Börn og menning - 01.09.1999, Síða 39

BÖRN OG /v\ENN[N6
Úlfhildur Dagsdóttir:
Atkuga-verð auga-brög^: sjóri, saga
og ríkídæmí
Fyrir tæpum tveimur áratugum voru gefnar lit hjá bókaútgáfunni Iðunni þýddar myndasögur
byggðar á norrænni goðafræði. Yfirskrift sagnanna var Goðheimar ogfyrsta bókin nefndist
Úlfurinn bundinn. Þessar sögur eru sérlega gott dæmi um þá möguleika sem
myndasöguformið hefur til að koma flókinni heimsmynd til skila, auk þess sem norrœnar
goðsögur eru hér endursagðar fyrir nýjar kynslóðir.
í Úlfurinn bundinn eru tengdir saman bútar úr
nokkrum sögum en þungamiðjan er saga Fenrisúlfs.
Fenrisúlfur er ógnarstór úlfur, sonur Loka, sem
jafnframt því að vera fóstbróðir Óðins er varmenni
norrænna goða. Loka var falið að koma þessu afkvæmi
sínu í bönd og til þess fékk hann dverga til að smíða
töfrafjötur, spunninn úr skeggi konunnar, fótataki
kattarins, rótum fjallsins og fleiri illfáanlegum efnum.
Samkvæmt goðafræðinni gekk þetta verkefni upp og
böndurn var komið á úlfinn en í Úlfurinn bundinn
reynist íjöturinn gallaður svo vargurinn gengur laus. Nú
eru góð ráð dýr og goðin deila um úrræði. Inn í málið
blandast svo hluti af sögunni um ferð Þórs til
Útgarðaloka en hún hefst á því að Þór tekur tvö mennsk
börn í fóstur, Þjálfa og Röskvu. I Snorra Eddu fær
Þjálfi hlutverk í keppninni milli Þórs og Útgarðaloka en
Röskva ekki. í myndasögunni Úlfurinn bundinn fær
Röskva hins vegar mun meira vægi. Þjálfi reynist
huglítill en hún hugdjörf og á endanum fer það svo að
hún vingast við Fenrisúlf og bindur hann á ný. í bókinni
er stöðug umræða um kynin í máli og myndum, bæði
með tilliti til systkinanna tveggja sem falla illa inn í
hefðbundin kynhlutverk og í tengslum við hefðbundna
hlutverkaskiptingu milli Þórs og Sifjar konu hans. Hún
sér um heimilið meðan hann, hetjan, fer og ber á
tröllum. Goðin deila um hver eigi að gæta barnanna en
það verður iðulega hlutskipti Heimdallar og Loka sem
eru óglaðir enda finnst þeim barnapössun vera
kvennaverk. Þannig er búið í haginn fyrir þann
umsnúning á kynhlutverkum sem verður þegar
stúlkubarnið Röskva getur það sem karlmannlegum
hetjum hefur mistekist; að hemja úlfinn.
Hið nýja form myndasögunnar er opið og sveigjan-
legt og leyfir meiri leik með hefðbundin minni. Sagan
verður aldrei þvinguð eða áróðurskennd og sama gildir
um framsetningu á goðafræðinni. Þarna er heill heimur
byggður upp áreynslulaust og helstu persónur og
atburðir kynnt til sögunnar, auk þess sem dregið er upp
handhægt kort af norrænni heimsmynd sem löngum
hefur þótt illhöndlanleg.
Það má segja að sá ævintýraheimur sem goðafræðin
er henti einstaklega vel formi teiknimyndasögunnar.
Myndasagan er miðill sem stillir saman orði og mynd,
án þess að annað hafi sterkari stöðu en hitt. Þannig
miðlar myndasagan ekki aðeins sjálfri sögunni heldur
veitir einnig innsýn í umhverfi hennar og sjálfa
heimsmyndina. Ein yfirlitsmynd af helstu goðunum
gefur strax skýra hugmynd um hlutverk þeirra og stöðu
og allsstaðar eru smáatriði sem styrkja enn ffekar ímynd
goðafræðinnar sem ævintýraheims. Jafnframt er hann
gerður nálægur með því að spegla hann í hinum
ofurvenjulegu mennsku börnum. Börnin eru að
sjálfsögðu staðgenglar barnsins sem les, líkt og gerist og
gengur í hefðbundnum barnabókum.
Myndasagan hefur verið að festa sig í sessi og
undanfarinn áratug hefur borið á mikilli uppsveiflu
37