Fræðaþing landbúnaðarins - 16.02.2007, Blaðsíða 608

606 • Fræðaþing landbúnaðarins 4, 2007
Útlitsbreytileiki íslenska birkisins
Ægir Þór Þórsson,1 Snæbjöm Pálsson,1 Aðalsteinn Sigurgeirsson,2
Kesara Anamthawat-Jónsson'
‘Líffrœðistofnun, Sturlugötu 7, 101 Reykjavík
2Rannsóknarstöð Skógræktar ríkisins, Mógilsá
Á íslandi finnast tvær bjarkartegundir sem tilheyra ættkvíslinni Betula, tvílitna fjalldrapi
(Betula nana) og ferlitna birki (B. pubescens). Utlitbreytileiki þeirra á Islandi er mikill
og hefur það gert flokkun til tegunda erfiða. Tegundablöndun á milli þeirra hefur verið
talsvert skoðuð og erfðamengi beggja tegunda reynst stöðugt. Aðeins þrjár gerðir litnunar
hafa verið greindar meðal íslenskra bjarkarplantna, þ.e. tvílitna og ferlitna plöntur auk
þrílitna tegundablendinga. Við höfum skoðað hvemig útlitsbreytileiki dreifist innan
hvers litnunarhóps og kannað hvort hægt er að nota hann til aðgreiningar þeirra.
Sýnum var safnað af 461 bjarkarplöntu úr 14 íslenskum náttúmskóglendum. Litningar
plantnanna voru einangraðir úr laufblaðabmmum, taldir og greindir til litnunarhópa.
Mat var lagt á grasafræðilega útlitseiginleika plantnanna til einkunnagjafar og að auki
vom nokkrir eiginleikar laufblaða mældir. Lögunargildið (morphological index) sem
metið var byggir á átta eiginleikum, t.d. lögun blaðs og blaðbotns en níu eiginleikar vom
mældir, t.d. lengd og breidd blaða.
í ljós kom að hlutfall þrílitna einstaklinga í íslenskum náttúmskóglendum er 9,5%.
Mikill útlitsbreytileiki greindist innan litnunarhópanna þriggja. Þó var í flestum
tilfellum hægt að greina á milli fjalldrapa og birkis með metnu lögunargildiseiginleik
unum. Lögunargildisskalinn nær ffá 0 (fjalldrapi) til 13 (birki) en meðaltalsgildi fyrir
ijalldrapa, þrílitna einstaklinga og birki á Islandi var 1.3, 4.1 og 8.3.
Með línulegri aðskilnaðardreifingu (LDA) tókst að greina á milli hópanna þriggja. Með
líkaninu tókst að spá rétt fyrir um tegund 96% fjalldrapaplantna og 97% birkiplantna.
Þó tókst einungis að spá fyrir um litnun helmings tegundablendinganna út frá útliti.
Lengd laufblaðs var áreiðanlegasti eiginleikinn til að spá fyrir um tegundablendinga.
Útlitsbreytileika innan litnunarhópa milli skóglenda mátti að hluta til skýra með mun á
meðalhita í júlí.
Tegundablöndun er því algeng í íslenskum náttúmskóglendum. Hægt er að greina
milli tegundanna út frá útliti og einnig er hægt að greina þær frá tegundablendingum.
Skömn er á milli dreifinga útlitsbreytileika tegundanna tveggja. Það bendir til þess að
genaflæði verði í báðar áttir á milli þeirra í gegnum þrílitna tegundablendinga. Island
er því nokkurs konar blendingssvæði fyrir Betula. Hér er til staðar erfðabreytileiki sem
gæti verið mikilvægur fyrir afkomu bjarkartegunda á norðurslóðum.