Fréttablaðið - 19.05.2021, Blaðsíða 11

Alþjóðlegi safnadagurinn er hald-
inn hátíðlegur 18. maí ár hvert undir
yfirskriftinni Framtíð safna, upp-
bygging og nýjar áherslur. Það fer
vel á því að hugað sé til framtíðar í
safnageiranum sem margir tengja
við fortíðina og frasinn þreytti um
,,rykfallin söfn” virðist ótrúlega líf-
seigur. Staðreyndin er sú að það er
ekkert ryk á söfnum, þau eru sprikl-
andi fersk, þrifin og fín hátt og lágt
og alltaf stödd í nútíðinni og með
hugann við framtíðina. Þau eru sett
upp til að fræða komandi kynslóðir
og undirbúa þær fyrir óvissa en von-
andi betri framtíð.
Vissulega er sagan mikilvæg og
söfn miðla því hvernig við getum
lært af sögunni og undirbúið okkur
fyrir framtíðina, spáð í það sem
koma skal. Söfn eru líka mikilvæg
til að miðla þekkingu og læra af
reynslunni, einnig mistökum sem
við mannkynið höfum verið dugleg
að gera í gegnum tíðina.
Öruggur staður til að vera á
Söfn eru einhver öruggasti staður-
inn í miðjum heimsfaraldri, það
á helst ekki að snerta viðkvæma
hluti, auðvelt er í f lestum tilfellum
að halda 2 metra regluna og sjaldan
er múgur og margmenni á söfnum.
Söfn eru vin í eyðimörkinni, rólegur
staður til að njóta menningar og
lista, sögu og fróðleiks, athvarf til
að slappa af og anda að sér fersku
lofti. Það kom vel í ljós í heimsfar-
aldrinum að söfn eru mikilvægari
en nokkru sinni. Þau veita okkur
hugarró en eru einnig skemmtileg
og gefandi og við söknum þeirra
þegar lokað er.
Söfn taka afstöðu, þau velta upp
hlutunum, skoða ágreiningsefni,
sýna mismunandi sjónarmið og
kryfja stöðuna. Söfn geta verið
róttæk, gagnrýnin og krefjandi en
einnig fræðandi, upplýsandi og
skjól fyrir jaðarhugmyndir, það er
allt mikilvægt. Staður til að njóta
og upplifa, að fræðast og skiptast á
skoðunum og að hvetja til umræðu.
Listasöfn eins og Listasafnið á
Akureyri leggur sig fram við að
endurspegla samfélagið eins og
það er í öllum sínum fjölbreytileika
og fullt af andstæðum. Safnið tekur
samfélagslegt hlutverk sitt alvarlega
og leggur mikla áherslu á að taka á
móti ungu fólki, skólahópum allt frá
3 ára gömlum leikskólabörnum til
háskólanema.
Ritskoðun og listrænt frelsi
Listamenn eru þekktir fyrir að vera
á undan sinni samtíð, framúrstefnu-
legir og furðulegir. Listasöfn geta
einnig verið framúrstefnuleg og
miðlað framtíðinni til okkar á sama
tíma og það skiptir máli að safna og
sýna alls konar myndlist, að miðla
og að varðveita fyrir komandi kyn-
slóðir.
Það er jafn mikilvægt að sýna vin-
sæla list og óvinsæla. Það sem höfð-
ar til fjöldans og það sem höfðar til
fárra á einnig rétt á sér. Gott dæmi
um slíkt er að samtímis getur Lista-
safnið á Akureyri sett upp glæsilega
sýningu á verknum Errós eða Lou-
isu Matthíasdóttur sem margir dást
að með réttu og stendur svo einnig
fyrir A! Gjörningahátíð, með furðu-
legum athöfnum sem sumir hrista
hausinn yfir. Hvoru tveggja á rétt á
sér og skiptir máli fyrir okkur öll.
Söfn veita listrænt frelsi, þau
hafna ritskoðun, þau hvetja til
umræðu, þau eru fyrir framtíðina. n
Söfn framtíðar
Byggingaiðnaðurinn er gríðar-
lega stór hluti af hagkerfi heimsins
og veltir hann meira en tíu trilljón
Bandaríkjadölum á ári sem vega
um 13% af vergri heimsframleiðslu
(GDP) og er þar með einn stærsti iðn-
aður heimsins. Framleiðni iðnaðarins
hefur þó aðeins aukist um 1% síðustu
20 árin, sem bendir til að það séu
mikil tækifæri til að gera betur. Jafn-
framt er athyglisvert að 9 af hverjum
10 verkefnum haldast ekki á áætlun
samkvæmt rannsóknum Flyvbjerg
(2003) sem rannsakaði 258 bygg-
ingaverkefni í 20 löndum. Gera má
ráð fyrir því að verkefnin hér á landi
séu engin undantekning eins og nýleg
dæmi sanna og þekkt eru úr fjöl-
miðlum, t.d. hið fræga Braggamál þar
sem gamall stríðsbraggi var byggður
upp. Verkefnið átti að kosta 158 millj-
ónir króna, en endaði í 425 milljónum
króna, sem þýðir að verkefnið fór
240% yfir kostnaðaráætlun. Jafn-
framt má nefna Hörpuna sem fór 52%
yfir áætlun, Ráðhús Reykjavíkur fór
150% yfir áætlun og Orkuveituhúsið
fór 109% yfir áætlun og þar fyrir utan
er það nánast ónothæft í dag.
Spurningin hér í þessari grein er
að spyrja, af hverju haldast mörg
verkefni ekki á áætlun í íslenskum
byggingaiðnaði? Þeirri spurningu
leitaðist ég við að svara í meistararit-
gerð minni sem ber nafnið „Manag-
ing the unmanageable: Deviation in
project success within the project life
cycle in the Icelandic construction
industry“ og er undir leiðsögn Ingu
Minelgaite prófessors. Markmiðið
var að rannsaka nákvæmlega hvar
frávik innan byggingaverkefna byrja
að mótast og hvernig það getur haft
áhrif á lokaniðurstöðu verkefnisins.
Niðurstaða rannsóknarinnar leiddi
í ljós fjóra áhrifaþætti sem hafa hvað
mest áhrif á árangur verkefna og það
kom í ljós að oftar en ekki er auðvelt
að spá fyrir um framgang verkefnis-
ins áður en verkefnið er hafið. Með
öðrum orðum ef verkefni er illa und-
irbúið frá upphafi er það líkleg spá
um verkefni sem heldur ekki kostn-
aðar-, tíma- og gæðaáætlun. Þeir sem
þekkja byggingaiðnaðinn vita að um
er að ræða háar fjárhæðir, mikinn
tíma og að það geti verið mjög slæmt
ef bygging stenst ekki gæðakröfur.
Í fyrsta lagi spilar íslenska menn-
ingin stórt hlutverk í því hvernig
verkefni eru unnin, oft er farið af
stað áður en nægilega góður undir-
búningur hefur átt sér stað. Treyst
er á þrautseigju og dugnað sem við
höfum þróað með okkur allt frá
landnámsöld. Fyrri rannsóknir hafa
sýnt að við Íslendingar erum frekar
bjartsýn og með háleit markmið.
Það vantar þó töluvert upp á ferla og
strúktúr um hvernig við ætlum að
ná þessum markmiðum. Í öðru lagi
beitir viðskiptavinurinn töluverðum
þrýstingi að hefja verkefni sem fyrst,
jafnvel þó að engin hönnun liggi
fyrir. Viðskiptavinurinn er heldur
ekki reiðubúinn að borga fyrir við-
eigandi verkefnastjórnun né undir-
búning, en það getur tekið tíma og
kostað pening. Jafnframt er verk-
efnastjórnun tiltölulega ný þjónusta
á íslenskum markaði. Rannsóknir
hafa sýnt að þau fyrirtæki sem leggja
áherslu á verkefnastjórnun ná oftar
en ekki betra samkeppnisforskoti á
markaði.
Í þriðja lagi eru verkefnastjórar
með mismunandi nálgun á verk-
efnin og oft er undirbúningur ekki
nægilega góður. Fyrri rannsóknir
benda á að því hærra sem flækju-
stigið er því mikilvægara er að hafa
vel skilgreinda ferla. Í fjórða lagi eru
það utanaðkomandi áhrif sem við
stjórnum ekki, eins og veður og það
nýjasta, Covid-19. n
9 af hverjum 10 verkefnum fara fram úr áætlun
Það er jafn mikilvægt að
sýna vinsæla list og óvin-
sæla. Það sem höfðar
til fjöldans og það sem
höfðar til fárra á einnig
rétt á sér.
Svanborg María
Guðmundsdóttir,
MSc í verkefna-
stjórnun frá Há-
skóla Íslands.
Fyrri rannsóknir hafa
sýnt að við Íslendingar
erum frekar bjartsýn og
með háleit markmið.
Hlynur
Hallsson, safn-
stjóri Listasafns-
ins á Akureyri.
Oft er sagt að bændur séu vörslu-
menn landsins enda stór hluti þess
í þeirra umsjón. Loftslagsmál hafa
verið í forgangi hjá bændum líkt
og öðrum undanfarin ár og ljóst er
að þar hefur náðst mikill árangur
á sama tíma og mikil tækifæri eru
til að gera enn betur. Með aukinni
áherslu á málaflokkinn eru hlutir
hugsaðir upp á nýtt, fundnar eru
nýjar leiðir til verðmætasköpunar
og betri nýtingar á hráefnum og
aðföngum. Segja má með sanni að
öll framþróun í landbúnaði sé á sinn
hátt umhverfisvæn.
Færri kýr en meiri mjólk
Með framþróun í tækni, fóðurnýt-
ingu og kynbótum hafa kúabændur
landsins náð að auka framleiðslu
mjólkur, en á undanförnum 30 árum
hefur mjólkurkúm á Íslandi fækkað
um 20% á meðan framleiðslan hefur
aukist um 43%. Búum hefur fækkað
umtalsvert en á sama tíma sérhæfst
og tæknivæðst.
Sem dæmi um hraða og mikla
tækniþróun var fyrsti mjaltaþjónn-
inn tekinn í notkun hér á landi
árið 1999 og er enn að störfum nú
22 árum síðar. Síðan þá hafa fjöl-
margir bæst við og í árslok 2019 voru
lausagöngufjós með mjaltaþjóni
algengasta tegund fjósa hérlendis
og hlutfall mjólkur sem kom frá
mjaltaþjónum tæp 56% af heildar-
innvigtuninni, sem er að öllum
líkindum heimsmet. Aukin tækni-
væðing hefur ekki einungis jákvæð
áhrif á starfsumhverfi bænda heldur
er framleiðsla hverrar kýr meiri í
lausagöngufjósum en básafjósum
og eykst enn frekar með mjaltaþjóni.
Framleiðsla hverrar mjólkurkýr
hefur aukist um rúm 50% á 30 árum
og eykst með hverju ári. Við þurfum
því færri gripi til að standa undir
meiri framleiðslu. Þar sem stærstur
hluti kolefnislosunar í nautgripa-
rækt kemur frá kúnum sjálfum, óháð
því hvað þær framleiða mikla mjólk,
hefur þessi þróun nú þegar haft tölu-
verð lækkandi áhrif á kolefnisspor
þess hluta framleiðslunnar.
Mjólkursamsalan er í eigu
kúabænda um land allt og hefur
það hlutverk að taka við mjólk
frá eigendum sínum og umbreyta
henni í mjólkurafurðir og koma út
á markað. Hlutverk MS er því stórt
á leið mjólkur frá bændum til neyt-
enda og mikilvægt er að unnið sé að
umhverfismálum á öllum stigum
framleiðslunnar. Undanfarin ár
hefur MS náð að draga töluvert úr
umhverfisspori starfsemi sinnar
með umhverfisvænni umbúðum,
betri nýtingu hráefnis, endurnýjun
á tækjabúnaði, hreinni orku og betri
nýtingu bifreiða. Sem dæmi hefur
kolefnislosun vegna duftframleiðslu
dregist saman um 95% á sama tíma
og framleiðsla hefur aukist um 43%.
Eitt stærsta skref sem íslenskur
matvælaiðnaður hefur tekið í
umhverfismálum undanfarin ár
er svo verksmiðja Íslenskra mysu-
afurða á Sauðárkróki. Þar er mysa
sem fellur til við framleiðslu osta
nýtt til vinnslu á hágæða prótein-
dufti. Þar er nú framleitt prótein-
duft úr um 50 milljón lítrum af mysu
sem áður fóru til spillis. Síðar á árinu
verður svo annar áfangi verksmiðj-
unnar tekinn í notkun en þar verður
unnið etanól úr mjólkursykri sem
einnig er unninn úr mysunni. Sóun
hráefna í mjólkuriðnaði heyrir þar
með sögunni til, en þegar framleiðsla
etanóls verður farin af stað mun nýt-
ing hráefnisins verða fullkomin.
Kolefnishlutleysi árið 2040
Íslenskir kúabændur hafa sett sér
það markmið að greinin verði kol-
efnishlutlaus eigi síðar en árið 2040
og að þá verði allar afurðir vottaðar
kolefnishlutlausar. Við setjum mark-
miðið hátt og á síðasta ári var útbúin
aðgerðaáætlun um loftslagsmál í
nautgriparækt til að ná þeim. Við
höfum aukið við fé til rannsóknar-
og þróunarverkefna og þannig greitt
götu margra aðgerða sem þarft er að
ráðast í. Verkefnið Loftslagsvænn
landbúnaður verður aðlagað að
nautgriparækt á þessu ári og fyrstu
kúabúin koma inn í haust, en verk-
efnið hefur skilað góðum árangri í
sauðfjárrækt.
Á síðasta ári kom svo á markað-
inn hérlendis nýtt bætiefni fyrir kýr
sem dregur úr metanlosun og bætir
nýtingu fóðurs hjá nautgripum, en
metanlosun frá gripunum sjálfum
er helmingur losunar frá greininni.
Rannsóknir á þessu sviði eru víða í
gangi og má ætla að í nánustu fram-
tíð verði hægt að draga úr losun svo
um munar með íblöndunarefnum í
fóður. Vísindum á sviði loftslagsmála
fleygir fram og stöðugt koma nýjar
upplýsingar um umhverfisvænni
og hagkvæmari framleiðsluaðferðir
í landbúnaði. Það mun ekki standa
á bændum að taka þar fullan þátt í
samstarfi við stjórnvöld og munum
við leggja okkur fram við að ná
settum markmiðum um kolefnis-
hlutleysi á þessum tíma. n
Umhverfisvæn framþróun
mjólkurframleiðslunnar
Margrét
Gísladóttir,
framkvæmda-
stjóri Landssam-
bands kúa-
bænda.
Skoðun 11MIÐVIKUDAGUR 19. maí 2021