Börn og menning - 01.09.2005, Síða 14

12
Börn og menning
farandbrúðuleikaranna skemmtilegt og
einfalt, þannig að þeir gátu auðveldlega
spunnið textann, allt eftir áhorfendum og
atburðum líðandi stundar á hverjum stað.
Áhorfendur voru sérstaklega hrifnir þegar
hetjurnar gengu í berhögg við yfirvöld,
siðgæði og reglur samfélagsins. í dag eru
sýningar af þessu tagi oftar en ekki ætlaðar
börnum og því hefur hinn pólitíski broddur
fengið að víkja en skemmtigildi þeirra er enn
á sínum stað.
Strengjabrúður
Af öllum brúðum hæfa strengjabrúður best
til að líkja eftir mönnum vegna þess að þær
hafa bæði fót- og handleggi. í leiksýningum
með strengjabrúðum er því oftast leitast
við að ná fram sem raunverulegustum
hreyfingum manna.
Á átjándu öld voru byggð sérstök
strengjabrúðuleikhús í Evrópu þar sem settir
voru á svið kaflar úr klassískum leikverkum,
ballet og óperum með strengjabrúðum. Á
þessum tíma tengdust strengjabrúður frekar
áhorfendum í efri stigum samfélagsins
öfugt við handbrúðurnar sem tilheyrðu
almúganum.
Aðeins hefur dregið úr notkun strengja-
brúða þótt enn séu til sérstök strengja-
brúðuleikhús eins og t.d. Salzburg Marionette
Theater í Austurríki sem setur upp óperuverk
sem eru ætluð fullorðnum en henta líka mjög
vel til að kynna börn fyrir heimi óperunnar.
í Tékklandi setur Spejbl og Hurvinek
leikhúsið upp sýningar fyrir börn annars
vegar og fullorðna hins vegar. Spejbl og
Hurvinek eru frægar leikhúshetjur sem voru
skapaðar um 1920. Höfundur þeirra, Josef
Skupa, tók þátt í andspyrnuhreyfingunni í
síðari heimsstyrjöldinni og undir hernámi
nasista setti hann upp ólöglegar og mjög
pólitískar sýningar, eins og algengt var meðal
tékklenskra brúðuleikara. Ástæðan fyrir því
að tékklenskir brúðuleikarar gátu látið í sér
heyra er sú að leikbrúðulistin hefur alltaf
skipað stóran sess í menningu Tékklands.
Það sama má reyndar segja um alla
austanverða Evrópu og fyrrum Sovétríkin
enda þróaðist brúðuleikhús mikið í þessum
löndum. Ein ástæðan fyrir því var sú að í þeim
voru vel búin þjóðleikhús styrkt af ríkinu. Því
til viðbótar spruttu upp skólar og prógrömm
sem sérhæfðu sig í brúðuleiklist en við það
skapaðist frjótt andrúmsloft til rannsókna
og listrænna tilrauna. Allt til 1940 notuðu
brúðuleikarar í Austur-Evrópu stangarbrúður
og grímur og stýrðu brúðunum fyrir framan
áhorfendur. Síðar tóku þeir að prófa sig
áfram með að nota samtímis margar gerðir
af brúðum og lifandi leikara. Allar þessar
tilraunir höfðu mikil áhrif á þróun nútíma
brúðuleikhúss.
Með tilkomu sjónvarpsins skapaðist nýr
vettvangur fyrir brúðuleikhúsið og nú er
svo komið að mjög algengt er að fyrstu
kynni barna af brúðuleikhúsi séu í gegnum
fræðsluþætti í sjónvarpi þar sem til dæmis
er verið að kenna þeim að þekkja stafina
eða telja. Tæknilegir möguleikar sem bjóðast
með notkun kvikmyndavélarinnar hafa opnað
nýjar leiðir fyrir brúðuleikhús þar sem hægt
að stjórna brúðunum á annan hátt án þess
að áhorfendur sjái. Á skjánum eða tjaldinu
sjást brúðurnar líka f nærmynd sem hefur
orðið til þess að efnisval og útlit brúðanna
hefur þróast en helsta breytingin er sú hvað
þær eru orðnar munnstórar. Áherslan er á
tjáningu í mæltu máli auk þess sem andlit
þeirra endurspegla tilfinningaleg blæbrigði á
ótrúlega eðlilegan hátt.
Brúðugaldur
Nú á tímum tengist brúðuleikhús á
Vesturlöndum sérstaklega börnum þótt á
því séu einhverjar undantekningar. En hvers
vegna hefur þessi þróun orðið? Að einhverju
leyti hlýtur skýringin að liggja í því að brúður