Börn og menning - 01.04.2014, Blaðsíða 24

Að brjótast í gegnum
(bernsku)múrinn
Múrinn eftir Sif Sigmarsdóttur kom út fyrir
jólin síðustu, en um er að ræða fyrstu bók
í „sagnabáikinum" Freyju sögu, eins og
segirá baksíðu bókarinnar, „ævintýralegum
spennutrylli sem gerist í harðneskjulegri
veröld þar sem hinir vægðarlausu
lifa af". Áður hafa komið út tvær vel
lukkaðar unglingabækur eftir Sif, Ég er
ekki dramadrottning (2006) og Einu sinni
var dramadrottning í ríki sínu (2007);
hressilegar smáskvísusögur í dagbókarformi
um ástarbrall og unglingadrama. Múrinn er
afallt öðrum toga, dystópísk skáldsaga fyrir
unglinga og hina nýfullorðnu (e. young
adult). Slíkar bókmenntir njóta gríðarlegra
vinsælda, svo mikilla raunar að farið er
að tala um „young adult dystopian" sem
sérstaka bókmenntagrein auk þess sem
þetta er orðið að sérstökum leitarflokki á
Amazon.
Vel lesnir fantasíuaðdáendur koma eflaust
fljótlega auga á líkindi með Múrnum og
öðrum nýlegum og dystópískum fantasíum
(oftast þríleikjum) sem hafa sterka
kvenpersónu sem aðalsöguhetju, stúlku sem
býr við erfiðar aðstæður og rís upp gegn
rotnu samfélaginu og hefur sigur - þótt
ótrúlegt sé - að lokum. Meðal þekktra
bóka af þessu tagi sem hafa verið þýddar á
íslensku má nefna Hungurleikaseríu Suzanne
Collins og fyrstu tvær bækurnar í Afbrigði-
þríleiknum eftir Veronicu Roth.
Múrinn er framtíðarsaga en við skulum
ekki halda að framtíðin sé björt og fögur.
Sagan gerist eftir rúmlega hundrað ár og
sögusviðið er borgin Dónol, ein af níu borgum
heímsálfunnar íslands. Álfan dregur nafn sitt
af eyjunni köldu sem fór í kaf í flóðunum
miklu á því herrans ári 2012. Borgin er
umkringd háum múr sem er vandlega gætt af
vörðum, gráum fyrir járnum. Enginn skal inn
og enginn skal út - og það er borgurunum
sjálfum fyrir bestu. Innan borgarinnar gætir
lífvarðasveit einvaldsins Zheng þess að
borgarar óhlýðnist ekki og gerí þeir það eru
refsingarnar harkalegar. Opinbert hlutverk
sveitarinnar er að vernda íbúana Dónol fyrir
„hinum utanaðkomandi", þeim sem búa
handan múrsins, en raunverulegt hlutverk
sveitarinnar er frekar að gæta þess að íbúarnir
spyrji ekki of margra spurninga, efist ekki og
hugsi ekki sjálfstæðar hugsanir. Þess er líka
vandlega gætt að borgararnir fái engar dillur
i höfuðið, til dæmis með þvi að stuðla að
því að þeir hvorki lesi né afli sér fróðleiks og
þekkingar - en þetta er mjög algengt þema i
dystópískum framtíðarsögum.
Annað slíkt þema er eftirsjá eftir tækni sem
sem eitt sinn var til - til að mynda rafmagn
og rennandi vatn - en er nú fjarlægur
fortíðardraumur, eitthvað sem fólk minnist
sem einhvers sem var í þá gömlu góðu daga.
i dystópískum frásögnum er gjarnan einn
maður sem mótmælir ríkjandi skipulagi,
neitar að sæta kúgun, vill leita sannleikans
og losna úr fjötrum. Uppreisnarseggurinn í
Múrnum er fimmtán ára munaðarleysingi,
Freyja, sem býr hjá ömmu sinni í Dónol.
Freyja hefur alltaf haft efasemdir um ríkjandi
skipulag og lætur sig dreyma um hina gömlu,
góðu daga ...
... þegar ísland var bara eyja en
ekki heimsálfa sem skiptist í mörg
mismunandi lönd mismunandi
ættbálka, þegar fólk gat farið þangað
sem það vildi, gert það sem það vildi,
skapað sér þá framtíð sem það vildi;
þegar fólk hlustaði á tónlist af plötum
og húsin voru í litum án þess að
það þjónaði sérstökum tilgangi; þegar
fólk klæddist skræpóttum fötum því
það langaði til þess og lifði ekki eftir
einkunnarorðunum „öryggi umfram
allt". (15-16)
Freyja er sjálfstæð, forvitin og ýtin og
spurningar hennar og uppreisn hrinda af stað
óvæntri og hættulegri atburðarás. Freyja og
vinir hennar, þau Baldur, Höður og Nanna,
heyra orðróm þess efnis að handan múrsins
sé borgin Vanheimar og þau vilja bæði
vita meira um þessa borg og komast til
hennar. Tilraunum vinanna til að komast að
sannleikanum og brjótast í gegnum múrinn
lýkur ekki með sigri hinna góðu og ósigri
hinna vondu. Sagan er flóknari en svo og
ekki lifa vinirnir allir svo lengi að komast í
gegnum múrinn. En þetta er ekki aðeins
saga um baráttu góðs og ills þar sem barist
er fyrir frelsi, réttlæti, þekkingu og góðum
lífsskilyrðum (svo fátt eitt sé nefnt), heldur
er þetta líka unglingasaga og þar með
þroskasaga. Freyja þarf að fullorðnast ansi
hratt og harkalega en það gerir hún ekki síst
með því að komast að hluta sannleikans um
sjálfa sig og uppruna sinn. Múrinn er ekki
aðeins hinn raunverulegi múr sem umlykur
borgina heldur lika sá múr sem Freyja þarf
að klífa til að breytast úr barni í unga konu.
Múrinn er æsispennandi unglingasaga þar
sem sögusviðið byggir á gamla, góða íslandi,
norrænni goðafræði og Islandssögunni. Hún
er í senn kunnugleg og framandi, gamaldags
og nýstárleg - og alveg þrælspennandi.
Höfundur er doktorsnemi í íslenskum
bókmenntum