Börn og menning - 01.09.2011, Side 21

Sögukerlingar
21
Frá útlöndum hafa ýmsar tilraunir
veríð gjörðar til að vekja íslendinga til
að safna kerlingabókum og kreddum,
en landsmenn hafa í þessu verið
tómlátir og ekki hlaupið tær af fótum
sér þangað til þeim þótti sjálfum tími
til kominn. (Guðbrandur Vigfússon,
xxxiii)
Guðbrandur er klofinn í afstöðu sinni
gagnvart kerlingum og kerlingabókum
þeirra. Hann var auðvitað sprenglærður
málfræðingur og bjó lengstan hluta ævi
sinnar erlendis, þar sem hann kenndi
við Oxford-háskóla. Hann þekkti því vel
evrópsku, rómantísku hugmyndina um
sögukerlinguna. En á sama tíma hikar hann
við að samþykkja þessa rómantísku hugmynd
hvað (slendinga varðar. Þegar hann lýsir í
formálanum söfnunaraðferðum Jóns tekur
hann skýrt fram að það séu alls ekki bara
karlar og kerlingar sem kunna sögur, heldur
séu ungir menn einstaklega liðtækir líka.
Það skiptir þó að sumir fara betur
með sögur en aðrir; þó vonum vér
að allflestar reynist í góðu lagi og
beri þess vott að menn kunni enn
að segja sögur á íslandi, ekki síður
ungir menn en karlar og kerlingar
svo þessi bók þarf ekki að óttast
að verða nefnd kerlingabók fyrir þá
skuld. (Guðbrandur Vigfússon, xxxvii)
Guðbrandur lýkur formála sínum á
klassískri, siðmenntaðri og evrópskri kveðju
til islenskra kvenna. Hann leggur þessa
kveðju reyndar ( munn kollega síns, hans
Jóns, en Guðbrandur var I Þýskalandi þar
sem Islenzkar þjóðsögur og ævlntýri voru
prentaðar og Jón langt í burtu á fslandi.
Guðbrandur segist fullviss um að Jón myndi
nú hafa þakkað islensku kerlingunum fyrir
sögur sínar ef hann bara gæti:
En ekki mundi höf. hvað sízt í formála
bókar sinnar hafa getið kvenmanna
á (slandi. Þeirra er minna getið við
bókmenntir en skyldi þvi þó þær
skrifi ekki eins margar bækur og
karlmenn þá hafa þær þó alla stund
fóstrað á skauti sér sagnafræði vora
og þjóðsögur. Þess er snemma við
getið að meðan sonurinn lærði í skóla
af karlmönnum latínu og útlendan
fróðleik þá kenndi móðir hans honum
ættvísi. (Guðbrandur Vigfússon,
xxxvii-xxxviii)
Guðbrandur lýkur svo máli sínu með því
að segja að íslenskar konur hafi ávallt kennt
börnum sínum það besta sem þjóðlegt væri
og að sögur okkar og þjóðsögur hefðu fyrir
löngu farið forgörðum ef þeirra hefði ekki
notið við. Þrátt fyrir það eru aðeins nokkrar
sögurnar sem prentaðar eru í íslenzkum
þjóðsögum og ævintýrum sagðar eftir
kvenmönnum, „en hinar eru þó miklu fleiri
sem þangað eiga kyn sitt að rekja sem
karlmenn muna eftir því sem mæður þeirra
eður annað kvenfólk hefur sagt þeim í
barnæsku" (Guðbrandur Vigfússon, xxxviii).
Framlag í sagnasjóðinn
Og nú hef ég tekið minn stað meðal íslenskra
sögukerlinga. Það var ekki móðir mín sem
kenndi mér þessar sögur, heldur voru það
miðaldaskáldin sem tóku evrópskar þjóðsögur
og spunnu úr þeim Ijóð og sagnabálka; og
það voru nítjándu aldar fræðimennirnir sem
ferðuðust um sveitir Evrópu til að hlýða á
sögur kerlinganna sem kúrðu í kotbæjum
sínum, tja, eða skálduðu þessar sögukerlingar
ef heimild þeirra reyndist vera fjársterk og
menntuð kona sem bjó í borg. En það var
móðir mín sem kenndi mér hvernig ég ætti
að túlka þessar sögur.
(slensku þjóðsögurnar hafa lifað með
þjóðinni í aldir og þær breytast eftir því hver
segir þær og hvar og hvenær þær eru sagðar.
Bókin Sjáðu svarta rassinn minn er endursögn
mín á nokkrum af þessum sögum, sögum þar
sem stelpur leika aðalhlutverkið. Hún er eitt
lítið framlag i sagnasjóðinn.
Höfundur er bókmenntafræðingur
Heimildir
Chaucer, Geoffrey. Gríshildur góða og fleiri sögur
[eftir G. Chauser]. Þýðandi Lára Pétursdóttir.
Reykjavík: Fróði, 1933.
Guðbrandur Vigfússon. „Formáli 1. útgáfu".
islenzkar þjóðsögur og ævintýrí. Safnað hefur Jón
Árnason. Árni Böðvarsson og Bjarni Vilhjálmsson
önnuðust útgáfuna. Reykjavík: Bókaútgáfan
Þjóðsaga, 1954-1961. 2. bindi, xv-xxxviii.
Helga Kress. „Bækurog „kellingabækur": Þáttur
(íslenskri bókmenntasögu". Speglanir: Konur í
íslenskrí bókmenntahefð og bókmenntasögu:
greinasafn. Reykjavík: Háskóli Islands,
Rannsóknastofa í kvennafræðum, 2000. 85-119.
Reynir Þór Eggertsson. „The Griselda Story: The
Transformation from „the Patient Griselda" to
„Gríshildur the Good" in lcelandic Tradition".
Fyrirlestur fluttur á ráðstefnunni The 13th
International Saga Conference 2006 í Durham,
Bretlandi. 4. mars 2011 <http://www.dur.ac.uk/
medieval.www/sagaconf/reynir.htmx
Warner, Marina. From the Beast to the Blonde:
On Fairy Tales and Their Tellers. New York: Farrar,
Straus and Giroux, 1994.