Börn og menning - 01.09.1999, Síða 5

BÖRN OC /aENN|N6
Fyrir nokkrum árum skrifaði ég greinarkorn í bók
sem gefin var út til heiðurs nýkjörinni konu
árþúsundsins, Vigdísi Finnbogadóttur, þar sem ég hélt
því fram með Franz Kafka að bækur — og þá ekki síður
barnabækur en fullorðinna — ættu að bíta lesandann og
stinga, vekja okkur með hnefahöggi á höfuðkúpuna,
eins og hann komst að orði. Ég var minnt á þessa grein á
dögunum þegar ég las fjórðu Sossubókina, Sossa, sönn
hetja, upphátt fyrir dótturdóttur mína, sögufikil á tíunda
ári. Ég hafði lesið fyrir hana fyrri bækurnar þrjár um
Sossu, henni og okkur báðum til mikillar
vitsmunalegrar og tilfinningalegrar ánægju þó að þar
skiptist sannarlega á skin og skúrir. Og þegar ég fékk
handritið að fjórðu Sossubókinni til prófarkalestrar í
fyrrasumar byrjaði ég strax á að lesa það upphátt fyrir
hana. En í miðri bók brá svo við að sú stutta tók ekki
lengur við. Þegar hún komst að því að litla Glingaling,
yngsta systir Sossu, fósturbarn og eftirlæti, dæi í
sögunni, varð hún óhuggandi og gerði uppreisn. Hún
vildi ekki heyra þessa sögu. Bara ekki!
Síðan leið heilt ár. Þá kom sögufíkillinn að máli við
ömmu sína og ræddi við hana um möguleika á að taka
aftur upp þráðinn í Sossubókinni þar sem frá var horfið.
Ertu viss? spurði ég.
Já, svaraði hún, en ég er samt reið við hana Magneu
að leyfa ekki Glingaling að lifa.
Kannski bjargaði Glingaling Sossu með því að deyja,
sagði ég. Við skulum ræða málið þegar við erum búnar
með söguna.
Sossa var ekki aðeins lestrarefni næstu vikurnar
heldur umræðuefni kvölds og morgna og miðjan dag.
Líf Sossu norður á Ströndum, fátæktin og baslið, flóttinn
til Ameríku, líkamlegar breytingar hjá stúlkum á
unglingsárum, stéttamunur, ástin, afbrýðisemin, allt
þetta ræddum við fram og aftur, en aðallega þó sorgina
og átakanleg viðbrögð Sossu við sínum sára missi. Eftir
hvern lesinn kafla tók stelpurófan bókina og las hann
aftur og jafnvel fyrri kafla líka; stundum sá ég hana sitja
í sófanum skælandi yfir endurlestri um miðjan dag. Það
var reyndar talsvert skælt þessar vikur og ekki bara sú
yngri sem grét!
Bækur Magneu frá Kleifum um Sossu sólskinsbarn
eru bókmenntalegt afrek, það sannfærðist ég endanlega
um þessar frjóu vikur meðan við langmæðgur lásum
saman síðasta bindið. Þær eru fullar af alvöru en kitla þó
stöðugt; koma lesanda til að hlæja með óvæntri sýn
stelpunnar á heiminn. Þær eru sögulega upplýsandi en
þó er stíllinn hraður og hvergi teygður fræðilegur lopi.
Þær taka á erfiðum tilfinningamálum en skilja lesanda
aldrei eftir í lausu lofti heldur vinna úr þeim jafnt og
þétt. Með því að standa allan tímann þétt upp við
söguhetju sína — það er hún sem talar í trúnaði við
lesendur og enginn milliliður — verða sögurnar á
sérkennilegan hátt bæði nærgöngulli og auðveldari
viðfangs. Sossa er að segja frá og úr því að svo er þá
hefur hún lifað af, komist yfir allt sem fyrir hana kemur,
og lesandinn verður tilbúinn til að leggja talsvert á sig til
að fylgja henni á leiðarenda.
Á okkar tímum finnst mér alltof mikið lagt upp úr
því að allt barnaefni sé auðvelt. Oft er í því mórall,
biddu fyrir þér: ekki vera vondur við minnimáttar, ekki
hafa fordóma gagnvart þeim sem eru öðruvísi og þess
háttar, en umfram allt á það að vera „létt“ og
„skemmtilegt". Þó að sjálfsagt sé að hafa slíkt efni með
er það ekki nóg. Bækurnar um hana Sossu eru dæmi um
sögur sem lifa með lesendum sínum til æviloka, þær eru
ekki yfirborðslegar dæmisögur heldur djúp tilfinninga-
leg lífsreynsla sem þroskar lesendur sína og gerir þá að
betri manneskjum.
Greinarhöfundur er bókmenntafrœðingur og
umsjónarmaður menningarefnis DV.
3