Morgunblaðið - 14.01.2021, Blaðsíða 60

60 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. JANÚAR 2021
Þetta er löng bók og fjallarum flugslys í Færeyjum 26.september 1970 er FokkerF-27 flugvél Flugfélags Ís-
lands, TF-FIL, brotlenti á Mykinesi,
vestustu ey Færeyja, með 34 innan-
borðs, 30 farþega og fjögurra manna
áhöfn; raunar 35 því önnur flug-
freyjan var barnshafandi. Átta
manns fórust;
eini Íslending-
urinn meðal
þeirra var flug-
stjórinn, Bjarni
Jensson. Bókinni
er skipt í fjóra
hluta og eru heiti
þeirra lýsandi, I.
Slysið, II. Vitnis-
burðir [nokkurra
sem komust lífs af], III. Eftirmál, IV.
Viðaukar, m.a. sætaskipan í vélinni
og tæknilegar upplýsingar um hana,
skrá um björgunarfólk og íbúa í
Mykinesþorpinu sem hlúðu að eftir-
lifendum o.fl.
Þetta er einkar læsileg bók fyrir
þá sem áhuga hafa á hrakfallasögum
og slysförum þar sem reynir á dug
og dirfsku að ystu þolmörkum. Lengi
skal manninn reyna; stíllinn þó hóg-
vær sem er kostur. Í ljósi þess hvern-
ig bókin er byggð upp eru nokkrar
endurtekningar og víða er vísað milli
kafla. Frásögnin dregur greinilega
fram það sem vitað er en gleymist oft
að engir tveir líta atburði sömu aug-
um þótt báðir hafi á vettvangi verið.
Sagan sýnir skilmerkilega að þeir
sem sluppu skást frá brotlending-
unni sýndu einstakt æðruleysi og
dug eins og björgunarmenn þótt
þeim hafi láðst að blása upp björg-
unarbáta og nota þá sem tjöld í
kalsaveðrinu í klettahlíðum Myki-
ness.
Björgunarmenn áttu ekki greiða
leið til eyjarinnar. Ekki er bátum þar
lendandi nema í góðu veðri og vissum
áttum; þetta vita þeir sem lesið hafa
snilldarskáldsöguna Barböru eftir
Jörgen Frantz Jacobsen sem höf-
undar benda á. Björgunarmenn fóru
á trillum og danska varðskipið Hvíta-
björninn var einnig við eyna. Menn
lögðu sig í mikla hættu með því að
sigla upp að björgum því höfnin var
ófær, notuðu gúmbát sem stuðpúða
og voru síðan hífðir upp 20-30 m hátt
bjargið og gengu svo upp í nokkrum
hópum til leitar að flakinu. Ekki viðr-
aði til þyrluflugs. Allt er þetta hetju-
leg frásögn og sögð án æsilegra til-
þrifa umfram það sem beinlínis felst í
slíkri atburðarás. Aðkoman var vita-
skuld hryllileg og verður ekki lýst
hér. Margar myndir fylgja frá slys-
stað og renna nokkuð saman fyrir
sjónum lesanda en hverri þeirra
fylgir texti sem tengist frásögninni.
Nú eru liðin 50 ár frá slysinu og
þau kurl komin til grafar sem á ann-
að borð eru kunn. „Alls fundust 178
beinbrot meðal þeirra sem voru í
flugvélinni. Hjá 88 prósentum voru
staðfest brot eða sprungur í
hryggjarliðum. Þetta gerðist hjá öll-
um sem létust og hjá 85 prósentum
þeirra er komust lífs af“ (358-9). Bók-
in sýnir svart á hvítu að eftir slys
skal aðgát höfð í nærveru sálar.
Hörmulega misvísandi og rangar
fréttir í fjölmiðlum, ótímabærar, eru
víti til að varast.
Örnefni í Færeyjum eru þýdd eftir
því sem við á. Sørvágur heitir Saur-
vogur í bókinu en ég hef vanist þýð-
ingunni Suðurvogur, sbr. Miðvogur á
svipuðum slóðum. Óskiljanleg prent-
villa er á bls. 352 þar sem minning-
argrein um Bjarna flugstjóra er sögð
hafa birst í október 1967, þremur ár-
um áður en hann lést; skrifast á rit-
stjóra útgáfunnar. Minnisstæð er
greinargerðin um ferjuflug þyrl-
unnar á Hvítabirninum þegar stór-
slasað fólk var flutt til Þórshafnar í
vitlausu veðri, hinir farþegarnir um
borð í skipið. Það flokkast sem af-
reksverk. Undir lokin er falleg frá-
sögn af minningarathöfn um hina
látnu sem haldin var á slysstaðnum
þegar 40 ár voru liðin frá þessum af-
drifaríka atburði.
Martröð Flak Fokker Friendship-vélar Flugfélags Íslands í þoku og
rigningu í stórgrýtisurðinni undir Knúkstindi rétt eftir slysið á Mikinesi.
Björgunarafrek
eftir brotlendingu
Sagnfræði
Martröð í Mykinesi – Íslenska
flugslysið í Færeyjum 1970
bbbbn
Eftir Grækaris Djurhuus Magnussen
og Magnús Þór Hafsteinsson.
Ugla 2020. Innbundin, 413 bls.
SÖLVI
SVEINSSON
BÆKUR
Magnús Þór
Hafsteinsson
Grækaris Djurhuus
Magnussen
Ritstjóri Lærdómsrita Bók-menntafélagsins, JónÓlafsson, lýsir þessari at-hyglisverðu og umtöluðu
bók vel í eftirmála, þegar hann segir
Dýralíf Johns M. Coetzees vera „til-
raun til að nálgast spurningar um
stöðu dýra gagnvart samfélagi
manna í skálduðu fræðasamfélagi“.
Því þegar suður-
afríska rithöfund-
inum heims-
kunna, sem hlaut
Nóbelsverðlaunin
í bókmenntum
2003, var árið
1997 boðið að
flytja hina árlegu
„Tanner-
fyrirlestra um
lífsgildi manna“
við Princeton-háskóla í Bandaríkj-
unum, þá flutti hann ekki hefð-
bundna fræðilega fyrirlestra um um-
fjöllunarefnið sem hann valdi, stöðu
dýra gagnvart mönnum, heldur las
upp í fyrirlestrunum tveimur tvær
skáldaðar en tengdar sögur um við-
fagnsefnið.
Þessar smásögur Coetzees eru
meginuppistaða bókarinnar en í
henni eru einnig andmæli eða við-
brögð fjögurra fræðimanna við fyrir-
lestrunum; dýrasiðfræðingur, líf-
fræðingur, mannfræðingur og
trúarbragðafræðingur skrifa og
bæta áhugaverðum röddum við
verkið. Þá var afar vel til fundið að fá
Gunnar Theodór Eggertsson til að
skrifa innblásinn og fróðlegan inn-
ganginn en doktorsritgerð hans í
bókmenntafræði fjallar um veraldir
dýra og gjörþekkir hann efnið,
„menningarlega dýrafræði“ eða
„manndýrafræði“, þá nýju og vax-
andi fræðigrein. Gunnar segir þessa
bók hafa verið miðlæga á því sviði
síðan hún kom út „enda er skír-
skotun bókarinnar – rétt eins og
fræðigreinarinnar – víðtæk“. Segir
Gunnar líka, réttilega, að um leið og
„dýralíf“ séu gerð að umfjöllunarefni
megi vænta þess að langt og flókið
ferðalag sé fram undan. Umfjöll-
unarefnið er snúið og marglaga –
hvaða rétt höfum við menn til að
mynda til að ala dýr og eiga, drepa
þau og borða? – og blandast margar
fræðigreinar inn í umræðuna enda
„koma dýr við sögu á flestum ef ekki
öllum sviðum mannlegrar tilvistar“.
Sögur Coetzees, „Heimspeking-
arnir og dýrin“ og „Skáldin og dýr-
in“, fjalla báðar um fullorðinn ástr-
alskan rithöfund, Elísabetu Costello,
sem boðið er til Bandaríkjanna að
flytja tvo fyrirlestra í virtri fyrir-
lestraröð við ímyndaðan háskóla. Í
stað þess að tala um bókmenntir,
eins og gert hefur verið ráð fyrir, tal-
ar Costello um réttindi dýra og dýra-
siðfræði. Sonur Costello er prófessor
við háskólann þar sem hún flytur
fyrirlestrana og þeim tengdadótt-
urinni kemur illa saman. Í sögunum
segir af erfiðum samskiptum þre-
menninganna, höfundarins, sonarins
og tengdadótturinnar. Við „heyrum“
hluta fyrirlestra Costello, gegnum
upplifun sonarins, og þá koma fram
ýmsar skoðanir annarra og andmæli
við því sem Costello hefur fram að
færa, meðal annars í boði ráðamanna
í háskólanum henni til heiðurs.
Eins og Gunnar Theodór bendir á
þá veltir Coetzee í sögunum, í gegn-
um Costello, sögupersónu sína, upp
ýmsum málum dýrasiðfræðinnar í
stað þess að halda hefðbundinn fyr-
irlestur. „Og með því náði hann að
fanga athygli umheimsins á allt ann-
an hátt en dýrasiðfræðingar og
aktívistar sem hafa fjallað um mál-
efni dýra árum saman.“ Gunnar
bendir líka á að þótt venjulega sé
vafasamt að fullyrða eitthvað um
skoðanir höfundar út frá sögu-
persónum hans, þá sé vissulega
freistandi að gera slíkt með Coetzee
og Costello. Rýnir hefur lengi haft
þá skoðun að vandaður, markviss
skáldskapur sé iðulega áhrifameiri
leið til að koma bæði veruleika og
skoðunum á framfæri en til að
mynda fræðileg skrif eða heimspeki.
Og það er einmitt leiðin sem Coetzee
fer, með snjöllum hætti.
Aðferð Coetzees við að fjalla um
málefni dýra kallar á athyglisverð og
ólík viðbrögð fræðimannanna. Kunn-
ur dýrasiðfræðingur, Peter Singer,
fer til að mynda sömu leið og lætur
skáldaða útgáfu af sjálfum sér gagn-
rýna Coetzee fyrir að fela sig á bak
við skáldskap og „halda sig í fjar-
lægð frá röksemdunum“. Og mann-
fræðingurinn Barbara Smuts lýsir
með fallega athyglisverðum hætti
reynslu sinni af „mennsku“ bavíana
sem hún vann lengi með úti í nátt-
úrunni og einnig hundsins síns. Hún
segir reynslu sína hafa sannfært sig
um að „takmarkanirnar sem við rek-
um okkur flest á í samskiptum við
önnur dýr endurspegli ekki ann-
marka þeirra, eins og við gerum oft-
ast ráð fyrir, heldur þröngsýni okkar
um hver þau eru og hvers konar
tengsl við getum myndað við þau“.
Þessi bók er athyglisvert framlag í
umræðuna um „notkun“ okkar
manna á dýrum, nú þegar þeim fer
sífellt fjölgandi sem hafna neyslu
dýraafurða af nokkru tagi og telja
slíkt siðferðislega rangt. Sem er
skiljanlegt sjónarmið og kallar á að
við sem samþykkjum að dýr sem
deila jörðinni með okkur séu alin til
þess eins að við borðum þau og nýt-
um af þeim hræin getum skýrt og
réttlætt afstöðu okkar í þeim efnum.
Morgunblaðið/Frikki
Íhugull Bók nóbelshöfundarins J.M. Coetzee er „athyglisvert framlag í
umræðuna um „notkun“ okkar manna á dýrum“, skrifar gagnrýnandinn.
Um samskipti
manna og dýra
Manndýrafræði
Dýralíf bbbbb
Eftir J.M. Coetzee.
Gunnar Sigvaldason og Katrín Jakobs-
dóttir þýddu.
Gunnar Theodór Eggertsson ritar inn-
gang. Umþenkingar eftir Marjorie
Garber, Peter Singer, Wendy Doniger og
Barböru Smuts.
Lærdómsrit Bókmenntafélagsins,
HÍB, 2020. Innbundin, 206 bls.
EINAR FALUR
INGÓLFSSON
BÆKUR
Smáratorgi 1, 201 Kóp., s. 588 6090, vl@verkfaeralagerinn.is
Vefverslunin alltaf opinwww.listverslun.is
Verkfæralagerinn

 
  
 


  
 
 

 
í miklu úrvali, gæða-
vara á góðu verði
Kolibri penslar
Handgerðir þýskir penslar
 !  "!#$ á afar hagstæðu verði
Ennþá meira úrval af

 %
WorkPlus
Strigar frá kr. 195