Vinnan - 01.12.1998, Blaðsíða 10

Aukið hlutverk
sáttasemjara
Svían ræða vinnurétt og nyja skipan samningamála
Vinnurétturinn og samskipti að-
ila vinnumarkaðarins eru oft á
dagskrá hér í Svíþjóð. Atvinnu-
rekendur og stjórnmálaf lokkar,
sem gæta hagsmuna þeirra,
vilja skerða vinnuréttinn, t.d.
reglur um uppsagnir starfsfólks
og reglur um vinnudeilur og
verkföil, sérstaklega samúðar-
vinnustöðvanir. Verkalýðshreyf-
ingin með LO (Sænska alþýðu-
sambandið) í broddi fylkingar
vill halda fast við þær reglur
sem gilda. LO á í vök að verjast
því meðal jafnaðarmanna, eru
þeir sem telja nauðsynlegt að
„liðka til“ varðandi vinnurétt-
inn.
Umhverfissinnar, sem er annar af
tveimur stuðningsflokkum ríkis-
stjómarinnar, hefur lagt till að breyt-
ingar verði gerðar á vinnuréttinum í
anda þess, sem atvinnurekendur hafa
krafist. Það á m.a. við um reglur um
ráðningar og uppsagnir, einkum í litl-
um og meðalstórum fyrirtækjum. En
nýlega lýsti forsætisráðherrann því
yfir að ekkert yrði gert sem skerðir
atvinnuöryggi verkafólks og létti á-
reiðanlega mörgum, m.a. þeim í höf-
uðstöðvum alþýðusambandsins. Fyrir
stuttu voru kynntar hugmyndir um
aukið hlutverk sáttasemjara og vinnu-
brögð við samninga, svo ekki hafa
vinnuréttarmálin að öllu leyti verið
lögð til hliðar.
Mikilvægur þáttur vinnumarkaðarins
er staða sáttasemjara. I Svíþjóð hefur
hlutur sáttasemjara verið þýðing-
arminni en í mörgum öðrum löndum,
t.d. á Islandi. Aðilar vinnumarkaðar-
ins, aðallega LO og SAF (samtök at-
vinnurekenda), hafa lengst af borið
fulla ábyrgð á eigin samskiptum og
fylgt þeim reglum sem aðilamir mót-
uðu sjálfir á fjórða áratugnum. Nú
bendir ýmislegt til þess að þetta geti
breyst. Vorið 1997 fól ríkisstjórnin
Svante Oberg, yfirmanni efnahags-
málastofnunarinnar, að gera úttekt á
stöðu sáttasemjara og með hvað hætti
mætti styrkja stöðu hans. Nýlega
kynnti Öberg tillögur sínar en þær
hafa hlotið misjafnar undirtektir og
ýmsir sérfræðingar í vinnuréttarmál-
um hafa lýst skoðunum sínum. Öberg
leggur m.a. til að sett verði á laggima
stofnun sáttasemjara, sem auk sátta-
starfa fái það verkefni að fylgjast
með launaþróun. Ef borið er saman
við Island má segja að hann leggi til
að kjararannsóknarnefnd og sátta-
semjaraembættið verði gert að einni
stofnun, sem auk þess fái viss verk-
efni Hagstofunnar.
Samúðarvinnustöðvanir deiluefni
Atvinnurekendur vilja breytingar á
reglunum um vinnudeilur og jafn-
framt öflugari stofnun sáttasemjara.
TCO (samtök opinberra starfsmanna
ITryggvi Þór
Aðalsteinsson skrifar
frá Svíþjóð
o.fl.) og SACO (samtök háskóla-
manna) vilja ekki að ríkið blandi sér í
málefni aðila vinnumarkaðarins,
þ.m.t. vinnudeilur. Þessi samtök
leggja áherslu á að samskiptin eigi að
hvíla á samkomulagi milli aðila
vinnumarkaðarins, og taka til þátta
eins og samningagerðar og reglna um
framkvæmd vinnudeilna. LO lítur
hins vegar jákvöðum augum á hug-
myndir um aukið hlutverk sáttasemj-
ara, en er, sem von er, algerlega and-
vígt því að réttindi launafólks og rétt-
ur stéttarfélaganna verði skertur. Höf-
undur tillagnanna er ekki sérstaklega
bjartsýnn á að hægt sé að finna hinn
gullna meðalveg, sem allir aðilar
vilja ganga, en hann vonast til að að-
ilarnir vilji ræða málið á grundvelli
þeirra hugmynda sem hann hefur
kynnt. Umdeildasta atriðið varðar
takmörkun samúðarvinnustöðvana.
Þeir sem vilja endurskoða réttinn til
samúðarvinnustöðvana benda á að
Svíþjóð verði að aðlaga sig þeim
reglum sem algengastar eru í öðrum
ríkjum Evrópubandalagsins og telja
ennfremur að það verði að vera sam-
ræmi á milli umfangs vinnustöðvunar
og þess sem deilt er um. Aðrir benda
á að erfitt er að setja reglur um ein-
hvers konar jafnvægi í þessu efni.
Nils Elvander, prófessor í stjómmála-
fræði við háskólann í Uppsölum,
bendir á að sænska verkalýðshreyf-
ingin og samtök atvinnurekenda eigi
í framtíðinni að bera stóra ábyrgð á
launaþróuninni í landinu. Sú mynd,
sem oft er dregin fram um samtökin
sem svarna andstæðinga, er ekki í
samræmi við það samstarf sem ríkir á
milli samtaka atvinnurekenda og
stéttarsambanda í einstökum greinum
atvinnulífsins. Innan málmiðnaðarins
var í síðustu samningum samið með
aðstoð óháðs oddamanns, sem gaf
góða raun. Elvander vill efla stöðu
sáttasemjara og möguleika hans að
hafa áhrif á gang samningamála, en
bendir jafnframt á að of mikið vald
sáttasemjara er ekki æskilegt. Þeir
sem mæla með sterku sáttasemjara-
embætti telja að með því ætti að vera
hægt, að haga öllum tímaáætlunum í
samingamálum þannig, að gengið
verði frá nýjum samningum áður
gildandi samningar renna út. Þetta
síðast nefnda hljómar trúlega eins og
draumur í eyrum þeirra, sem hafa
eytt mörgum löngum vökunóttum í
íslenska Karphúsinu.
Vepkfallsrétturinn
Kurt Junesjö, lögfræðingur LO,
gagrýnir harðlega tillögurnar um
breytingar á vinnuréttinum. Hann
skrifar m.a. í eitt af tímaritum verka-
lýðshreyfingarinnar og segir að menn
skulu ekki láta blekkjast af tali „sér-
fræðinganna“ um nauðsyn „skyn-
samlegrar launaþróunar". Komi til-
lögurnar til framkvæmda skerðist
réttur stéttarfélaganna, ekki réttur at-
vinnurekenda. Sem dæmi nefnir hann
að stéttarfélögin verða skyldug að
viðhafa atkvæðagreiðslu um ver-
kfallsboðun, rétt sáttasemjara til að
fresta boðuðum aðgerðum á meðan
samningaumleitanir standa yfir,
lengri tilkynningarskyldu
um vinnustöðvun, skert-
an rétt til samúðarvinnu-
stöðvana og tillögur um
lög sem banni aðgerðir
sem geti skaðað samfé-
lagið. Ekkert í tillögun-
um skerðir rétt atvinnu-
Sendum félögum okkar og fjölskyldum þeirra
háttðakveðjur og óskir um farsceld á komandi ári
6
MATVÍS
Matvæla- og veitingasamband íslands
Félag framreiðslumanna
Félag íslenskra kjötiðnaðarmanna
Félag matreiðslumanna
Bakarasveinafélag íslands
Félag nema í matvæla- og veitingageranum
Þökkum samstarfiö á árinu
rekenda. Fyrirtækjunum
verður frjálst, eins og
hingað til, að leggja nið-
ur starfsemina þegar
þeim hentar, flytja starf-
semina til útlanda, ráða
verkataka eins og þeim
þóknast og leigja starfs-
fólk. Allt aðgerðir sem
halda laununum niðri.
Verkföll valda fyrirtækj-
um fjárhagslegum skaða,
eðli málsins samkvæmt.
Annars væru verkföll
/ umrœðunum um vinnuréttinn hefur Göran Persson forsœtisráðherra lýst því
yfir að ekkert verði gert sem skerði atvinnuöryggi verkafólks.
ekkert vopn. Verkföll eru aldrei rétt-
lát aðgerð út frá sjónarhóli fyrirtækja
og reksturs. Stéttarfélögin verða að
verja verkfallsréttinn. Junesjö bendir
á að sænska verkalýðshreyfingin hef-
ur ávallt beitt verkfallsréttinum af
mikilli ábyrgð, jafnvel of mikilli á-
byrgð. Engin raunhæf dæmi eru til
um að verkfallsvopninu hafi verið
misbeitt. Ástæða þess, að menn vilja
breyta og skerða réttinn, er ekki
vegna galla á gildandi reglum. Til-
lögumar eru enn eitt dæmi um hina
áralöngu baráttu á milli stéttanna,
segir Kurt Junesjö, lögfræðingur
sænska alþýðusambandsins.
Vinnuráttur og launaþróun
I umræðunni um vinnuréttinn hafa
menn bent á að ástæða er til að gefa
stærri gaum að sambandinu á milli
framkvæmdar vinnuréttarinns annars
vegar og hins vegar launaþróuninni í
landinu. Fáar rannsóknir hafa verið
gerðar á þessu sviði, sem veldur því
að erfitt er að gera sér glögga mynd
af hugsanlegum áhrifum tillaganna í
reynd. En ef vitnað er í norsku fræði-
mennina Steiner Holden og Karl Ove
Moene þá myndu flestar þær beyting-
ar sem bryddað er upp á hafa lítil á-
hrif á launamyndunina. Umtalsverðar
breytingar myndu hins vegar vekja
hörð viðbrögð og ófyrirsjáanlegar af-
leiðingar fyrir samskiptin á vinnu-
markaðnum og fyrir efnahagslífið.
Amerísk fyrirmynd?
Richard B. Freeman, hagfræðingur
við Harvard háskólann í Bandaríkj-
unum, mælir með því að Svíar endur-
skoði sitt launakerfi og samingamál
og leggur til, að til þess að halda
launþróuninni í skefjum, eigi að gefa
starfsfólki kost á að að eignast hlut í
fyrirtækjunum. Sem hluthafar í fyrir-
tækinu fær starfsfólkið fast tíma- eða
mánaðarkaup og þar að auki hlut í á-
góðanum. Jafnframt fær starfsfólkið
meiri innsýn í reksturinn og mögu-
leika til beinna áhrifa. Stéttarfélögin
fá með þessari skipan nýtt hlutverk.
„Fleiri og fleiri fyrirtæki í Bandaríkj-
unum og Bretlandi þokast í þessa
átt“, segir Freeman í blaðagrein og
bætir við: „Stéttarfélög og atvinnu-
rekendur eigi að leita „þriðju leiðar-
innar“, þ.e.a.s. eins konar „hlutaskipt-
ur kapitalismi". Eg legg til nýja gerð
af samningum milli starfsfólks og
eigenda, sem í grundvallaratriðum
snertir eignarréttinn og umráðaréttinn
yfir fjármagninu“, segir bandaríski
hagfræðingurinn og bendir á að fyrir-
tæki, sem skipta ágóðanum með
þessum hætti, standa betur hvað
varðar framleiðni en hefðbundnu fyr-
irtækin og þess vegna fjölgar þeim.
Richard B. Freeman dregur ekki í efa
að vissir ókostir eru fyrir hendi. Þeg-
ar fyrirtæki gengur illa og tap verður
á rekstrinum minnka launin. Sam-
skipti starfsfólksins og stéttarfélags-
ins verða erfið og ennfremur er það
ókostur að þetta fyrirkomulag er ekki
hægt að nota í opinberri starfsemi. En
þrátt fyrir ókostina telur Freeman að
þessi tegund samkomulags geti geng-
ið í Svíþjóð, sérstaklega vegna þess
að starfsfólk í sænskum fyrirtækjum
hefur nú rétt að að ákveða með hvað
hætti hluti af lífeyrisiðgjöldunum er
ávaxtaður og segir: „Svíar hafa líka
efni á að taka áhættu. Velferðarþjóð-
félagið sér um þá sem misheppnasf‘.
Valddreifing og
betra vinnuumhverfi
Lítil fyrirtæki, sem hafa gott
vinnuumhverfi, eru þau sem
hafa tekist að að vekja raun-
verulegan áhuga starfsfólksins
fyrir þýðingu vinnuumhverfisins.
Þetta er ein af niðurstöðunum í
nýrri doktorsritgerð, sem Bo Jo-
hansson í Luleá í Norður-Svíþjóð
hefur skrifað. í 40 framleiðslufyr-
irtækjum með færri en 50 starfs-
mönnum, rannsakaði hann, með
aðstoð vinnueftirlitsins, hvernig
fyrirtækin sinna vinnuvernd. Fyrir-
tæki, sem hafa náð langt, eru þau
sem leggja áherslu á samtöl
stjórnenda og starfsfólks, samá-
byrgð og umræður um vinnuör-
yggi og vinnuumhverfi.
Greinilegt samband er á milli
góðs vinnuumhverfis og góðs
anda á vinnustaðnum þar sem
fólki líður vel. Árangur og afköst
eru að sama skapi meiri í þessum
fyrirtækjum. Þau fyrirtæki, sem
Johansson dæmir verri, eru þau
fyrirtæki þar sem stjórnendur,
með hefðbundnum hætti, reyna
sjálfir að stjórna öllum þáttum
starfseminnar. í bestu fyrirtækjun-
um einkennist stjórnunin á vald-
dreifingu, fræðslusstarfi innan fyr-
irtækisins, nýjungum í starfshátt-
um og af umhyggju starfsmanna
fyrir viðskiptavinunum. Þessi fyrir-
tæki hafa fundið starfsaðferðir þar
sem vinnuumhverfismálin eru
sjálfsagður þáttur í allri starfssem-
inni og mál sem varðar alla. Bo
Johansson leggur til að vinnueftir-
litið taki þessi atriði með í reglu-
legt eftirlit sitt og athugi viðhorf
stjórnendanna til valdreifingar og í
hversu mikium mæli starfsfólk
hefur áhrif á eigin vinnu og vinnu-
skipulag.
Ur fréttablaðinu
Arbetsliv direkt nr. 8 1998
10
Vinnan