Rauði borðinn : fréttabréf alnæmissamtakanna á Íslandi - 01.12.1995, Qupperneq 20

Alþjjóðaheílbrígðismálastofnunín:
Níu spurningar og svör
á Alnæmísdeginum
1995
1. Hvað er HIV og alnæmi?
Alnæmi (AIDS) er lokastig sýkingar af
HlV-veirunni sem skaðar ónæmiskerfi
mannsins. Meira en áratugur getur liðið
frá sýkingu uns sjúkdómurinn kemst á
lokastig og fólk með HlV-sýkingu getur
lifað einkennalaust árum saman. Eftir að
lokastiginu er náð deyja þó flestir innan
þriggja ára.
2. Hvernig sýkjast menn af HIV-
veirunni?
HlV-veiran berst aðallega milli fólks í
sæði og öðrum líkamsvökvum við kyn-
mök án smokks. A hnettinum í heild
smitast flestir við kynmök karls og konu
en í sumum þróuðum löndum eru kyn-
mök samkynhneigðra karla enn sem fyrr
helsta smitleiðin. HlV-veiran getur einn-
ig borist milli fólks sem deilir
sprautunálum menguðum sýktu blóði við
(eitur)lyfjatöku; við blóðgjöf með sýktu
blóði eða blóðafurðum; og frá sýktri
konu til barns - á meðgöngutíma, við
fæðingu eða með brjóstamjólk. HIV-
veiran berst ekki milli fólks við venju-
lega félagslega umgengni.
3. Hve margt fólk hefur orðið fyrir
barðinu á alnæmi?
Rúmlega 20 milljónir manna - þar af
meira en 1,5 milljónir bama - hafa sýkst
af HlV-veirunni síðan faraldurinn hófst,
samkvæmt mati Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunarinnar (WHO) um mitt ár
1995. A hverjum degi sýkjast rúmlega
6000 fullorðnir og 500 kornabörn. Meira
en 4,5 milljónir manna hafa fengið al-
næmi á lokastigi. Milljónir manna til
viðbótar eiga um sárt að binda vegna
alnæmistengdra veikinda og dauðsfalla
meðal ættingja og vina.
4. Hefur alnæmi áhrif í mínum
heimshluta?
Af þeim 18,5 milljónum fullorðinna
sem talið er að smitast hafi af HIV-
veirunni um mitt ár 1995 bjuggu meira
en 11 milljónir í Afríku sunnan Sahara.
Nú smitast æ fleiri í Suður- og
Suðaustur-Asíu þar sem helmingur
mannkyns býr. Sjúkdómurinn kemur
verst niður á þróunarlöndunum en HIV
og alnæmi hafa náð að breiðast út í öllum
heimsálfum og hverju einasta landi í
heiminum.
5. Hvernig get ég forðast smit við
kynmök?
Þú getur forðast að smitast af HIV-
veirunni við kynmök með því að hafa
aldrei kynmök; með því að hafa aðeins
kynmök við einn ósýktan maka, sem
hefur enga aðra bólfélaga, eða með því
að stunda öruggt kynlíf. Til öruggs kyn-
lífs telst kynlíf án samfara og samfarir
með smokk.
6. Hver ber ábyrgð á því að forðast
HlV-smit?
Karlar og konur bera sameiginlega
ábyrgð á að forðast hegðun sem leitt gæti
til HlV-smits - hjá sér eða öðrum. Allir
eiga sameiginlegan rétt til að neita kyn-
mökum og bera ábyrgð á að öryggi í kyn-
lífi sé tryggt. f mörgum samfélögum
ráða karlar þó mun meira um það en
konur við hvern þeir hafa kynmök,
hvenær og hvernig. í slíkum tilfellum
bera karlar meiri ábyrgð.
7. Hvernig er hægt að vernda börn
fyrir HlV-sýkingu?
Börn og unglingar eiga rétt á að fá að
vita hvernig forðast á HlV-sýkingu áður
en þau fara að lifa kynlífi. Sumir ungl-
ingar byrja snemma að sofa hjá og því
þarf að vera tryggt að þeir eigi auðvelt
með að ná sér í smokka. Foreldrar og
skólar bera sameiginlega ábyrgð á að
tryggja að börn skilji hvernig forðast á
HlV-sýkingu og að kenna þeim hve
mikilvægt það er að sýna HlV-smituðum
og alnæmissjúklingum umburðarlyndi,
samúð og réttsýni.
8. Hver er ábyrgð stjórnvalda?
Stjórnvöld bera ábyrgð á að nægum
fjármunum sé varið til verkefna á sviði
alnæmismála, að allir einstaklingar og
hópar í samfélaginu hafi aðgang að þeim
og að lög, vinnureglur og starfshættir
mismuni ekki fólki með HlV-sýkingu og
alnæmi. Stjórnvöldum í þróuðum lönd-
um er siðferðilega skylt að deila alnæm-
isbyrðinni með þróunarlöndunum.
9. Hefur fólk með HlV-sýkingu og
alnæmi sérstök réttindi eða
ábyrgð?
Allir eiga rétt á að njóta allra mannrétt-
inda án mismununar vegna greindrar eða
meintrar HlV-sýkingar. Því hefur fólk
með HlV-sýkingu og alnæmi sama rétt
og ósmitað fólk til menntunar, atvinnu,
heilsugæslu, ferðalaga, frelsis, hjóna-
bands, barneigna, einkalífs, félagslegs
öryggis, hagsbóta vísindanna, hælis og
skjóls... Ósmitað og smitað fólk ber
sameiginlega ábyrgð á að HlV-smit
breiðist ekki út. Margt fólk, þar á meðal
konur, börn og unglingar, geta ekki
samið um öruggt kynlíf vegna bágrar
samfélagsstöðu eða kúgunar. Þá bera
karlar, hvort sem þeir vita að þeir eru
smitaðir eða ekki, sérstaka ábyrgð á að
forðast allt sem stofnað gæti öðrum í
hættu.
The World AIDS Day Newsletter of the World Health
Organization, Global Program on AIDS nr. 2 1995.
20