifærið og skipt-
um yfir í mál málanna, kórónuveiruna og hlut-
verk Thors í samfélagi sem er í heljargreipum
heimsfaraldurs.
„Ég var ekkert á þessu sviði, faraldsfræð-
inni, og grunaði ekki að við ættum eftir að sjá
svona veirufaraldur. Í febrúar, rétt áður en
veiran kom hingað, fannst konu minni að ég
þyrfti að fara að spá í þetta. Ég hugsaði þá:
Hvað er ég að trana mér inn á þetta svið?“ seg-
ir hann og hlær, en er nú löngu kominn á kaf í
vinnu á þessu sviði.
Í ljós kemur að Thor þekkti Þórólf Guðna-
son vel áður.
„Þórólfur sóttvarnalæknir tók doktorspróf í
lýðheilsu hjá okkur og þekkir okkur vel. Það er
gaman að vinna með honum og ég kenndi hon-
um tölfræði. Hann var frábær nemandi, það er
ekki að spyrja að því,“ segir hann kíminn.
„Þórólfur hafði samband við okkur í byrjun
mars og vildi hittast til að spá í málin. Við hitt-
umst svo og ákváðum að það þyrfti að meta
framgang faraldursins og ekki síst að hafa ein-
hvers konar hugmynd um hvaða álag hann
hefði á heilbrigðiskerfið. Það var alltaf fók-
usinn; álagið á heilbrigðiskerfið. Þá var reynsl-
an komin frá Kína að faraldurinn færi upp og
niður í bylgjum. Þeir reyndar hömruðu þetta
niður með svakalega hörðum aðgerðum. Við
vorum sannfærð um það þá, og erum enn, að
það væri hægt að halda þessu niðri með að-
gerðum, en þær þyrftu að vera nokkuð stífar.
Svo þegar þetta gekk niður hér í fyrstu bylgju,
þá var þetta svolítið eins og í Kína. Þetta fór
hratt upp og hratt niður, en við tókum mjög
ákveðið á þessu sem þjóð í fyrstu bylgju. Þá
hugsaði fólk, bæði hér og annars staðar á
Að lifa með veirunni
Líftölfræðingurinn Thor Aspelund er í hringiðu kórónuveirufaraldursins. Hann er
maðurinn á bak við spálíkön, gröf og súlurit sem landinn rýnir vandlega í um þessar
mundir. Thor telur að þjóðin þurfi að venjast sambúð við veiruna í ár í viðbót.
Ásdís Ásgeirsdóttir asdis@mbl.is