Vinnan - 01.10.1946, Side 15

JÚLÍUS JÓHANNESSON:
Sýnd veiði en ekki gefin
í fornsögum okkar er oft getið um hvalreka,
þar sem frásögulegir atburðir gerðust á hvalfjör-
um, er menn böiðust um hvalinn, svo mannfall
varð af beggja liði.
Þó hvalfundur sá er hér segir af leiddi ekki af
sér svo söguleg tíðindi, þá er þó eldra fólki hér
um slóðir enn í minni það þras og málaflækjur,
er urðu út af hval þessum og átu upp verð hans,
svo ekki sá tvíeyring eftir.
Veturinn 1881—’82 er jafnan kallaður „Frosta-
veturinn“ vegna óvenjulegrar frosthörku. Þá rak
hafís eftir áramótin inn í Eyjafjörð, inn að grunn-
um, en þar fyrir innan var lagís, inn í fjarðar-
botn.
31. janúar bar það til tíðinda, að bóndinn að
Þórisstöðum á Svalbarðsströnd, Jónatan Jónsson,
eygði þúst nokkra undarlega í ísnum, fram og út
af Þórisstaðanesinu. Er hann fór að athuga
þetta, sá hann, að þar var stór hvalur, er hafði
sprengt upp alinnar þykkan ísinn og lá nú þarna
dauður.
Má nærri geta, að bóndanum hefur fundizt
þar hafa hlaupið á snæri sitt. En hann átti eftir
að reyna, „að ekki er sopið kálið þó í ausuna sé
komið.“
Þá var eigandi jarðanna Garðsvíkur og Svein-
bjarnargerðis Eiríkur Halldórsson, Sigurðssonar
prests á Hálsi Arnasonar ríka, bónda í Sigluvík.
Hafði Eiríkur búið í Garðsvík þá fyrir allmörg-
um árum, en var nú bóndi í Húnavatnssýslu, en
umboð fyrir hann að þessum jörðum hafði þá
Edilon Grímsson, skipstjóri, er þá var búsettur
á Akureyri. Krafðist Edilon þess að athugað yrði,
hvort hvalurinn gæti ekki verið í landhelgi. Voru
mældar vegalengdir frá honum til lands.
Stytzt var upp að Gerðisgili í landi Sveinbjarn-
argerðis, 220 faðmar, en út og upp í Garðsvíkur-
nes 260 faðmar, og jafnlangt inn og upp í
„Brúnku“, sem er skerjagarður fram úr Þóris-
staðanesi.
Var þetta því framar en landhelgi er venjulega
talin. En þá var því haldið fram, að hann gæti
verið í fiskhelgi. Sú fiskhelgi var eftir gömlurn
lögum talin það, að ef málsþorski væri haldið út
af borðstokk á bát, ef greint yrði úr landi, hvort
bak eða kviður þorsksins sneri að landi.
Var nú bátur dreginn fram að hvalnum og
málsþorski haldið út af borðstokknum og menn
settir í landi að segja um hvort greina mætti
mismuninn. Ekki gátu menn orðið ásáttir um
þetta, sumir þóttust ekkert greina, aðrir þóttust
sjá mun á, en þorðu þó ekki að bjóða eið út á það.
Þá gerði Einar Ásmundsson í Nesi kröfu í hval-
inn. Er talið, að hann hafi byggt kröfu sína á því,
að litlu fyrr en hvalur þessi fannst, hafði verið
hvalur í vök þar ytra og þóttist Gunnar sonur hans
hafa skotið í hann lensu.
Þar eð úrskurður fékkst ekki á þessu í fljótu
bragði, var skurður og sala hvalsins fengin í hend-
ur hreppstjóra, Stefáni Péturssyni bónda í Siglu-
vík, og oddvita Jóhanni Bergvinssyni, bónda
Gautsstöðum.
Hvalur þessi var talinn 45 álna langur. Til þess
að lyfta honum úr sjó, svo náð yrði til að skera
hann, voru fengin skipasetningstæki — gangspil
og dragreipi — hjá Baldvini Jónssyni bónda á Sval
barði, sem um þær mundir tók hákarlaskip til
uppsáturs á Svalbarðseyri, víðsvegar frá um fjörð-
inn. Ekki mátti lyfta hvalnum meir upp á ísinn
en þörf krafði, því þá brotnaði alinnar þykkur
ísinn undan þunganum.
Spikvættin var seld á kr. 4.00; rengisvættin á
kr. 2,66 og kjötvættin á kr. 1.00.
Þrátt fyrir frosthörkur og hríðar flaug hvalsag-
an um allar nærliggjandi sveitir. Komu menn
víðsvegar að að ná sér í hval, miklu örara en und-
an hafðist að skera. Urðu því margir að bíða eftir
afgreiðslu. Hestum sínum komu menn fyrir á
næstu bæjum og sjálfum sér til gistingar. Um
daga voru allir á ísnum, þar var pottur á hlóðum,
er hvalur var soðinn í og át þar hver af er vildi.
Þá var eitthvað prangað með kaffi og brennivín.
Ekki kunnu menn vel töfinni, þóttust sumir
þurfa að bíða lengur en aðrir og úrlausn öll ganga
VINNAN
281