Börn og menning - 01.09.2005, Síða 12

10
Börn og menning
Brúðuleikhús í gegnum tíðina
Brúðuleikhús hefur fylgt mannkyninu frá
ómunatíð en rætur þess liggja I allar áttir
og eru raktar til trúariðkana mismunandi
menningarhópa víðsvegar um heiminn.
Forfeður okkar tilbáðu líkneski afguðunum,
sem stundum voru með hreyfanlegt
höfuð og jafnvei hendur. Síðar breyttust
líkneskin og líktust meira leikbrúðum og
trúariðkanirnar urðu að trúarleikjum.
Víst er að brúðuleikhús þekktist meðal
Forn-Grikkja enda er þess getið bæði
í ritum Aristótelesar og Platós. Einnig er
vitað að þegar barbararnir að norðan
réðust inn í Róm hurfu brúðuleikhúsin
úr borginni en hópar af brúðuleikurum,
hirðfíflum, sjónhverfingamönnum og öðrum
farandskemmtikröftum blésu í þau nýju
lífi með nýjum sögum sem öðluðust hylli
alþýðunnar.
Á miðöldum voru settir upp helgileikir í
kirkjum þar sem notaðar voru brúður til að
breiða út kristin boðskap. Munkar og prestar
tóku að sér hlutverk brúðustjórnenda og var
t.d. fæðing Jesús sett upp á þennan máta
hvað eftir annað. Á fimmtándu og sextándu
öld tók trúarlegur boðskapur að víkja fyrir
gamanefni og þá ákváðu kirkjunnar menn
að brúðurnar hæfðu ekki lengur til að koma
kenningum þeirra á framfæri. Brúðuleikhúsið
eignaðist hinsvegar ný heimkynni á götum
úti og á mörkuðum verkafólksins og á
sautjándu öld voru til brúðuleikhús víðast
hvar um Evrópu.
Á átjándu öld urðu handbrúður vinsælar
enda þægilegar í meðförum, ódýrar í
framleiðslu og auðvelt að flytja þær. Hægt
var að hafa sýningar með handbrúðum á
vögnum og á litlum færanlegum sviðum.
Á þessum tíma tóku brúðuleikhúsin á sig
pólitískari mynd enda gátu brúðurnar gert
athugasemdir við ýmislegt sem almenningi
leyfðist ekki að hafa skoðanir á.
Og eins og við vitum lifir brúðuleikhúsið
góðu lífi enn þann dag í dag og það
hefur meira að segja tekið í þjónustu sína
helstu miðla nútímans, þ.e.a.s. sjónvarp og
kvikmyndir. Höfuðbreytingin er líklega sú að
nútíma brúðuleikhús er oft ætlað börnum
þannig að verkin hafa aðrar áherslur, þar
sem uppeldislegt gildi og fræðsla leika stórt
hlutverk.
íslenskir frumkvöðlar
Hér á landi er brúðuleikhús mjög ung
listgrein en fyrsta sýningin sem vitað er um
var sett upp á Eyrarbakka 1914. Það var
danskur maður sem setti upp Jeppa á Fjalli
eftir Holberg og uppskar ekkert annað en
háðsglósur fyrir vikið. Árið 1934 var merkileg
sýning í Handíða- og myndlistarskólanum
þegar brúðuleikhúsmaðurinn Kurt Zier setti
upp Fást með strengjabrúðum sem hann
lét nemendurna búa til. Árið 1954 kom
Jón E. Guðmundsson úr myndlistarnámi
frá Danmörku og stofnaði íslenska
brúðuleikhúsið. Hann setti upp sýningu ári
síðar og var alla tíð einn með sitt leikhús sem
var eina starfandi brúðuleikhúsið á landinu
þangað til 1968 þegar Leikbrúðuland var
stofnað. Stofnendur Leikbrúðulands voru
Helga Steffensen, Bryndís Gunnarsdóttir,
Erna Guðmarsdóttir og Hallveig Thorlacius
og voru þær með fastar sýningar fyrir börn
auk þess sem þær tóku þátt í sýningum hjá
Leikfélagi Reykjavíkur, gerðu brúður fyrir
Sjónvarpið og ferðuðust víða um heiminn
með sýningar sínar. Núna þrjátíu og sex
árum sfðar má segja að talsverð gróska
sé í íslensku brúðuleikhúsi. Brúðubíllinn
er starfsvettvangur Helgu Steffensen og
Hallveig Thorlacius er með Sögusvuntuna.
Helga Arnalds, dóttir Hallveigar, rekur
brúðuleikhúsið 10 fingur og Messíana
Tómasdóttir hefur sett upp nokkrar
brúðuóperur í íslensku óperunni. Einnig
má nefna að brúður eru mikið notaðar í
sunnudagaskólum kirkjunnar til að kenna
börnunum kristin siðaboðskap. Og síðast en
ekki síst hefur listamaðurinn Bernd Ogrodnik
heillað landann með strengjabrúðum sínum
á sviði Þjóðleikhússins, m.a. í sýningunum
Koddamaðurinn og Kiaufar og kóngsdætur.
Hendur, stangir, strengir og skuggar
Brúðuleikhús sameinar oft og tíðum margar
listgreinar, má þar nefna höggmyndalist,