Vinnan - 01.09.1947, Blaðsíða 13

Stundum lýstur harmleikur göfugs stórmennis, er
þröngvað var til hlýðni, hjörtu okókar ljúfri hryggð.
— Árni Oddsson undirritaði að vísu einveldishylling-
una í Kópavogi. En við vitum öll, að það var ekki af
gleði, sem hann grét.“
— Myndu þessir tveir hafa setið hjá, hefðu þeir átt
völina á Alþingi í gær? spurði ég.
— Hitt skiptir rniklu meira máli, hvað þú mundir
hafa gert sjálfur, svaraði hún.
Svo hélt hún áfram:
„Þú hugsar nú kannski sem svo: Mikil er þín ógæfa,
þjóð mín. Og ég ætla ekki að lá þér það. En þú veizt,
að enda þótt hún sé ekki milljónaþjóö nú, eins og hún
væri, ef ekki hefði verið svo grimmilega að henni þjarm-
að, lifa enn úti á Islandi 130 þúsund sálir. Það er lítil
grein að vísu, en sannar þó óvéfengjanlega, að meiöur-
inn dó ekki með öllu. Það finnst þér kannski óskiljan-
legra en allt annaö. En snillingurinn mikli hefur opnað
þér leið til skilnings á því. Manstu þessi orð, sem hann
leggur í munn þeim manni, er íslenzk móðir hefur einna
mætastan alið:
„Maður, sem ætlar að kyrkja lítið dýr í greip sinni
mun að lokum þreytast. Hann heldur því armslengd frá
sér, herðir takiö um kverkar þess sem má, en það deyr
ekki; það horfir á hann; klær þess eru úti. Þetta dýr
mun ekki vænta sér hjálpar þó tröll komi með blíðskap-
aryfirbragði og segist skulu frelsa það. Hitt er lífsvon
þess, að tíminn sé því hallkvæmur og lini afl óvinar
þess.
Ef varnarlaus smáþj óð hefur mitt í sinni ógæfu boriö
gæfu til að eignast mátulega sterkan óvin, mun tíminn
ganga í lið með henni og því dýri, sem ég tók dæmi af.
Ef hún í neyð sinni játast undir tröllsvernd, mun hún
verða gleypt í einum munnbita.“
Ég spurði:
— Meinar þú, að þetta sé sannleikur enn í dag og
eigi við um atburðinn á Alþingi í gær?
Hún svaraði:
-—- Engin neyð rekur íslendinga til þess nú að játast
undir tröllsvernd. Það er ekki til neinn gamall sann-
leikur og nýr sannleikur. Það eru aðeins til menn, sem
halda að sannleikurinn breytist.
Það er ekki nýr sannleikur, að tunga og saga og
menning hverrar þjóðar séu hornsteinar þjóðréttar
hennar og sjálfstæðrar tilveru. Það er ekki nýr sann-
leikur, að sú þjóö, sem sjálf sýnir þessum verðmætum
fálæti eða virðingarleysi, er dæmd til glötunar. Það er
því ekki vegna þess, að Fjölnismenn hafi fundið nýjan
sannleika, að arfur þeirra er okkur svo óvenju dýrmæt-
ur og hjartfólginn, heldur vegna hins, að þeir vöktu
þjóðina til skilnings á þessum sígildu sannindum.
Það er heldur ekki nýr sannleikur, að sú þjóö, sem
vill varðveita frelsi sitt, veröur hverja stund lífs síns
að heyja baráttu fyrir því og má aldrei hvika um hárs-
breidd frá rétti sínum. Jón Sigurðsson er óskmögur
allra sannra íslendinga, vegna þess að hann framfylgdi
þessum sannleika í lífi sínu fremur en nokkur annar
þegn hinnar íslenzku þjóðar og gaf fegurst fordæmið.
Ég spurði enn:
— Hefðu leikar farið eins á Alþingi í gær, ef þessir
menn hefðu átt þar sæti?
— Það er ekki nóg að spyrja, svaraöi hún. Svo hélt
hún áfram:
— Ég var á Þingvöllum, þegar lýðveldiö var stofnað
1944. Þú varst þar líka. Þú manst, að einnig þá töluö-
um við saman. Það var ekki ég, sem horfði leiftrandi
aðdáunaraugum á fulltrúa þjóðarinnar, er á Þingvelli
sátu, og hugsaöi:
—• Hamingjusöm er sú þjóð, sem á svo einbeitt ein-
valalið til að standa vörð um frelsi sitt og sjálfstæði.
Þeir glúpna ekki, þótt á þeim dynji hregg. Þeir munu
ekki glúpna, þótt erlendir yfirgangsseggir kynnu að
reynast svo einfaldir að ámálga það við þá þjóö, sem
hefur búið við erlenda áþján í sjö aldir, að hún slái
ögn af frumburðarrétti sínum til landsins.
— Nei, það var ekki ég, sem þannig hugsaði, endur-
tók hún, það varst þú.
—• Ber mér að skilja þetta svo, að í gær hafi meiri
hluti þeirra sýnt, að þeir voru ekki þessa trausts verðir?
spurði ég.
Þá svaraði hún:
— Ég sagði þér strax, að til þess að skilja yrðu menn
að hugsa. Nú hefur þér gefizt kostur á að hlusta. Það
er ekki á mínu valdi, hvort þú skilur.
Og hún bætti við:
— Ef þú átt þess einhvern tíma kost að ná'til margra
íslendinga, þá segðu þeim, að þetta hafi sagt þér sú
kona, sem alltaf er nálæg þar, sem íslenzkur maður
leitar upphafs síns, sú kona, sem er móðir þeirra allra.
Svo var það Skotinn, sem ætlaði að fyrirfara
sér af því að hann sá auglýst niðursett verð á
líkkistum og jarðarförum, en gat það ekki, því
að lrann tímdi ekki að gefa upp andann.
*
Tveir skotar talast við í síma:
— Ertu upptekinn í kvöld, Mac?
— Nei, Donald.
— En annað kvöld?
— Nei, ekki heldur!
— En á föstudagskvöldið?
— Já, þá hef ég eftirvinnu.
— Það var leiðinlegt, því að annars ætlaði
ég að bjóða þér til kvöldverðar á föstudags-
kvöldið.
VINNAN
191