Víkurfréttir - 19.05.2021, Blaðsíða 8

Jarðfræðinemar í Fjölbrautaskóla Suðurnesja settu diska út í garð við heimili sín og söfn-
uðum sýnum í þrjár vikur frá upphafi gossins í Geldingadölum. Í ljós kom að gjóska kemur
úr gosinu, mörgum að óvörum og dreifist í andrúmsloftinu eftir veðri og vindum. Nem-
endurnir skoðuðu sýnin sem komu á diskana í smásjá og sendu valin sýni til efnagreiningar
hjá Jarðvísindastofnun Háskóla Ísland.
Nemendur í jarðfræði í FS unnu í
vetur verkefni í tengslum við eld-
gosið í Grindavík. Jarðskjálftarnir á
Reykjanesskaganum fyrir gos urðu
kveikjan að því og Ester Þórhalls-
dóttir, kennari, undirbjó nemend-
urna þannig að ef gos hæfist myndu
þeir hefja rannsóknarvinnu frá fyrsta
degi. Nemendur söfnuðu fíngerðri
gjósku frá fyrsta degi gossins með
því að setja disk út í garð og tæma
innihald hans annan hvern dag í
um einn mánuð. Hundruð sýna
voru tekin í flestum bæjarfélögum
á Suðurnesjum, Grindavík, Vogum,
Njarðvík, Keflavík og Garði. Gjóskan
var síðan skoðuð undir smásjá. Hún
var líka verið efnagreind og stað-
fest var að hún komi frá gosinu í
Geldingadölum. Þetta verkefni er
samvinna milli gjóskufræðingsins
Maarit Kalliokoski hjá Norræna eld-
fjallasetrinu (NORDVULK) við Há-
skóla Íslands og jarðfræðikennarans
Esterar Þórhallsdóttur og nemenda
hennar við Fjölbrautaskóla Suður-
nesja.
Læra grunnatriði
vísindastarfs
„Fíngerð eða smágerð gjóska úr
sprengigosi berst langar leiðir,
jafnvel þúsundir kílómetra en lítið er
vitað hvort lítið hraungos framleiði
fíngerða gjósku og hversu langt hún
gæti dreifst. Þess vegna er áhugavert
að safna og skoða gjósku. Nemendur
hafa líka hugsað út í hvað hafi haft
áhrif á magn gjóskunnar og skoðað
veðurfar og hvað er að gerast á gos-
stöðvunum sem gæti haft áhrif á
gjósku og gjóskumagn í sýnunum.
Markmið verkefnisins snýst ekki
síst um að efla samstarf milli vís-
inda og skólastarfs. Efla náttúrulæsi
og kynnast nærumhverfinu. Læra
grunnatriði vísindastarfs. Mikilvægi
þess að safna sýnum og skoða þau,“
segir Ester.
Vonaðist eftir gosi
„Það eru forréttindi að fá að skoða
nærumhverfi sitt, sérstaklega þegar
gos er í nágrenninu. Þegar jarð-
skjálftarnir byrjuðu þá hreinlega
vonaði ég að það myndi gjósa,“ segir
Ester brosandi en hún hafði undir-
búið nemendur sína á þann hátt að
ef gos myndi hefjast ættu þau að
vera tilbúin.
„Ég sendi þeim öllum skilaboð
sama kvöld og gosið byrjaði um að
setja disk út í garð. Þau gerðu það
og héldu áfram í tæpan mánuð að
safna gjósku og stóðu sig vel. Það er
nefnilega svo gaman að skoða það
sem maður hefur safnað sjálfur. Það
setur þetta allt í meira samhengi.“
Ester segir að rannsóknarspurn-
ingin hafi verið: Kemur fíngerð
gjóska úr flæðigosi í Grindavík?
„Ég veit ekki til þess að það séu
til rannsóknir um það úr þess lags
gosum. Niðurstaðan er sú að það
kemur fíngerð gjóska úr gosinu í
Grindavík. Það er búið að efnagreina
hana og hún er með sömu efnasam-
setningu og hraunið úr gosinu sem
hefur líka verið efnagreint. Þetta er
mjög fíngerð gjóska og við verðum
hennar ekki vör í andrúmsloftinu.
Oft kölluð leynigjóska. Maður skilur
það hugtak mjög vel eftir þetta verk-
efni.“

Kom það ykkur á óvart að það
kæmi gjóska úr gosinu?
„Já, það kom á óvart að það hafi
verið gjóska. Ég bjóst alveg eins
við hinu, að það væri ekkert í sýn-
unum. Viðbrögð nemendanna hafa
verið ánægjuleg. Þau hafa verið
áhugasöm. Það er mikilvægt að geta
farið út fyrir skólastofuna sína og að
fá tengingu við verkefni í sínu nær-
samfélagi. Þetta eru vísindi, þau hafa
verið að stunda vísindastarf sem er
frábært.“
Áttu von á því að það verði fram-
hald á næstu skólaönn?
„Það er aldrei að vita. Það er hægt að
skoða gjóskuna áfram og setja diska
aftur út í garð. Það eru ýmsir mögu-
leikar.“
Hvað með loftgæði, þurfum við að
hafa áhyggjur?
„Þetta er mjög smátt. Þá er stóra
spurningin hvort þetta hafi áhrif á
loftgæði. Það væri skemmtileg rann-
sóknarspurning. Krakkarnir fundu
örplastþræði og glerkorn í gjóskunni,
eitthvað sem er í loftinu hjá okkur.
Þetta væri örugglega ekki mjög gott
ef það væri mikið,“ segir Ester.
Leynigjóska í gosinu
Áhugavert og
skemmtilegt
„Það var mjög áhugavert og
skemmtilegt að skoða sýnin á
sama tíma og maður er að læra
þetta í skólanum. Um leið og það
byrjaði að gjósa settum við diska
út í garð. Við skoluðum diskana
annan hvorn dag í þrjár vikur
og söfnuðum efninu í poka og
merktum með dagsetningu. Svo
fóru pokarnir í efnagreiningu hjá
Jarðvísindastofnun Háskóla Ís-
lands. Það kom í ljós að það var
gjóska í öllum pokunum en það er
ekki búið að greina þá alla, segir
Guðbjörg Telma Þorvaldsdóttir,
nemandi í jarðfræði í FS.
Hún segir að það hafi komið
á óvart hvað það kom mikið á
diskana sem voru allir í byggð.
„Það var ekki mikið fyrst en
jókst þegar leið á og þá var hell-
ingur í pokunum. Það var síðan
mjög áhugavert að sjá þetta í
smásjánni, þetta var ekki bara
gjóska heldur líka plast og þræðir
og fleira. Það var mjög skemmti-
legt að vinna þetta verkefni í
skólanum með gosið í næsta
nágrenni. Þetta jók áhuga minn
á þessu og ég gæti alveg hugsað
mér að vinna við eitthvað svona
í framtíðinni.“
Svipar til hrafn-
tinnusteina
„Þegar við kíktum í smásjána
sáum við að þetta eru rauðbrún
glerbrot sem svipar til hrafntinnu-
steina. Þetta er ótrúlega smátt og
ætti því ekki að vera hættulegt að
anda þessu að sér. Við greindum
ekki hversu mikið magn væri að
koma inn í andrúmsloftið, höfum
bara séð að það kemur gjóska
úr gosinu. Við settum diska út í
öllum sveitarfélögum og það var
misjafnt eftir veðri og vindum
hvað það kom mikið á þá. Við
sáum hvaða efni voru í þessu
eftir efnagreiningu sem gerð var
í Reykjavík og eins í hvað miklu
magni. Það er búið að vera mjög
spennnadi að sjá eldgosið þróast
og að vinna verkefni í jarðfræði-
tímum í skólanum tengt því. Ég
er ekki búinn að fara að gosinu en
ég stefni þangað, að minnsta kosti
einu sinni,“ sagði Daði Fannar
Reynhardsson, nemandi í FS.
Nemendur í jarðfræði á vorönn í FS með kennara
sínum, Ester Þórhallsdóttur. VF-myndir/pket.
Guðbjörg Telma Þorvaldsdóttir.
Daði Fannar Reynhardsson.
Nemendur í jarðfræði í Fjölbrautaskóla
Suðurnesja rannsökuðu sýni úr gosinu:
Páll Ketilsson
pket@vf.is
Ester Þórhallsdóttir, kennari í FS.
Svona birtast
gosagnir í smásjá.
8 // víkurFrÉttir á SuðurNESJuM í 40 ár