Börn og menning - 01.09.2008, Blaðsíða 23

Litbrigði ástarinnar
21
hættulegur. Ég set upp þjófabjöllu (
dagstofunni og Þöngull og Þrasi geta
sofið undir rúminu mínu".
En Þöngull og Þrasi voru þegar búnir
að fela sig í einni kommóðuskúffunni
og neituðu að koma fram. (Pipuhattur
Galdrakarlsins bls. 119-120).
Tofslan og Vifslan eru af óljósu kyni í
upphaflegu verki Tove Jansson. Um þessar
verur er yfirleitt talað í fleirtölu og „de" getur
þýtt hvort sem er þeir eða þær, eða jafnvel
þau. Þess má í framhjáhlaupi geta að algengt
er að persónur skipti um kyn í þýðingum
Steinunnar Briem á Múmínálfabókunum, til
dæmis er Morrinn í rauninni kvenkyns i verki
Tove Jansson og Bísamrottan er karlkyns..
Þegar Tove Jansson vann að Pipuhatti
Galdrakarlsins var hún trúlofuð Atosi
Wirtanen, þekktum heimspekingi, skáldi,
pólitíkusi og blaðamanni frá Álandseyjum.
Árið 1946 hittust Vivica Bandler og Tove og
urðu ástfangnar. Vivica var gift og samband
þeirra varð upphaf mikillar ástarhringekju,
fleiri sambönd spiluðu inn í ástarsamband
þeirra sem lauk í miklu tilfinningavíti. ( bók
Boel Westin er vitnað í ástríðuþrungin bréf
sem gengu á milli ástkvennanna og ýmislegt
sem Tove skrifaði Vivicu um samband
þeirra rataði næstum orðrétt inn í Pipuhatt
Galdrakarlsins, sem kom sem fyrr segir út í
fyrsta skiptið árið 1948 og varð það verk sem
ruddi brautina í bókmenntaheiminum fyrir
Tove, jafnt á Norðurlöndum sem alþjóðlegum
vettvangi.
Rétthafar ástarinnar
Lffsgleði og lífsþorsti einkenna heiminn
sem lýst er í Pipuhatti Galdrakarlsins. Upp
úr hattinum dularfulla vaxa kynjajurtir og
furðuský, vatn verður að saft, vatnakarfar
breytast í kanarífugla og Múmínsnáðinn
breytist um tíma í einkennilega veru. Inn
í lífsgleðina blandast áhyggjur og þrár.
Breytingar eru óumflýjanlegar og hluti lífsins.
Tónninn í upphafi lokakafla bókarinnar er
angurvær og boðar nýja tíma:
Það var í ágústlok. Uglurnar vældu
é næturnar, og leðurblökur komu f
stórum svörtum hópum og hnituðu
þögla hringa yfir garðinum. Vindsveipir
fóru um skóginn, og sjórinn var úfinn.
Loftið var þrungið eftirvæntingu og
angurværð í senn, og tunglið var stórt
og sterkgult á litinn. Múmínsnáðinn
var alltaf hrifnastur af seinustu vikum
sumarsins, en hann gerði sér ekki
almennilega grein fyrir hvers vegna það
var. Vindurinn og hafið höfðu skipt
um tón, allt angaði af breytingum,
trén stóðu og biðu. (Pipuhattur
Galdrakarlsins bls. 130-131).
í sögunni um Þöngul og Þrasa er vöngum
velt yfir samhenginu á milli fegurðar,
verðmæta og eignaréttar, en þegar öllu er á
botninn hvolft má túlka lausnina þannig að
það sé ástin sem skipti langmestu máli. Tákn
ástarinnar er rúbíninn sem falinn er í töskunni
sem óttaslegnu smáverurnar drösla með sér
hvert sem þær fara og Morrinn ágirnist og
síðar Galdrakarlinn líka.
Magnaðar lýsingar á litum eru eitt af
einkennum bókmenntaverka Tove
Jansson. Hún leit fyrst og fremst á sig sem
myndlistarkonu og þegar hún skrifaði sögur
var hún líka alltaf með palettuna í huganum.
( síðasta kafla bókarinnar, þegar Þöngull
og Þrasi sýna Múmínsnáðanum innihald
töskunnar í skógarrjóðri segir:
Litli felustaðurinn fylltist af mildu rauðu
Ijósi. ( töskunni lá rúbín, stór eins og
höfuð á hlébarða, glóandi eins og
sólarlagið, lifandi eins og eldur og
glitrandi eins og vatn. (...) Rúblninn
var sfbreytilegur eins og sjórinn.
Stundum varð hann næstum hvftur,
svo varð hann skyndilega rósrauður
eins og snævikrýndur fjallstindur við
sólarupprás, og við og við blossuðu upp
dökkrauðir logar innst í hjarta hans. Þá
varð hann eins og svartur túlípani með
fræfla úr litlum neistum. (Pípuhattur
Galdrakarlsins bls. 134-135).
Að hlutgera ástina í eðalsteini sem
skiptir litum er einstaklega vel til fundið.
í Konungsrúbíninum búa miklir kraftar.
Hann er dásamlega fallegur og engu öðru
í heiminum líkur, enda vekur hann ágirnd
margra. ( garðinum við bláa múmínhúsið
eru haldin réttarhöld þar sem skorið skal
úr því hver sé raunverulegur rétthafi þess
sem taskan geymir. Það flækir málið að í
fyrstu virðist sem Þöngull og Þrasi eigi bara
töskuræksnið en Morrinn sé raunverulegur
eigandi innihaldsins. Síðan kemur í Ijós að
málið snýstekki um hvereigi innihaldið heldur
hver geti gert tilkall til þess. Þöngull og Þrasi
Ifta svo á að innihald töskunnar (sem þegar
þarna er komið sögu er enn haldið leyndu)
sé það fallegasta sem til er, en Morrinn
telur það bara verðmætast. Réttarhöldin
brotna upp í afar ruglingslega kennslustund í
siðfræði en málið leysist að lokum farsællega
með því að Þöngull og Þrasi fá að halda
töskunni og rúbíninum en Morrinn eignast í
staðinn pípuhatt Galdrakarlsins, sem er líka
töfragripur. Á þeirri sáttastundu eru Þöngull
og Þrasi viðurkenndir sem sannir rétthafar
ástarinnar.
Höfundur er íslenskufræðingur og ritstjóri
Barna og menningar
Bækur sem stuðst er við og vitnað (:
Jansson, Tove: Pípuhattur Galdrakarlsins.
Steinunn Briem þýddi úr sænsku. Örn og
Örlygur, Reykjavík 1968.
Jansson, Tove: Trollkarlens hatt. Raben
och Sjögren, Stokkhólmi, 1997.
Westin, Boel: Tove Jansson. Ord, bild, liv.
Schildts, Finnlandi 2007.