Víðförli - 15.01.1983, Blaðsíða 11

Hvar fyrir er
ldlukkum hringt
til messu ?
Ritstjóri Víðförla fór þess á leit við mig
að ég svaraði ofangreindri spurningu —
er ég birti hér með orðum sr. Hallgríms
Péturssonar - og reyni um leið að fara
um það nokkrum orðum hvernig haga
ætti hringingu til messu. Ég svaraði um-
svifalaust játandi enda mönnum skylt
að vera jákvæðir fyrir jólin. Er ég hins
vegar hóf leit að reglum um hringingar
varð mér ljóst að þær fyrirfinnast
hvergi!
Táknmál klukknanna
Það hefur tíðkast frá aldaöðli að kristinn
söfnuður hefur verið kallaður til helgra
tíða með klukknahringingu. Mun sá
siður hafa hafist innan klaustranna í
upphafi miðalda og breiðst þaðan út til
sóknarkirknanna. Tíðkaðist um alda-
raðir að klukkum væri hringt í kirkju á
ákveðnum stundum á degi hverjum
bæði til að minna fólk á hvað liði degin-
um og til að minna það á hverfula ævitíð
svo að menn gerðu bæn sína. Klukkna-
slögin minna menn á framrás tímans og
þá um leið á hverfulleik mannlífsins og
ábyrgð manna. Er klukkan slær hverfur
stund og önnur hefst, sú eina er ég
ræð, sú eina er ég hef tilað þjóna Drottni
mínum og skapara. Spurningunni: Hvar
fyrir er klukkum hringt tilmessu? svarar
sr. Hallgrímur á þessa leið:
Guð ei írumkvöðull fyrir verki þessu.
Á Sínaífjalli svo bar til forðum,
áðui en himna Guð hreyfði þar orðum.
Hvell básúnu hljóð hann lét þarklingja,
þai af er siður sá til söngs að hringja.
Svo títt oss málmurinn fyrirmessu gellur,
teiknast oss dómsdagshljómurinnhvellur.
Þannig prédika kirkjuklukkurnar á
sinn hátt mikilfengleika Guðs. Og nú-
tímasálmaskáld segir:
Við kirkjunnar klukknahljóm
kenni ég Guðs míns róm.
(Dr. Jakob Jónsson, Sb. 215).
Hvernig hringja skuli
Nú á dögum tíðkast ekki daglegar
klukknahringingar lengur, heldur
gegna klukkur því hlutverki einu að
kalla menn til helgra tíða. Á aðfanga-
dögum stórhátíða tíðkast víða, í þéttbýl-
um a.m.k., að kirkjuklukkum er hringt
nokkra stund um miðaftan — kl. 18. Þá er
kirkjuklukkum víða hringt um áramót
og endranær við hátíðleg tækifæri. Hins
vegar eru prentaðar reglur engar til um
tilhögun hringinga. Siðvenjur varðandi
hringingar hafa að líkindum verið svo
rótgrónar hér á landi að ekki hefur þótt
taka því að setja um þær reglur. Þær
hafa verið lifandi meðal fólksins og miðl-
að milli kynslóðanna á eðlilegan hátt.
Hið eina er messusöngs- og handbækur
hafa til þessa tekið fram um klukkna-
hringingar er að samhringja skuli - þ.e.
hringja skuli öllum klukkum saman -
strax áður en messa hefst.
Dr. Elnar
Slgurbjöraason,
formaöur hand-
bókaraefndar
Þjóðkirkjunnar
svarar:
Frá prentun Sálmabókarinnar frá ár-
inu 1965 hefur verið tekið fram að
hringja skuli þrívegis fyrir messu. Þessi
regla var endurtekin í Handbók íslensku
kirkjunnar frá 1981 (bls. 8). Styðst hún
við sið sem er allsráðandi hér í Reykjavík
- og víðar á landinu — og felur í sér að
hringt er fyrst hálfri stundu og síðan
stundarfjórðungi fyrir messu og að lok-
um öllum klukkum saman strax áður en
messa hefst. Þessi venja er samhljóða
reglum sem er að finna í dönskum hand-
bókum, m.a. í Proveritualbogen 1963,
bls. 140. Er hugsanlegt að reglan um
þrjár hringingar fyrir messu sé upphaf-
lega dönsk og hafi borist hingað til
Reykjavíkur á síðustu öld og héðan út
um landið. Hún tíðkaðist á Ólafsfirði er
ég var þar prestur og sömuleiðis var í
Fnjóskadal byrjað að hringja nokkru
áður en messa skyldi hefjast. Hins veg-
ar var í Kjósinni ekki hringt fyrr en sam-
hringt var, um leið og messa hófst.
Hringjari á Reynivöllum á minni tíð var
roskinn bóndi er tók við starfi af föður
sínum og hélt í öllu við venju hans. Var
hún og samhljóða þeirri venju er tíðkað-
ist á Kjalarnesinu.
Samkvæmt þessu er ljóst að mismun-
andi venjur ríkja út um landið varðandi
klukknahringinguna. Er að mínum dómi
sjálfsagt að halda í staðbundnar venjur
að þessu leyti (usus loci). Aðalatriðið er
að hringt sé öllum klukkum kirkjunnar
saman síðustu mínúturnar áður en
messa hefst (samhringing). Fer vel á því
að enda samhringinguna með „bæna-
slögunum". Þá er einni klukku hringt
þrisvar sinnum þrem sinnum.
í lok messu er einnig hringt. Það er
merkilegt að engin handbók ræðir um
hringingu í lok messu, nema Helgisiða-
bók 1934 ogHandbók 1981. Reglanmun
þó eldri enda orti sr. Valdimar Bríem
fyrir daga Helgisiðabókar 1934 versið:
Oss héðan klukkur kalla (Sálmab. 247).
Víða til sveita tíðkast að hringt er 3x3
slögum (bænaslögum) þegar að loknum
síðasta sálmi (eða útgöngubæninni þar
sem hún er lesin), og er eftirspil leikið að
lokinni hringingu. Er þetta sennilega hin
forna íslenska venja og ber að halda í
hana þar sem það er unnt þar eð hún er
bæði virðuleg og hátíðleg. Rafmagns-
hringingar gera þetta fyrirkomulag erf-
itt og valda því að sums staðar verður
að láta hringja á meðan leikið er eftir-
spil.
Við jarðarfarir er beitt öðrum reglum
við hringingar en við messuna. Almenn-
ust venja er sú að ekki er samhringt á
undan jarðarför, heldur aðeins hringt
einni klukku. Ætti sú hringing að enda á
bænaslögunum eins og Handbók 1981
tekur fram (bls. 138). Eftir jarðarför tíðk-
ast og að hringja aðeins einni klukku en
það er, eftir því sem ég kemst næst,
mjög breytilegt eftir stöðum hvernig
þeirri hringingu er háttað að öðru leyti
og ber að halda í þær venjur.
Tilmæli
Þar eð heimildum um hringingar er
mjög fáum til að dreifa langar mig til
þess í lokin að beina þeim tilmælum til
meðhjálpara og hringjara og annarra
kunnáttumanna út um land er kunna að
lesa orð mín, að þeir sendi mér línu um
fyrirkomulag hringinga við þeirra kirkju,
bæði við messugjörð, jarðarför og aðrar
athafnir eða önnur tilefni.
VÍÐFÖRLJ— 11