Morgunblaðið - 09.11.2020, Qupperneq 10

BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Formaður velferðarnefndar Alþing-
is, Helga Vala Helgadóttir, segir að
vandann í rekstri hjúkrunarheimila
megi rekja til þess að Sjúkratrygg-
ingar eigi að kostnaðarmeta þá þjón-
ustu sem þar fer fram og greiða fyrir
hana. Það sem
greitt er nú
standi ekki undir
þjónustunni.
Ólafur Þór Gunn-
arsson, fyrsti
varaformaður
nefndarinnar,
bindur vonir við
að starf verkefn-
isstjórnar sem er
að endurskoða
daggjaldakerfið
leiði til þess að grunnurinn sem
flestir telji of lágan verði leiðréttur.
Vilhjálmur Árnason, fulltrúi Sjálf-
stæðisflokks í nefndinni, segir að
vandinn leysist ekki fyrr en kerfið
hafi verið stokkað upp og skýrt hafi
verið hver eigi að bera ábyrgð á
hverju.
Velferðarnefnd Alþingis hefur
verið að kalla til sín gesti og ræða út-
skriftarvanda Landspítalans og
vanda hjúkrunarheimila. Helga Vala
segir að komið hafi í ljós að 100
manns, aldraðir, eru inni á Landspít-
ala með heilsu- og færnismat. Þar
taki fólkið upp rándýrt rými á há-
tæknisjúkrahúsi en eigi heima ann-
ars staðar. Sólarhringurinn kosti
tæpar 40 þúsund krónur á hjúkrun-
arheimilum en 70 til 200 þúsund á
Landspítalanum, kostnaðurinn þar
sé misjafn eftir deildum. „Það blasir
við fyrir ríkið að spara og jafnframt
að koma þessum einstaklingum í
heimilislegra umhverfi,“ segir Helga
Vala.
Varðandi rekstrarvanda hjúkrun-
arheimilanna segir Helga Vala að
Sjúkratryggingar hafi ekki kostnað-
armetið þjónustu heimilanna. Fyrir
liggi að það sem þeim er greitt dugi
ekki til að standa undir þjónustu
hvers og eins heimilis. Þessi staða
leiði til þess að hjúkrunarheimilin
neyðist til að senda það fólk sem
þurfi mikla hjúkrun á Landspítal-
ann, jafnvel þótt það hafi starfsfólk
til að sinna því. Þarna sé kerfið farið
að bíta í skottið á sjálfu sér.
Daggjöldin of lág
Ólafur Þór Gunnarsson segir að
flestir séu komnir á þá skoðun að
daggjöld hjúkrunarheimilanna séu
of lág og þau
þurfi að leiðrétta.
Bindur hann von-
ir við að starf
verkefnisstjórnar
um endurskoðun
daggjaldakerfis-
ins leiði til þess
að rétt verði gef-
ið. „Það er ekki
tilviljun að það sé
inni í stjórnar-
sáttmála að þetta
þurfi að endurskoða. Menn átta sig á
því að þarna er verk að vinna. Ég
veit ekki frekar en aðrir hvað mun-
urinn er mikill,“ segir Ólafur og bæt-
ir við að þá verði hægt að reka þessa
þjónustu svo vel sé.
Hann getur þess að það skapi
einnig vanda að landið sé dreifbýlt
og litlar þjónustueiningar séu dýrari
en stórar. Greiðslufyrirkomulag
þurfi að taka mið af því sem og sam-
félagslegri stöðu fólks.
Fólk hafi meira val
Vilhjálmur Árnason segir að stað-
an sé þannig nú að þótt gefið hafi
verið fyrirheit í
stjórnarsáttmála
um að styrkja
rekstrargrund-
völl hjúkrunar-
heimila hafi
þyngd hjúkrunar
á heimilunum
aukist og heil-
brigðisráðuneytið
hafi varið fjár-
mununum í upp-
byggingu hjúkrunarheimila í stað
þess að laga reksturinn. Bendir
hann á að gerður hafi verið ramma-
samningur við hjúkrunarheimilin ár-
ið 2016 þar sem vinna hafi átt með
þetta en honum hafi ekki verið fylgt
eftir.
„Það þarf augljóslega að stokka
upp kerfið. Fólkið sjálft þarf að hafa
meira um það að segja hvernig það
býr og bera ábyrgð á búsetuhlutan-
um og jafnvel mat sínum en ríkið sjái
um umönnun og hjúkrun og sveitar-
félögin um félagslega þáttinn. Með
því að stokka þetta upp verður
ábyrgðin skýrari, hver ber ábyrgð á
hvaða þætti,“ segir Vilhjálmur.
Segir þingmaðurinn að fólkið hafi
sjálft borið kostnað við húsnæði og
mat áður en það fór á hjúkrunar-
heimili. Ef það geti það ekki á hjúkr-
unarheimilinu hafi það heldur ekki
efni á því að búa á heimili sínu. Þá
þurfi félagsþjónustan að koma til
skjalanna.
„Með því að skilja þarna á milli
verður hjúkrunarheimilið meira
heimili fólksins, það borgar fyrir sig
sjálft en fær nauðsynlega þjónustu.
Það getur líka valið mismunandi bú-
setukosti, innan og utan hjúkrunar-
heimila,“ segir Vilhjálmur og tekur
fram að það greiðsluþátttöku- og
dagpeningakerfi sem nú er í gildi
falli þá jafnframt niður.
Hann bendir á að á nokkrum stöð-
um hafi verið og sé verið að byggja
fjölbýlishús með þjónustuíbúðum í
tengslum við hjúkrunarheimili. Það
sé til fyrirmyndar og skapi sveigjan-
leika fyrir fólk. Ekki sé jafn stórt
stökk að fara inn á hjúkrunarheimili
ef fólkið hafi búið í slíkri íbúð og not-
ið þjónustunnar.
Þá gagnrýnir Vilhjálmur þá þróun
sem nú á sér stað að sveitarfélög eru
að segja sig frá rekstri hjúkrunar-
heimila vegna hallareksturs. Ríkið
tekur þá væntanlega við rekstrinum.
„Við viljum að sveitarfélögin annist
nærþjónustuna sem mest. Ég hef
enn ekki séð þann rekstur sem er
hagkvæmari í höndum ríkisins. Við
sjáum það líka á því að hvert rými
Landspítalans á Vífisstöðum kostar
52 þúsund á dag en hjúkrunarheim-
ilin fá 38 þúsund. Þetta er slæm þró-
un,“ segir Vilhjálmur.
Sættir sig ekki við stofnanir
Ólafur Þór hefur starfað sem öldr-
unarlæknir í aldarfjórðung. Hann er
í því ljósi spurður hvernig rétt sé að
byggja upp öldrunarþjónustu í fram-
tíðinni í ljósi fyrirsjáanlegrar mik-
illar fjölgunar aldraðra. „Jafnframt
því að byggja upp hjúkrunarrými
verðum við að bæta heimaþjónustu
og heimahjúkrun vegna þess að það
er fyrirkomulagið sem fólk mun vilja
í framtíðinni. Ég hef enga trú á því
að næstu kynslóðir muni í sama
mæli og þær fyrri sætta sig við bú-
setu á stofnunum, heldur muni sókn-
in verða í þetta. Bæði er að það verð-
ur á endanum hagkvæmara fyrir
samfélagið og alveg örugglega
heppilegra fyrir fólkið sem notar
þjónustuna. Við erum byrjuð að feta
okkur þessa leið og þurfum að halda
því áfram,“ segir Ólafur Þór.
Spurð út í möguleika samfélagsins
á að veita sífellt stækkandi hópi
aldraðra þjónustu í framtíðinni vek-
ur Helga Vala athygli á því að aukin
áhersla sé á heimahjúkrun og
heimaþjónustu. Hrósa megi stjórn-
völdum fyrir það.
„Það breytir því ekki að allt of
margir sem ekki geta verið heima
eru að reyna að komast inn á hjúkr-
unarheimili. Það er fallegt markmið
að allir geti verið sem lengst heima
en við verðum einnig að líta til þeirra
sem hafa misst maka, eru að glíma
við einmanaleika heima fyrir og
langar að komast í þjónustuíbúðar-
form,“ segir hún.
Hún segir jafnframt að tíminn
sem fólk fær á hjúkrunarheimilum
sé alltaf að styttast vegna þess að
það bíður svo lengi eftir plássi að það
er orðið veikt. „Það er mikilvægt að
það geti nýtt góðu árin sín vel, á stað
við hæfi, fái þjónustu, gott umhverfi
og geti notið samvista við annað
fólk,“ segir Helga Vala Helgadóttir.
Morgunblaðið/Eggert
Þjónusta Öldruðum mun fjölga á næstu árum og áratugum og stórauka þarf þjónustuna. Spurningin er hvernig best er að skipuleggja öldrunarþjónustuna og hvort samfélagið ráði við verkefnið.
Bítur í skottið á sjálfu sér
 Fulltrúar í velferðarnefnd Alþingis sammála um að endurskoða þurfi daggjöld hjúkrunarheimila
 Ólafur Þór Gunnarsson telur að fólki muni velja að búa heima  Vilhjálmur Árnason vill uppstokkun
Helga Vala
Helgadóttir Ólafur Þór
Gunnarsson
Vilhjálmur
Árnason
10
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 9. NÓVEMBER 2020
Rekstur hjúkrunarheimila – þjónusta við aldraðra
Rúmlega 43% þess fólks sem
býr á hjúkrunarheimilum greiða
ekkert fyrir dvöl á heimilunum.
Meðalupphæð kostnaðarþátttöku
þeirra sem greiddu var í sept-
ember tæplega 71 þúsund kr. á
mánuði. Þessar upplýsingar feng-
ust hjá Tryggingastofnun rík-
isins.
Eins og fram hefur komið í
flokki greina um rekstur hjúkr-
unarheimila og þjónustu við aldr-
aða greiðir heimilisfólk sem hef-
ur tæpar 100 þúsund krónur í
tekjur á mánuði, eftir skatt,
hluta af dvalarkostnaði sínum.
Rennur sú fjárhæð til ríkisins.
Í september voru 1.209 íbúar
dvalar- og hjúkrunarheimila ekki
með neina kostnaðarþátttöku en
þar bjuggu þá alls 2.790 manns.
Samtök fyrirtækja í velferðar-
þjónustu og fleiri hafa vakið at-
hygli á miklum mun á meðal-
daggjöldum hjúkrunarheimila og
kostnaði við dvöl á Vífilsstöðum
sem Landspítalinn rekur. Mun-
urinn er rúmar 429 þúsund á
mánuði, ekki ári eins og misrit-
aðist í grafi með grein sl. laug-
ardag. Mismunurinn á ári er rúm-
lega 5,1 milljón kr., fyrir hvern
einstakling.
Í grafi sl. fimmtudag var Brák-
arhlíð í Borgarnesi merkt sem
heimili í rekstri sveitarfélaga.
Brákarhlíð er sjálfseignarstofnun.
Við vinnslu greinaflokks um
hjúkrunarheimilin hefur ítrekað
verið reynt að fá viðtal við for-
stjóra Sjúkratrygginga Íslands og
einnig að afla tiltekinna upplýs-
inga frá stofnuninni. Það hefur
ekki tekist, að sögn vegna anna,
þótt reynt hafi verið frá því að
morgni þriðjudags.
Yfir 43% greiða ekki fyrir dvöl
HJÚKRUNARHEIMILI