Morgunblaðið - 12.01.2021, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 12. JANÚAR 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Það urðu vatna-skil í ís-lenskri fjöl-
miðlasögu haustið
1986, þegar ríkis-
valdinu þóknaðist
loks að leyfa aðra miðla á öldum
ljósvakans en Ríkisútvarpið.
Mestu viðbrigðin fólust án vafa í
Stöð 2, þar sem sjá mátti að fleir-
um var vel treystandi til þess að
reka sjónvarpsstöð og frétta-
stofu. Það kom ekki aðeins áhorf-
endum Stöðvar 2 til góða, því við
samkeppnina lifnaði líka yfir
Rúv.
Á ýmsu hefur gengið síðan,
sérstaklega þó hin síðari ár þeg-
ar nýir erlendir miðlar eða veitur
á borð við Netflix hafa sótt inn á
íslenskan markað, að ógleymdum
félagsmiðlunum, sem taka til sín
sífellt meira fé af íslenskum aug-
lýsingamarkaði, án þess þó að
gjalda nokkurn skatt hér á landi.
Enginn íslenskur fjölmiðill
hefur verið ósnortinn af þessari
þróun. Enginn nema auðvitað
Ríkisútvarpið, sem áfram getur
endalaust sótt sér rekstrarfé úr
ríkissjóði – skattheimta skyldu-
áskrift – og hefur að auki neytt
aflsmunar á auglýsingamarkaði,
á milli þess sem það nælir sér í
peninga aukalega úr vösum
skattgreiðenda og stundar lóða-
brask, því þrátt fyrir alla með-
gjöfina hefur reksturinn reynst
með eindæmum losaralegur, ár
eftir ár, áratug eftir áratug.
Fyrir skömmu var gerður nýr
þjónustusamningur ríkisins við
Ríkisútvarpið, en hann breytir
litlu því að áfram er Rúv. á aug-
lýsingamarkaði. Í gær birtist af-
leiðing þessa, þegar kynnt var að
Stöð 2 yrði eftir viku
hrein áskriftarstöð,
en við það verður
kvöldfréttatími
Stöðvar 2, Ísland í
dag og annað frétta-
tengt efni aðeins aðgengilegt
áskrifendum eftir að hafa verið í
opinni dagskrá frá upphafi.
Þetta eru skiljanleg viðbrögð
og sjálfsagt fjölgar áskrifendum
Stöðvar 2 eitthvað við það, en
ekki um þann fjölda sem hingað
til hefur horft á fréttir hennar
endurgjaldslaust. Við það minnk-
ar samkeppnin, en annað er þó
verra: Íslensk fréttamiðlun og
lýðræðisleg þjóðmálaumræða
mun líða fyrir það, að í sjónvarpi
hafi þorri þjóðarinnar aðeins að-
gang að einu sjónarhorni, frétta-
stofu hins opinbera.
Rekstrarvandi íslenskra fjöl-
miðla hefur blasað við árum sam-
an. Þar er fyrirferð Rúv. á aug-
lýsingamarkaði einn helsti
vandinn. Flestir eru sammála um
þetta, en samt hefur ótrúlegrar
tregðu gætt í umbótaátt; frekar
miðað aftur á bak en hitt. Það
mun ekki fara framhjá neinum í
næstu viku þegar klukkunni er
snúið aftur um 34 ár og frétta-
stofa Ríkisútvarpsins verður aft-
ur nær einráð í sjónvarpi.
Lilja Alfreðsdóttir sagði í sam-
tali við mbl.is, að ná þyrfti póli-
tískri sátt um stöðu Rúv. á aug-
lýsingamarkaði, hún vilji hafa
fjölmiðlaumhverfið og auglýs-
ingaumhverfið eins og það er á
Norðurlöndum. Til þess sé skyn-
samlegast að taka Ríkisútvarpið
af auglýsingamarkaði. Um þetta
virðast margir þingmenn sam-
mála. En á hverju strandar?
Það er ekki tjónlaust
að hafa Rúv. á aug-
lýsingamarkaði}
Afleiðingarnar
Það hefur mikiðþurft að bregð-
ast til að Kim Jong
Un viðurkenndi að
efnahagsstefnan
hefði brugðist, en
það gerði hann á
dögunum. Sú viður-
kenning var bersýnilega liður í
því að taka til í yfirstjórn Norður-
Kóreu og treysta völd leiðtogans,
sem hefur nú tekið upp titilinn
aðalritari, að sögn opinberrar
fréttastofu landsins við mikinn
fögnuð flokksforystunnar. Látinn
faðir hans, Kim Jong Il, hefur
verið titlaður eilífur aðalritari og
afi hans, Kim Il Sung, verið eilíf-
ur forseti landsins, þrátt fyrir
dauða sinn árið 1994. Þeir munu
eflaust halda þeim titlum.
Kim Jong Un hefur samhliða
þessum nýja titli gerst herskárri
en áður og lét sem dæmi birta
mynd af sér í herklæðum, sem
hann hefur hingað til ekki gert,
og með vélbyssu á skrifborðinu
fyrir framan sig. Þá hefur hann
nýlega, sem er alvarlegra mál,
ákveðið að efla kjarnorkuvopna-
búr landsins og fer þannig gegn
því sem önnur ríki, ekki síst
Bandaríkin, hafa þrýst á hann að
gera, sem er að gefa eftir þessi
vopn gegn því að
opnað verði fyrir
viðskipti við landið á
nýjan leik.
Þessu lokaða
landi hefur raunar
vegna kórónuveir-
unnar verið lokað
enn frekar þannig að viðskipta-
bann veldur aðalritaranum ef til
vill minni áhyggjum en í hefð-
bundnu árferði. En hann skákar
einnig í því skjóli að nú eru augu
heimsins á kórónuveirunni auk
þess sem ætla má að hann vilji
láta á það reyna hvernig ný
stjórnvöld í Bandaríkjunum
bregðast við ögrunum. Hættan er
sú að ríki heims telji sig hafa um
nóg annað að hugsa um þessar
mundir og á meðan geti hann
byggt upp vopnabúrið og haldið
áfram að þróa sífellt hættulegri
flaugar. Þegar kórónuveiran hef-
ur verið bæld verði Norður-
Kórea orðin of sterk hernaðar-
lega til að hægt sé að þvinga land-
ið að samningaborðinu og draga
úr hættunni sem það veldur öðr-
um ríkjum. Þrátt fyrir farald-
urinn verða ríki heims að reyna
að koma í veg fyrir að aðalrit-
aranum takist þetta ætlunarverk
sitt.
Meðan augu heims-
ins beinast annað
byggir Norður-Kórea
upp vopnabúr sitt}
Hættan eykst af Kim Jong Un
V
ið upphaf vorþings leggjum við í
Samfylkingunni fram tillögu þar
sem menntamálaráðherra verður
falið að gera tímasetta og fjár-
magnaða aðgerðaáætlun til fjög-
urra ára til að styrkja stöðu drengja í mennta-
kerfinu. Leggjum við til að ráðherra hafi við
þessa áætlun sína víðtækt samráð við fjöl-
marga hagaðila um hvernig laga megi þá stöðu
sem nú blasir við. Lausnin er ekki einföld en
staðan er alvarleg. Vandi drengja í mennta-
kerfinu er ein stærsta áskorun sem við stönd-
um frammi fyrir í menntakerfinu því drengjum
gengur einfaldlega verr í skóla en stúlkum,
brottfall þeirra er meira og hátt hlutfall
drengja mælist með lélega lestrarkunnáttu alla
skólagönguna. Hin alþjóðlega Pisa-könnun sem
reglulega er lögð fyrir nemendur um allan
heim sýnir að hlutfall nemenda sem ná ekki grunnhæfni í
lesskilningi í könnun ársins 2018 eykst úr 22% í 26% milli
kannana. Hjá drengjum eykst hlutfallið úr 29% í 34% sem
þýðir að einn af hverjum þremur drengjum les ekki til
gagns. Drengir virðast ekki jafn vel undirbúnir og stúlkur
undir hefðbundið framhaldsskólanám að loknum grunn-
skóla og mun lægra hlutfall karla en kvenna nær að ljúka
háskólaprófi. Allt birtist þetta okkur í tölum um brottfall
úr framhaldsskólum, sem er umtalsvert meira á Íslandi en
á Norðurlöndunum, útskriftartölum úr framhaldsskólum
og tölfræðilegum upplýsingum frá háskólum landsins.
En er þetta ný staða sem þarf að hafa áhyggjur af? Já,
því miður þá virðist svo vera því árið 1975 var
kynjahlutfall þeirra sem luku stúdentsprófi
jafnt. Árið 2018 var hlutfallið hins vegar 60%
konur og 40% karlar. Þegar tölur um þá sem
ljúka námi í háskóla eru skoðaðar eykst mun-
urinn enn frekar. Árið 1973 voru 76% þeirra
sem luku háskólaprófi karlar, árið 1985 hafði
sú jákæða þróun átt sér stað að hlutfall
kynjanna var jafnt en í dag er staðan sú að ein-
ungis 34% þeirra sem ljúka háskólaprófi eru
karlar. Það er ljóst að einhvers staðar er pott-
ur brotinn og nauðsynlegt er að ráðast í að-
gerðir til þess að bæta stöðu drengja í mennta-
kerfinu. Ég leyfi mér að fullyrða að væri
staðan öfug, þannig að einungis 34% nemenda
sem lykju háskólaprófi væru konur, þá væru
hér rauð flögg um allt stjórnkerfið.
Jafnréttismálin mega aldrei gleymast. Það
að misræmi verði á menntunarstigi kynjanna skapar veru-
legan og víðtækan ójöfnuð um allt samfélagið sem bitnar á
öllum stigum, stofnunum og stoðum samfélagsins. Okkur
ber samfélagsleg skylda til að ráðast í átak og skoða rót
vandans. Líðan, aðbúnað, uppbyggingu náms og aðferðir.
Í tillögu Samfylkingarinnar, sem getið var hér í upphafi er
því lagt til að menntamálaráðherra verði falið að hefja
þessa vinnu sem standi markvisst næstu fjögur árin. Það
þarf að bregðast við áður en skaðinn verður meiri.
helgavala@althingi.is
Helga Vala
Helgadóttir
Pistill
Jöfnum bilið í skólakerfinu
Höfundur er þingman Samfylkingarinnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Andrés Magnússon
andres@mbl.is
Þjóðverjar hafa undanfarnadaga sætt aukinni gagn-rýni fyrir tvöfeldni (fjór-feldni öllu heldur!) í öflun
og dreifingu bóluefnis í Evrópu.
Þrátt fyrir að hafa haft uppi orð um
annað hafi Þjóðverjar tryggt sér
töluvert af bóluefni utan Evrópu-
samstarfsins þar um og auk þess bú-
ið svo um hnútana að þeir fengju
bóluefni fyrr og í meiri mæli en aðrir.
Til þess að bæta gráu ofan á svart
hafa þeir neytt aflsmunar til þess að
koma í veg fyrir að önnur ríki Evr-
ópu næðu sér í bóluefni á eigin spýt-
ur, sem menn finna tilfinnanlega fyr-
ir nú, þegar komið er í ljós marg-
háttað klúður í þessu Evrópu-
samstarfi.
Sem kunnugt er hefur verið haft
Evrópusamstarf um innkaup á bólu-
efni, en markmiðin með því voru að
ná verðinu niður og tryggja sæmi-
lega jafna dreifingu, óháð því hvort
lönd væru stór eða lítil, auðug eða
snauð.
Merkel beitir sér
Í fyrra áttu heilbrigðisráðherr-
ar Frakklands, Hollands, Ítalíu og
Þýskalands frumkvæði að því að afla
löndunum bóluefnis, en Evrópusam-
bandið lagðist gegn því og vildi hafa
öll þau mál á sinni könnu. Angela
Merkel Þýskalandskanslari féllst á
að Evrópuhugsjónin skipti meira
máli en hagsmunir einstakra ríkja
ESB, enda Þjóðverjar að taka við
forsæti Evrópusambandsins í sex
mánuði um það leyti. Mögulega
skipti einnig máli að Þjóðverjar
sættu ámæli fyrir að hafa gefið fjór-
frelsinu frí í upphafi heimsfaraldurs-
ins, þegar útflutningur á lækninga-
vöru var stöðvaður og heilbrigðis-
starfsfólki bannað að ráða sig úr
landi.
Merkel þjarmaði að ráðherr-
unum fjórum þar til þeir skrifuðu í
sameiningu társtokkið afsökunar-
bréf til Ursulu von der Leyen, for-
seta framkvæmdaráðs ESB, og
lögðu til að Evrópusambandið eitt
færi með þessi mál.
Eftir því sjá menn núna, eftir að
í ljós er komið að Evrópusambandið
var ekki vandanum vaxið, lét um of
stýrast af pólitískum hagsmunum og
reyndist allt of varfærið í inn-
kaupum. Er nú svo komið að hörgull
er á bóluefni í álfunni og Evrópa
langt á eftir fjölmörgum löndum öðr-
um í bólusetningu.
Þjóðverjar með sérsamning
Eftir öll þau vandræði kemur
því mjög á óvart að Þjóðverjar gerðu
samt sem áður tvíhliða samning við
Pfizer/BioNTech í september um
kaup á 30 milljón skömmtum af bólu-
efni fyrirtækjanna, á sama tíma og
Evrópusambandið var að semja við
þau. Það gengur þvert á það sem áð-
ur hefur verið sagt.
Jens Spahn, heilbrigðisráðherra
Þýskalands, staðfesti í liðinni viku að
svo væri í pottinn búið, þrátt fyrir að
Evrópusambandsríkin 27 hafi aðeins
þremur mánuðum áður samþykkt
sameiginlega bóluefnisstefnu, sem
m.a. fól í sér skuldbindingu um að
aðildarríkin færu ekki í eigin samn-
ingaviðræður um bóluefniskaup
samhliða eða í samkeppni við ESB.
Framkvæmdastjórn ESB vill ekki
svara spurningum um hvort Þjóð-
verjar hafi gerst brotlegir við sam-
komulagið en talsmaður hennar taldi
rétt að beina þeim til Berlínar.
Þjóðverjar virðast hafa gert
samninginn eftir að ESB heyktist á
að kaupa 100 milljón skammta af fyr-
irtækjunum í september, aðallega að
því er virðist til þess að gæta jafn-
ræðis við franska fyrirtækið Sanofi,
sem hefur lent í erfiðleikum með þró-
unina á sínu bóluefni. Svo skiptir hitt
örugglega líka máli að BioNTech er
með aðsetur í Mainz og fékk veru-
legan þróunarstyrk frá þýska ríkinu.
Vitlaust gefið
Vandræði Þjóðverja jukust svo
enn þegar evrópskir fjölmiðlar fóru í
saumana á Evrópusamstarfinu um
bóluefni. Þar áttu allir að fá bóluefni í
samræmi við stærð og það jafnört –
en sú virðist nú ekki raunin. Miðað
við höfðatölu ættu 18,6% alls bólu-
efnis að fara til Þýskalands, en hefur
verið heldur meira. Af þeim 160
milljón skömmtum, sem pantaðir
voru af bóluefni Moderna, ættu um
30 milljónir að fara til Þýskalands, en
Þjóðverjar munu fá ríflega 50 millj-
ónir (31%). Raunin er svipuð með 100
milljón skammta frá Pfizer/
BioNTech, þar sem Þjóðverjar ættu
að fá 18,6 milljónir skammta en fá
liðlega 25 milljónir (25%).
Á sama tíma kemur ekkert af
því í hlut Belga, Búlgara, Eista, Pól-
verja, Slóvaka, Slóvena og Tékka,
sem gætu þurft að bíða í hálft ár enn
eftir bóluefni, þótt sennilega fái þeir
eitthvað fyrr, m.a. vegna þess að
bæði Hollendingar og Þjóðverjar
hafa lent í vandræðum með að koma
öllu sínu bóluefni út.
Við það eiga menn erfitt að fella
sig ofan á allt klúðrið og seinagang-
inn, alveg þannig að enn einn brestur
er kominn í Evrópusamrunann.
Þjóðverjar fjórfaldir
í roðinu um bóluefni
AFP
Aldurhnignir Þjóðverjar bíða í röð við bólusetningarmiðstöð í Hamborg.
Skipulag við bólusetningar og öflun bóluefnis í Þýskalandi sætir gagnrýni.