Morgunblaðið - 18.11.2020, Qupperneq 13

13
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 18. NÓVEMBER 2020
Þungbærum kafla í
sögu Landakotsspítala
er nú að ljúka, þar sem
tæplega fimmtíu sjúk-
lingar sýktust af lífs-
hættulegri veirusýk-
ingu og fimmti hver
galt með lífi sínu. Einn-
ig sýktust liðlega
fimmtíu starfsmenn og
veiktust nokkrir þeirra
mjög alvarlega. Það er
engin betri samlíking til en að um
náttúruhamfarir hafi verið að ræða,
á pari við snjóflóð, jarðskjálfta eða
sinueld. Það mildaði sársaukann að
skynja einstaka starfsgleði og sam-
takamátt starfsmanna Landspít-
alans í þessari snörpu baraáttu.
Fyrsta skoðun bendir á fjölmörg
samverkandi atriði sem orsök; frá
skæðri veiru til samfélagssmits á
háu stigi til húsnæðis sem aðeins
magnaði upp eiginleika veirunnar.
Þá er starfsemin bundin við nána
umönnun fjölveiks eldra fólks, sem
var í afturbata og endurhæfingu.
Það þýðir að fólk er hvatt til að
klæða sig, hreyfa sig og borða sam-
an í matsal. Erlendis er það vel
þekkt undir slíkum kringumstæðum
að eitt smit þýðir að fólk á hálfu og
heilu deildunum smitast. Og svo
varð hér. Það afléttir ekki kvöðinni á
því að bregðast við og leita leiða til
að lágmarka áhættu fólks á sjúkra-
húsum á tímum lífshættulegra far-
sótta.
Á hverjum tíma dvelja tímabundið
70-90 manns á öldrunarlækn-
ingadeildum á Landakoti og er þetta
fólk að jafnaði mjög veikt. Það er
oftar en ekki háaldrað, með fjöl-
marga sjúkdóma samtímis, á mörg-
um lyfjum og með færnitap sem get-
ur verið vitrænt eða skert hreyfi-
færni. Hækkandi aldur er ígildi
sjúkdóms sem veiklar flest líffæri og
mótstöðukraft. Þarna háir fólk oft
úrslitabaráttu upp á líf
og dauða og ef ekki
það, þá um sjálfsbjarg-
argetu og hvort hún
verði endurheimt til
sjálfstæðrar búsetu
eða ekki. Ef ekki, þá
getur fólk þurft að yf-
irgefa eigin heimili og
þiggja dvöl í hjúkr-
unarrými.
Þjónustan við fólkið
er verðmæt. Það er
ekki ósigur þó að fólk
deyi eða þurfi að flytj-
ast á hjúkrunarheimili ef allt hefur
verið gert sem mögulegt er og mæt-
ir óskum manneskjunnar. Þannig
skiptir máli hvort einstaklingur þarf
hjálp einnar manneskju eða tveggja
til sjálfsbjargar enda þótt það þýði
ekki að heimferð sé möguleg. Mark-
miðið er að hámarka lífsgæði á
hverjum tíma og líkna ef að kveðju-
stund er komið. Þetta er sjúkrahús-
starfsemi sem er allt annars eðlis en
sú starfsemi sem veitt er þeim sem
eru í langtímadvöl á hjúkrunar-
heimilum.
Það er bráðaverkefni að gera allar
þær breytingar á umhverfi starf-
seminnar á Landakoti sem mögulegt
og trúi ég því að það verði gert. En
þó að slíkar umbætur verði gerðar
duga þær þó aðeins til skamms tíma.
Nú hagar því svo til að mikil end-
urnýjun á Landspítala á sér stað við
Hringbraut, sem er vel. Fyrsta
áfanga verður að líkindum lokið 2026
en þá eru ýmsir þættir ógerðir. Eðli-
legast væri að ljúka þeim á einu
bretti og með hraði eftir 2026.
Í aðdraganda að Hringbraut-
arverkefninu eins og það er kallað
var bent á að sjúkrahúsið þyrfti að
taka tillit til mikillar fjölgunar í hópi
eldra fólks og að það fólk hefði oft og
tíðum mikinn ávinning af tækni-
framförum í rannsóknum og með-
ferð. Var bent á að eðlilegt væri að
byggja eitt hús til viðbótar við
Hringbraut sem hýsa myndi virka
starfsemi öldrunarlækninga, sem nú
er veitt á Landakoti. Slíkt hús gæti
staðið sér en tengt meðferðar- og
rannsóknarkjarna með undirgöng-
um, þannig að ekki þyrfti lengur að
senda fólk fram og til baka bæj-
arhluta á milli í rannsóknir, auk-
inheldur mjög veikt og lasburða fólk.
Í því fælust ekki aðeins aukin gæði
fyrir fólkið heldur einnig fjárhagsleg
hagkvæmni og samlegðaráhrif
vegna nálægðar. Slíkt hús þyrfti að
rúma 80-100 manns, byggjast á nýj-
ustu hugmyndum um einbýli, hrein-
lætisaðstöðu og böðun, auk loftræst-
ingar og sóttvarna, og þar væri gott
rými einnig fyrir sjúkra- og iðju-
þjálfun. Þessi hugmynd fékk ekki
brautargengi þá. Það var aldrei
beinlínis sagt hvað ætti að verða um
hina mikilvægu starfsemi á Landa-
koti. Ef til vill átti hún að vera þar
áfram til lengri tíma eða flytjast í
Fossvog. Hugsunin er óboðleg um
að gamalt veikt fólk geti alltaf nýtt
næst- eða þriðja besta kostinn eða
þá farið beint á hjúkrunarheimili án
greiningarvinnu, endurhæfingar og
fullkominnar skoðunar á mögu-
leikum á búsetu heima.
Þegar ýtt var á eftir ofangreindri
tillögu kom fram að það væri rými á
Hringbrautarlóðinni. Það væri milli
áætlaðs dag- og göngudeildarhúss
og húss geðdeildar. En það þyrfti þá
að aðlaga deiliskipulag og leyfa auk-
ið byggingarmagn á lóðinni. Þetta er
því enn fullkomlega mögulegt. Allt
sem þarf er vilji til góðra verka og
slíkur vilji var bersýnilegur í kynn-
ingunni á skýrslunni um hópsmitið á
Landakoti.
Eðlilegt væri að Alþingi fjallaði
um málið og legði sérstakt átaksfé til
þess að gera það sem þarf á Landa-
koti til að gera þjónustuna eins
örugga og af þeim gæðum sem kost-
ur er til skemmri tíma litið en einnig
er fullkomlega nauðsynlegt að
styðja við flutning virkra öldr-
unarlækninga af Landakoti á Hring-
brautarlóðina. Slíkum viðbúnaði
mætti líkja við snjóflóðavarnir í kjöl-
far snjóflóðs og væri þá okkar elsta
og veikasta fólki á hverjum tíma
góður og eðlilegur sómi sýndur.
Eftir Pálma V.
Jónsson
»Eðlilegt væri að
Alþingi legði fram
sérstakt átaksfé til þess
að efla gæði og öryggi
þjónustu eldra fólks á
Landspítala Landakoti
til frambúðar.
Pálmi V. Jónsson
Höfundur er yfirlæknir og prófessor
öldrunarlækninga á Landspítala.
palmivj@landspitali.is
Frá Landakoti til framtíðar
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Landakot Þar dvelja aldraðir í afturbata og endurhæfingu.
Gefum okkur að sér-
fræðingar OECD hafi
aðeins rétt fyrir sér að
helmingshluta í ít-
arlegu samkeppn-
ismati á því regluverki
sem gildir hér á landi í
byggingastarfsemi og
ferðaþjónustu. Í stað
þess að 676 mögulegar
samkeppnishindranir
séu í regluverki þess-
ara tveggja starfs-
greina séu þær „aðeins“ 338. Um leið
getum við tekið ákvörðun um að
hrinda í framkvæmd 219 af 438 til-
lögum OECD til úrbóta og sætt okk-
ur við að auka landsframleiðsluna
um 16 milljarða á ári en ekki 32 millj-
arða (um 200 milljónir evra).
Sem sagt: Með einföldun reglu-
verks getum við bætt hag lands-
manna um 16 milljarða á hverju ein-
asta ári, ár eftir ár. Og þó væri
ráðum OECD ekki fylgt nema að
hluta. Það væri fullkomið ábyrgð-
arleysi af hendi stjórnvalda, þing-
manna og hagsmunaaðila að tryggja
ekki að slíkur árangur náist.
Tugmilljarða árleg sóun
Stjórnvöld sömdu á síðasta ári við
OECD um sjálfstætt samkeppn-
ismat á regluverki sem bygginga-
starfsemi og ferðaþjónustu er gert
að starfa eftir. Matið var unnið í
samvinnu við Samkeppniseftirlitið.
Tillögum til breytinga er ætlað að
skapa sveigjanlegra umhverfi fyrir
viðkomandi atvinnugrein, skapa
fleiri störf og auka framleiðni og vöxt
í hagkerfinu á næstu árum. OECD
segir að úrbæturnar séu sérstaklega
„mikilvægar í ljósi þess efnahags-
samdráttar sem stjórn-
völd standa nú frammi
fyrir vegna áhrifa
kórónuveiru-
faraldursins, sem hefur
komið sérstaklega illa
niður á ferðaþjónustu“.
Flestir hafa gert sér
grein fyrir að ferðaþjón-
usta skiptir okkur Ís-
lendinga miklu en
kannski höfðum við ekki
áttað okkur á hversu
mikilvæg atvinnugrein-
in er í raun og veru um
allt land fyrr en kór-
ónuveirufaraldurinn skall á af fullum
þunga. Byggingariðnaður hefur allt-
af vegið þungt. En samtals eru þess-
ar tvær atvinnugreinar þó aðeins
hluti af efnahagskerfinu. Ef hægt er
að yfirfæra niðurstöður OECD á
aðrar atvinnugreinar, er ljóst að tug-
um milljarða er sóað á hverju einasta
ári í formi lakari framleiðni og verri
samkeppnisstöðu. Og eins og alltaf
eru það almenningur og fyrirtæki
sem bera byrðarnar í formi verri lífs-
kjara og afkomu. Regluvæðing
margra annarra atvinnugreina er
síst minni en hjá ferðaþjónustu og
byggingariðnaði.
316 úrbætur í byggingariðnaði
OECD gerir 316 tillögur til úrbóta
á regluverki í byggingariðnaði. Þar
má nefna:
· Skipulagsmál: Einfalda ákvarð-
anir í skipulagsmálum sveitarfélaga,
lækka gatnagerðargjöld, og endur-
skoða reglur um úthlutun lóða.
· Mannvirkjalög og byggingar-
reglugerð: Einfalda veitingu bygg-
ingarleyfa, flýtimeðferð fyrir smærri
og einfaldari verkefni, endurskoða
skilyrði um lágmarksgæði og að-
gengi fyrir alla
· Löggiltar starfsgreinar: Endur-
skoða í heild lög um löggiltar starfs-
greinar, endurskoða kerfi meistara-
réttinda og gera það auðveldara
fyrir iðnaðarmenn að afla sér meist-
araréttinda, draga úr reglubyrði fyr-
ir smiði, rafvirkja, pípara, bygging-
arstjóra, löggilta hönnuði, fasteigna-
sala, arkitekta og verkfræðinga, og
afnema löggildingu bakara og ljós-
myndara. (Ég er ekki viss um að ég
hafi leyfi frá gamla bakarameist-
aranum á Sauðárkróki til að sam-
þykkja afnám löggildingar).
121 lagfæring hjá
ferðaþjónustu
Í skýrslu OECD voru skoðaðar
229 mögulegar samkeppnishindranir
í regluverki ferðaþjónustunnar og
lögð fram 121 tillaga til úrbóta. Þar
má nefna:
· Ferðatengd þjónusta: Afnema
tvöfalda leyfisskyldu ferðaþjón-
ustuleyfa og leyfa vegna sérútbúinna
bifreiða, afnema úrelt og of nákvæm
forskriftarákvæði í stöðlum um gisti-
staði, afnema hömlur sveitarfélaga á
breytingum á nýtingu íbúðar-
húsnæðis í gistihúsnæði, setja
rammalöggjöf um atvinnustarfsemi
á náttúruverndarsvæðum og afnema
kröfur um fasta starfsstöð og starfs-
ábyrgðartryggingar bílaleiga.
· Flugþjónusta: Auka hvata Isavia
á Keflavíkurflugvelli til að draga úr
kostnaði og auka samkeppnishæfni
(flugvöllurinn er einn óhagkvæmasti
og dýrasti flugvöllur í Evrópu), veita
Samgöngustofu heimildir til að setja
reglur um flugvallargjöld sem
rekstraraðilar á Keflavíkurflugvelli
þurfa að greiða, endurskoða hvernig
sérleyfissamningar eru veittir fyrir
sölu veitinga og annars varnings í
flugstöðinni og fyrir aðstöðu fyrir
langferðabíla.
· Leigubifreiðar: Afnema náms-
kröfur til handhafa leigubílaleyfa
sem ekki varða öryggi farþega, öku-
manna eða almennings, heimila út-
gáfu leigubílaleyfa til fyrirtækja og
gera þeim kleift að hafa á hendi fleiri
en eitt leigubílaleyfi.
Verkefni komandi ára
Þrátt fyrir yfirlýst markmið um
annað hefur regluvæðing atvinnu-
lífsins í mörgum tilfellum dregið úr
hagkvæmni, komið niður á virkri
samkeppni og gengið gegn hags-
munum neytenda. Frumkvæði er
ekki verðlaunað og framtaksmað-
urinn látinn þramma á milli Pílat-
usar og Heródesar til að afla sér til-
skilinna leyfa fyrir atvinnurekstri.
Ég hef orðað þetta sem svo að það sé
erfiðara, vandasamara og tímafrek-
ara fyrir atvinnurekendur að upp-
fylla kröfur hins opinbera en að
sinna þörfum og óskum viðskipta-
vina.
Forgangsverkefni stjórnvalda,
það sem eftir lifir kjörtímabilsins og
a.m.k. allt næsta kjörtímabil, er að
stuðla að uppbyggingu atvinnulífsins
svo við náum aftur fyrri styrk og get-
um sótt fram. Verðmætasköpunin í
frystihúsinu, í málmsmiðjunni, hjá
rakaranum, á veitingahúsinu, hjá
tölvuleikjaframleiðandanum, sauð-
fjárbóndanum, byggingaverktak-
anum, bifvélavirkjanum, stoðtækja-
framleiðandanum, trillukarlinum,
tónskáldinu, rithöfundinum og ann-
ars staðar í atvinnulífinu er undir-
staða velferðarkerfisins. Án verð-
mæta verður lítið til skiptanna. Um
þetta munu komandi kosningar snú-
ast.
Sá stjórnmálaflokkur sem sýnir
áhuga á atvinnulífinu, hefur innan
sinna raða frambjóðendur sem hafa
skilning á gangverki atvinnulífsins
og skilur samhengið á milli verð-
mæta og velferðar mun standa
sterkt að vígi að loknum kosningum í
september næstkomandi.
Skýr sýn á það hvernig endur-
hanna á margflókið regluverk,
hvernig hægt er að gera það einfald-
ara að stunda atvinnurekstur og
plægja frjóan jarðveg fyrir ný fyrir-
tæki sem leggja grunn að bættum
lífskjörum og störfum framtíð-
arinnar, skilar árangri á kjördegi.
Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfa-
dóttir, ráðherra nýsköpunar, og
Bjarni Benediktsson fjármálaráð-
herra hafa þegar lagt hornsteina að
framsókn atvinnulífsins með skatta-
legum hvötum til rannsókna og þró-
unar.
Úttekt OECD er góður leiðarvísir
í þeim verkefnum sem eru fram und-
an, þótt sumt af því sem lagt er til
kunni að orka tvímælis. En jafnvel
þótt við ákveðum að innleiða aðeins
helming þeirra tillagna sem stofn-
unin mælir með, skilar það allt að 16
milljörðum á hverju einasta ári. Og
við verðum að horfa á og meta stöð-
una í öðrum greinum efnahagslífs-
ins. Pottur er víða brotinn.
Byggingariðnaður og ferðaþjónusta
eru innan við 20% landsframleiðsl-
unnar. Hugleiðum tækifærin sem
bíða okkar ef haldið er rétt á málum.
Eftir Óla Björn
Kárason »Ef hægt er að yfir-
færa niðurstöður
OECD á aðrar atvinnu-
greinar, er ljóst að tug-
um milljarða er sóað á
hverju einasta ári.
Óli Björn
Kárason
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins.
676 samkeppnishindranir