Vinnan - 01.05.1945, Side 51

skekktar undir stórtrjám á öxlunum, eða tvo hrausta
karlmenn standa við að lyfta á einn kvenmann kola-
eða salthálftunnu, er hún síðan skal skjögrast með upp
í geymsluhús kaupmanna, hvíldarlaust allan daginn,
kiknuð í herðum með hjólbogna, bólgna og bláa fætur
af áreynslunni, sem þær verða iðulega að væta í sjón-
um til þess að slökkva verkjarbrunann í þeim. Allur
líkaminn afmyndast og verður óliðlegur, og um hádag
ævinnar eða jafnvel fyrr er heilsa og kraftar þrotin.
Svo kveður Sigurður Einarsson:
Eg heilsa þér, nafnlausa hjörð,
sem aldrei er getið, aldrei þakkað,
en yrkir þessa jörð.
Sem skapar hvern bita brauðs
og mezt ei við neinn, en meitlar úr björgum
hvérn mola hins gullna auðs.
Vertu blessuð, þú blessaða hönd,
sem ýtir á hafið og árarnar knýr
og aflann dregur á strönd,
þú, sem ritar með reku og plóg
þínar uppskerubænir á ásjónu jarðar
í auðmýkt og karlmennskuró.
Vertu blessuð, þú móðir og mær,
sem bætir, saumar og býr til matinií
og börnunum greiðir og þvær,
sem hugsar í hljóði hvert kvöld,
hvernig að skuli farið að allt skuli nýta,
svo á standist tekjur og gjöld.
Ég heilsa þér hetjusveit!
sem skyldur hvers dags færa erfiði og önn
út um engjar og fiskireit,
sem ber hugrökk hita hvers dags
til að ráða bætur á mannanna meinum
frá morgni til sólarlags.
Jóhannes úr Kötlum:
I fjarska bíður fiskimanns
hinn frjálsi víði sær,
þar silfri búinn bárufans
á björtum kvöldum stígur dans
unz ægir allur hlær.
— En stundum rís þó hrammur hans
í heiftarreiði — og slær.
Þá krefur hann sín konungs gjöld
og kannske ærið há.
En þó að oft sé kveðjan köld,
hann kveikir samt þá gullsins öld,
sem þjóðarbörnin þrá.
Því leita menn frá landi í kvöld
og leggja djúpið á.
Og skipið brunar beint til hafs
í blárra vídda firð —
Það ristir flöt hins kalda kafs
í krafti og ljóma eims og rafs.
Og ljúf er kvöldsins kyrrð,
og merkuð gliti geislastafs
frá glaðri stjörnu hirð.
Og hljóðra manna hjörtu slá,
sem höggvi bára í sand.
— AS sigla öllu sínu frá
í sálum vekur trega og þrá:
Nær lít ég aftur land?
Það hefur margur siglt um sjá
og sínu lífi í strand.
En ekki hæfir víl né vol
þeim vaska markarher.
Nú reynir senn á þrek og þol
— á þétta lund og sterkan bol
og hönd, sem harðfeng er.
Um fisk og salt, um kaffi og kol
er kvæði lífsins hér.
Heimsstyrjöldin fyrri leysti íslenzkan verkalýð úr
þeim dróma, er hann hafði verið í, þrátt fyrir tilraunir
sínar til samtaka og skipulags undanfarna tvo áratugi.
Vaxandi dýrtíð í landinu og ill aðbúð verkamanna,
einkum þeirra, er unnu hjá stórútgerðinni, áttu mestan
þátt í að vekja samtakavilja verkamanna. Menn fá
glögga mynd af vinnukjörum togarasjómanna á þess-
um árum í grein eftir Háseta, sem birtist í Verkamanna-
blaðinu 1913. Þar segir svo:
Þegar bærileg er tíð er alltaf verið að fiska, og eins
og margir vita, eru engin vökuskipti á þessum skipum á
fiskiríi, heldur standa allir í einu. Ef lítið fiskast geta
menn oft haft nægan svefn, en þó allt í smáskömmtum,
t. d. oft ekki meira en 1 klukkustund í einu; en svo fer
að fiskast meira og þá fer nú að versna í því; nú líður
fyrsti sólarhringurinn og svo annar, að ekki fær maður
að sofa, en á þriðja sólarhringnum eru menn oftast
látnir sofna eitthvað lítið. Ég veit, að fólki úr landi
mundi oft bregða í brún að sjá þessa menn dragast
áfram í fiskkösinni, eins og þeir væru dauðadrukknir,
og undir eins og þeir setjast niður að borða, eru sumir
steinsofnaðir með nefið ofan í diskinum sínum. Svona
geta fullfrískir menn á bezta aldri orðið, þegar búið er
að ofbjóða þeim með vökum og vinnu.
Nú er hætt að toga, og segir þá skipstj órinn, áður en
hann fer niður að sofa: „Þið gerið svo að þessum fáu
bröndum, piltar.“ essar „fáu bröndur“ eru þá oft ca.
6—8 þúsund fiskar, og það endist mönnum, eins og þeir
eru nú á sig komnir, vanalega 8—10 tíma, og veit eng-
inn nema sá, sem reynt hefur, hvað menn taka út í þess-
ari síðustu skorpu; en þá eru líka komnir 60—70 tímar
frá því menn hafa sofið eða hvílt sig. Nú fær maður
að sofna, vanalega í 5—6 tíma, svo byrjar sama skorpan
aftur, en þá er maður orðinn svo úthaldslaus og þolir
ekki að vaka jafnlengi næst, af því hvíldin var ekki
VINNAN
105