Fréttablaðið - 30.04.2021, Síða 22

Útgefandi: Torg ehf Veffang: frettabladid.isÁbyrgðarmaður: Björn Víglundsson Sölumaður auglýsinga: Arnar Magnússon, arnarm@frettabladid.is, s. 550 5652,
Vottunarstofan Tún: Gunnar Á. Gunnarsson, Friðrik Steinar Svavarsson, Sigurbjörg Gísladóttir, Ragnar Þórðarson og hundurinn Fróði. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
Söfnun villtra jurta, t.d. geithvann-
ar, er hæf til lífrænnar vottunar.
Umfeðmingsgras, villt jurt af ertu-
blómaætt, bindur köfnunarefni.
innleiddu svo líftæknifyrirtæki
erfðabreyttar plöntur, með fyrir-
heitum sem aldrei rættust. Ræktun
þeirra jók notkun illgresis- og
skordýraeiturs og fyrirheit um
aukna uppskeru og næringargildi,
svo og mótvægi við þurrka og flóð,
hafa reynst vísindalega ómöguleg.
Nú er hins vegar hvarvetna litið á
lífræna ræktun sem leið til alhliða
framfara, betra umhverfis og lífs-
hátta,“ greinir Gunnar frá.
Gervikjöt ræktað í tönkum
Gunnar er spurður hvort lífræn
búfjárrækt sé betri en önnur
búfjárrækt, en áform hafa verið
um að leggja hana niður og fram-
leiða í staðinn kjöt í verksmiðjum.
„Jú, vísindamenn hafa nýlega
fleygt fram tillögum um að flytja
skuli framleiðslu búfjárafurða yfir
á tilraunastofur. Dæmi um það eru
gervikjöt, til dæmis hamborgar-
inn óborganlegi (e. Impossible
Burger) og frumuræktað kjöt þar
sem dýrafrumur eru ræktaðar í
tönkum á tilraunastofum. Hvoru
tveggja inniheldur erfðabreytt
efni og blöndu úr mikið unnum
íblöndunarefnum, en án þess að
nokkrar rannsóknir hafi verið
lagðar fram um næringargildi
þeirra. Umhverfiskostnaður og
neikvæð áhrif slíkra afurða á heil-
brigði neytenda kunna því að vega
þyngra en mögulegir kostir þess
fyrir umhverfið að leggja niður
búfjárrækt. Hér er því verið að
skapa ný vandamál í stað þess að
leysa þau,“ svarar Gunnar.
Ef útkoman yrði í reynd erfða-
breytt kjötlíki, sem á Evrópu-
markaði yrði að merkja sem
erfðabreytt matvæli, yrði þá líklegt
að neytendur slægjust um aðgang
að vörunni?
„Nei, þvert á móti,“ svarar Gunn-
ar. „Í Bandaríkjunum er rekið
öflugt vottunarkerfi, sem vottar
matvæli sem EKKI innihalda
erfðabreytt hráefni. Neytendur
vilja ekki erfðabreytt ef þeir eiga
kost á öðru.“
Mannkyn mettað með lífrænu
Stundum er haldið fram að lífræn
ræktun sé gamaldags aðferð til
að framleiða matvæli, en Gunnar
segir tímana nú breytast ört.
„Áður bar mikið á slíkum við-
horfum en nú verðum við vör
við mun meiri áherslu á fæðu-
framleiðsluna sjálfa. Almenn-
ingur tengir heilsufar sitt í mun
ríkari mæli beint við það hvernig
matvæli eru framleidd, hvernig
grænmeti og ávextir eru ræktuð,
og hvernig búfé er fóðrað og hver
aðbúnaður þess er. Sú hugsun er
aðeins hænufeti frá meðvitaðri
kröfu um sjálf bæran landbúnað,
fæðuframleiðslu sem mengar
ekki, ræktun sem verndar og
eykur gróðurmoldina, landnýt-
ingu sem eykur kolefnisbindingu,
og svo framvegis.“
Heimurinn sé að vakna til
vitundar um að lífrænar aðferðir
séu öruggasta og besta leiðin til að
uppfylla þessar kröfur.
„Neytendur átta sig á að líf-
rænar aðferðir eru hvorki gamal-
dags né óhagkvæmar, heldur
nútímalegar og spennandi. Lífræn
ræktun er besta vörn okkar
gegn hættum sem að umhverfi
okkar og heilsu stafar frá verk-
smiðjubúskap, eiturefnanotkun
og erfðabreyttum lífverum. Við
þurfum að endurmynda það besta
úr fortíðinni og í landbúnaði er
brýnast að endurmynda og varð-
veita gróðurmoldina (e. regenera-
tive agriculture) og auka lífræna
ræktun.“
Sumir hafa áhyggjur af því að
uppskera lífrænnar ræktunar sé
minni og hvort hún geti brauðfætt
vaxandi mannfjölda í heiminum.
„Í fyrsta lagi er rétt að hafa hug-
fast að hungur meðal jarðarbúa
stafar ekki af fæðuskorti heldur
fátækt, í sambland við vald stór-
fyrirtækja á talsverðum hluta
matvælaframleiðslunnar,“ svarar
Gunnar því.
Samanburður á uppskeru- og
framleiðnitölum sé oft mjög vill-
andi hvað þetta varðar.
„Samanborið við tún, kornakur
eða grænmetisræktun, sem fær
ríkulegan skammt af tilbúnum
áburði, er uppskera á f latar-
einingu oftast minni í lífrænni
ræktun, einkum í byrjun aðlög-
unar, en eykst síðan þegar frá
líður. En þá gleymist yfirleitt að
taka mið af þeim gríðarlega (oft
dulda/óbeina) kostnaði, sem hefð-
bundinn landbúnaður, byggður á
mikilli efna- og orkunotkun, hefur
í för með sér. Og oftast gleymist að
nefna hvernig slíkur landbúnaður
dregur smám saman úr frjósemi
gróðurmoldarinnar og stuðlar að
jarðvegseyðingu. Lífræn ræktun
stefnir í allt aðra átt; hún byggir
upp jarðveginn, eykur kolefnis-
bindingu hans og nýtir hann um
leið til framleiðslu á næringarrík-
um matvælum án efnanotkunar.“
Lífræn vottun nú talin sjálfsögð
Gildi vottunar hefur aukist
gríðarlega á undanförnum árum
og á eftir að aukast enn frekar
eftir því sem framleiðsla og við-
skipti aukast. Um þann þátt eiga
Vottunarstofan Tún og Matvæla-
stofnun gott samstarf.
„Vottun lífrænnar framleiðslu er
trygging neytenda og þeirra sem
nota hráefni til vinnslu fyrir því að
grunnkröfur um aðferðir og
aðföng séu uppfylltar. Íslenskir
framleiðendur voru lengi vel
ekkert sérstaklega áhugasamir
um vottun og litu á hana sem
afskiptasemi, óþarfa kostnað og
jafnvel ósanngjarnar kröfur vegna
þess hve íslenskur landbúnaður sé
hreinn og ómengaður. Nú er öldin
önnur og flestir líta á þetta sem
sjálfsagðan þátt í því að efla traust
í viðskiptum og auka verðgildi
vörunnar. Mikilvægi vottunar
verður seint ofmetið og eftirlitið
þarf að uppfylla kröfur um vinnu-
brögð og óhlutdrægni,“ útskýrir
Gunnar.
Þótt ekki fari það alltaf hátt er
margt mjög ánægjulegt að gerast
á sviði lífrænnar ræktunar hér á
landi.
„Á síðustu árum hafa til dæmis
komið fram nýir framleiðendur
á lífrænum matjurtum og búfjár-
afurðum í Skagafirði, Eyjafirði,
Breiðdal, Berufirði, í Flóanum og
víðar. Þá hafa tvö öflug fiskeldis-
fyrirtæki hafið lífræna aðlögun
í laxeldi og nýr framleiðandi á
þang- og þaraafurðum bættist við
á liðnu ári. Nokkur gróin fyrirtæki
halda áfram öflugu vöruþróunar-
starfi í þurrvöru, mjólkurafurðum,
unnum matvörum og kjötfram-
leiðslu. Nýverið bættist sælgætis-
framleiðandi í hóp vottaðra og
sömuleiðis fyrirtæki sem annast
dreifingu á vottuðum afurðum frá
löndum utan Evrópusvæðisins.
Allt endurspeglar þetta aukinn
áhuga almennings á lífrænum
afurðum og virðingu fyrir vott-
unarkröfum,“ segir Gunnar.
Í samanburði við grannþjóðir
okkar erum við þó enn eftirbátar.
„Við erum vissulega langt á
eftir grannþjóðum okkar, en
okkur finnst almennt viðhorf hér
á landi vera jákvæðara en áður.
Það er mjög eftirtektarvert að
fylgjast með framvindu mála á
vettvangi Evrópusambandsins,
en á undanförnum áratug hefur
vottað lífrænt nytjaland í aðildar-
löndum þess aukist um tvo þriðju
upp í 8,5 prósent, og verðmæti
vöruveltu lífrænna afurða hefur á
sama tíma tvöfaldast í 41 milljarð
evra. ESB birti fyrir mánuði síðan
aðgerðaáætlun til næstu tíu ára
um þreföldun vottaðs lands í 25
prósent árið 2030! Þessi metn-
aðarfulla áætlun tekur á flestum
meginþáttum framleiðslu- og
neyslukeðjunnar, meðal annars
með sérstakri áherslu á eftirspurn
og traust neytenda, hlut lífrænna
matvæla í opinberum innkaupum
og matreiðslu, og stuðning við
aðlögun í landbúnaði og fiskeldi.“
Gunnar segir að á kosningaári
ætti það að vera keppikefli
íslenskra stjórnmálamanna að
kynna sér þessa stefnumörkun
ESB og taka sér hana rækilega til
fyrirmyndar í stefnuskrám og við
næstu stjórnarmyndun.
„Að sama skapi þurfa kjósendur
að halda málinu á lofti þegar nær
dregur kosningum.“
Vottunarstofan Tún er á Þarabakka
3 í Reykjavík. Sími 511 1330. Net-
fang: tun@tun.is. Nánar á tun.is
Á kosningaári ætti
það að vera keppi-
kefli íslenskra stjórn-
málamanna að kynna
sér stefnumörkun ESB
og taka sér hana ræki-
lega til fyrirmyndar í
stefnuskrám og við
næstu stjórnarmyndun.
Gunnar Á. Gunnarsson
Sölustaðir:
Hagkaup, Nettó, Melabúðin, Fjarðarkaup, Heilsuhúsið, Frú Lauga, Matarbúðin,
Brauðhúsið, Fiskkompaní, Mamma veit best og Matarbúr Kaju, Akranesi.
2 kynningarblað 30. apríl 2021 FÖSTUDAGURLÍFR ÆN VOTTUN