Morgunblaðið - 22.01.2021, Síða 18

18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. JANÚAR 2021
Þökk sé kvótakerf-
inu, tækniframförum
og aðlögunarhæfni er
sjávarútvegurinn í
dag, eftir fjörutíu ár
af kvóta- og markaðs-
stýrðum veiðum, orð-
inn allt annað fyr-
irbæri en áður var.
Fyrir það fyrsta er af
honum mikill hagn-
aður. Þó að níu af
hverjum tíu krónum gjaldeyris,
sem þjóðarbúið aflaði, væri vegna
sjósóknar fyrir 1980 var sjávar-
útvegurinn ekki sérlega arðbær.
Gengið var fellt reglulega til að
rétta hann af og alls kyns lána-
fyrirgreiðslur tíðkuðust. Í dag
fást fjórföld verðmæti fyrir hvern
þorsk miðað við tímann fyrir
kvótasetningu. Þessi aðferðafræði
hefur óneitanlega virkað. Í meg-
inatriðum ofnýtum við ekki auð-
lindir sjávar og í kerfinu er hvati
til þess að skapa sífellt meiri
verðmæti úr hverjum fiski. Vel-
gengnin hjá atvinnuveginum í
heild, sem ber að fagna, hefur á
hinn bóginn skapað ójafnvægi
sem ekki er hægt að líta fram
hjá.
Áratuga illdeilur
Síðustu áratugi hefur kvótinn
hlaðist á sífellt færri hendur. Tíu
stærstu fyrirtækin eiga 50% af
heildarkvóta. Hins vegar greiða
um þúsund aðilar á Íslandi veiði-
gjöld. Þar er um að ræða úthöld
sem eru allt frá því að vera
strandveiðibátar upp í útgerðir
sem hafa keypt upp sjávarútvegs-
fyrirtæki í öðrum löndum, sann-
kallaðir dröttungar. Flóran er því
afar fjölbreytt.
Um fátt er jafn mikið ritað og
rifist eins og sjávarútveg, hvort
hækka eða lækka eigi veiðigjöld,
hvort bjóða eigi út aflaheimildir
og allt þar í milli.
Erfitt er því að koma með til-
lögur til sátta á þessu sviði sem
ekki hefur verið rifist um áratug-
um saman. Hér skal þó gerð til-
raun. Eitt megnasta óréttlætið
sem fylgir núverandi kerfi er það
að tiltölulega fámennur hópur á í
raun nýtingarréttinn á fiskinum í
kringum landið. Hann fer með
þann rétt sem varanlega eign sína
en greiðir vissulega
fyrir það afkomu-
tengd veiðigjöld.
Gjaldið hækkar þegar
vel gengur og lækkar
þegar ver árar.
Hversu stórt hlutfall
af hagnaði þetta gjald
á að vera er og verð-
ur álitamál.
Uppboðsleið
breytir engu
Sumir stjórn-
málaflokkar hafa það
markmið að hafa eins mikið fé út
úr fiskveiðiauðlindinni fyrir þjóð-
arheildina og hægt er, til dæmis
með því að bjóða upp aflaheimild-
irnar. Að mínu viti breytir það
ekki grundvallaróréttlætinu. Það
verða þá þeir sem fyrir eru á fleti
sem bjóða í þessar heimildir, þeir
sem eiga skip og svo framvegis.
Nýleg dæmi frá Færeyjum sýna
að uppboðsleiðir eru fjarri því að
vera galdralausn til þess að auka
nýliðun. Þeim var raunar hætt
vegna þess að þær náðu ekki
markmiði sínu. Þetta tel ég að
Samfylking og Viðreisn viti vel en
telji betra að veifa röngu tré en
öngvu.
Venslaleið er vænleg
Margir furða sig á því að það
virðist vera sem að einstaka út-
gerðir séu komnar yfir 12% þakið
sem á að vera á hlutfalli af heild-
arkvóta. Reglurnar um tengda að-
ila eru undarlegar svo ekki sé
meira sagt og hægt væri að gera
þær til muna gegnsærri. Til dæm-
is með því að sleppa núverandi
flækju alfarið og nota aðra aðferð.
Það mætti brúka þá leið sem not-
uð er til þess að reikna út vensl í
ættartrjám og kennd er við töl-
fræðinginn Sewall Wright. Það
þýðir að ef að A á 10% aflaheim-
ilda en á 49% hlut í fyrirtæki sem
á 6% aflaheimilda telst það sem
svo að A eigi 12,94% aflaheimilda.
Þessi aðferð myndi ná utan um
hvers konar eignarhaldsflækjur
svo lengi sem þær væru gefnar
upp.
Félagsleg tenging yfir 5%
Tólf prósent af heildarafla er
mjög hátt hlutfall af heildarafla
og ekki ljóst af hverju „þakið“ er
sett við það mark. Ég held því
fram hvað sem því líður að rétt-
urinn til þess að veiða yfir 5%
prósent af öllum fiski á Íslands-
miðum teljist ótvírætt til forrétt-
inda. Um slík réttindi þurfa að
gilda aðrar reglur en fyrir trillu-
karlinn. Gleymum því ekki að það
var samvinnuverkefni útgerð-
armanna, sjómanna, land-
verkafólks og samfélagsins að
skapa þau skilyrði sem gerðu það
að verkum að rekstur sjávar-
útvegsfyrirtækja hefur gengið vel
síðustu áratugi. Fyrirtækin bera í
mörgum tilfellum mikla ábyrgð á
afkomu heilu sveitarfélaganna. Því
fylgir ójafnvægi og setur íbúa
þessara samfélaga í flókna stöðu
gagnvart þessum sömu fyr-
irtækjum. Þetta þekkja allir sem
eiga rætur í sjávarútvegsplássi.
Eigi sjávarútvegsfyrirtæki að
viðhalda rétti sínum til þess að
nýta hátt hlutfall af heildarafla-
heimildum verða þau að mínum
dómi að vera að einhverju marki í
eigu heimamanna og starfsfólks.
Setja mætti þá reglu að fyrir
hvert prósent yfir fimm prósent
viðmið þyrfti tiltekinn hluti af fé-
laginu að vera í eigu heimamanna
og starfsfólks. Ég gef lítið fyrir
kennisetningar um að slíkt gangi
ekki þar sem kapítalistar séu best
til þess fallnir að hámarka arð af
auðlindinni. Nú þegar eru dæmi
um útgerðarfélög með félagslegt
eignarhald, þar sem arður af
rekstri er fjárfestur innan sam-
félagsins en ekki braskað með
hann á fjarlægjum eyjum eða í
ótengdum rekstri. Slíkt fyr-
irkomuleg myndi jafna stöðuna
talsvert og auka jafnræði milli
íbúa í sjávarplássi eða landshluta
og útgerðarfjölskyldu sem stýrir
því hvort plássið lifir eða deyr
með ákvörðunum sínum um ráð-
stöfun aflaheimilda. Það má því
segja að þetta væri ákveðinn vísir
að sjálfstæði sjávarútvegsplássa.
Eftir Kára
Gautason » Það má því segja að
þetta væri ákveðinn
vísir að sjálfstæði
sjávarútvegsplássa.
Kári Gautason
Höfundur er í forvali fyrir
Vinstrihreyfinguna grænt framboð
í Norðausturkjördæmi.
k.gautason@gmail.com
Sjálfstæður sjávarútvegur
Í dag, 22. janúar,
tekur sáttmáli Sam-
einuðu þjóðanna um
bann við kjarn-
orkuvopnum gildi eft-
ir að 50 ríki fullgiltu
hann í lok síðasta
árs. Því miður var Ís-
land ekki þar á með-
al. Ísland fylgir hér
línu Nató sem hefur
hunsað samninginn
frá því nær öll ríki Nató sátu hjá
við atkvæðagreiðslu Allsherj-
arþings SÞ, utan Holland sem
kaus gegn honum. Bandaríkin hafa
gengið skrefi lengra og þrýst á
ríki að afturkalla undirskrift sína,
enda beinist sáttmálinn gegn
kjarnorkuveldunum sem skirrast
við að afvopnast. Hin opinbera lína
sem utanríkisráðherra hefur hald-
ið sig við er að eina leiðin til að
stefna að kjarnorkuafvopnun sé
með þátttöku kjarnorkuveldanna
og þá í gegnum samninginn um að
dreifa ekki kjarnavopnum (NPT-
samninginn) frá 1968. Ekkert
kjarnorkuveldanna sem undirrit-
uðu hann hefur þó stefnt að út-
rýmingu kjarnavopna af neinni al-
vöru þrátt fyrir ákvæði í þá veru.
Eftir að kalda stríðinu lauk hef-
ur þvert á móti komið
bakslag þar sem verið
er að þróa ný og
hættulegri vopn. Einn-
ig hafa að minnsta
kosti fjögur önnur ríki
bæst í kjarn-
orkuvopnaklúbbinn
síðan þá. Það er því
fullreynt að láta
kjarnorkuveldunum
sjálfum eftir að af-
vopnast. Ríki heims
sem eru andvíg kjarn-
orkuvopnum verða að bindast
böndum og setja raunverulega
pressu á kjarnorkuveldin um að
banna kjarnavopn. Þetta ætti að
vera sjálfsögð krafa þar sem það
er gjörsamlega óverjandi að beita
kjarnavopnum undir nokkrum
kringumstæðum og þau ógna öllu
lífi á jörðinni.
Íslensk stjórnvöld setja það fyr-
ir sig að við séum Nató-ríki og
getum ekki gengið gegn stefnu
bandalagsins. Með Nató-aðild
fáum við líka nokkurs konar auka-
aðild að kjarnorkuvopnaklúbbnum.
Fæstir Íslendingar deila þó þess-
um skilningi með ríkisstjórn og ut-
anríkisráðherra. Í könnun ICAN-
samtakanna, sem berjast gegn
kjarnavopnum, og Rauði krossinn
kynnir í dag, kemur fram að 86%
Íslendinga styðja aðild Íslands að
sáttmálanum um bann við kjarn-
orkuvopnum. Það ætti ekki að
koma á óvart að stuðningsmenn
flokks forsætisráðherra styðji að-
ild en 85% stuðningsmanna Fram-
sóknarflokksins og 75% sjálfstæð-
ismanna gera það líka. Jafnvel
þegar fólk er upplýst um möguleg
neikvæð viðbrögð Nató og Banda-
ríkjanna við því að Ísland skrifaði
fyrst Nató-ríkja undir sáttmálann
þá er meirihluti sjálfstæðismanna
enn fylgjandi því og einungis 15%
þeirra beinlínis andvígir.
Ríkisstjórn Íslands ætti því að
geta treyst á stuðning flokka sinna
og þjóðarinnar allrar ef hún tæki
þá sjálfsögðu en djörfu afstöðu að
Ísland styddi algjört bann við
kjarnorkuvopnum. Öll rök hníga
að því að við sem herlaus og frið-
söm þjóð beitum okkur kröft-
uglega á alþjóðavettvangi til þess
að losa heiminn fyrir fullt og allt
við þetta damóklesarsverð sem
hangir yfir höfðum okkar allra.
Bönnum kjarnavopn
Eftir Guttorm
Þorsteinsson
Guttormur Þorsteinsson
» Í dag tekur gildi
sáttmáli SÞ um bann
við kjarnorkuvopnum.
Höfundur er formaður Samtaka
hernaðarandstæðinga.
guttormurinn@gmail.com
VINNINGASKRÁ
33 9990 21042 30930 42085 50449 60891 69411
393 10718 21063 31224 42571 50565 60991 69857
471 10912 21358 31269 42713 50869 61113 69935
663 11222 21884 31375 42829 51555 61179 70739
692 11461 22622 31755 43007 51870 61275 71137
1440 11494 22624 31777 43106 52031 61568 71262
1485 11910 23318 31820 43238 52592 61576 71335
1547 12002 23643 32270 43327 52842 61584 71478
2078 12164 23994 32483 43699 53636 61592 71540
2383 12248 24361 32773 43701 53666 61692 71793
2472 12517 24428 32897 43734 53825 61728 71862
2555 12570 24570 33696 44365 54277 61925 72211
3045 12833 24748 33730 44464 54305 62903 72893
3188 13538 24749 33734 44494 54742 63029 73348
3656 13777 24919 33838 44521 55290 63346 73520
3749 14114 25068 33968 44669 55834 63564 73620
4292 14247 25245 34325 44858 55836 63757 73950
4646 14399 26274 34994 44878 56032 64344 74026
5102 14573 27041 35308 45137 56434 64401 74528
5648 14932 27380 35596 45285 56543 64519 76294
5679 15016 27480 35650 45325 56567 65652 76954
5779 15603 27638 35745 46972 56676 65812 77365
6192 15760 28023 37031 47236 57216 65848 78056
6287 15920 28131 37216 47387 57545 65852 78065
6376 16809 28151 37304 47461 57584 66957 78434
6850 17119 28492 37390 47486 58075 67032 78473
6926 17519 28543 37664 47593 58229 67145 78493
7311 17545 28595 37775 47904 58445 67158 79384
7392 18015 28611 37931 48245 58958 67452 79821
7603 18079 28737 38464 48278 59255 67696 79890
7859 18301 29452 38635 48361 59314 67759 79998
8403 18644 29732 39294 48626 59339 67991
8426 19209 29968 39441 48663 59410 68076
8483 19382 30014 39523 49211 59771 68116
8667 19852 30288 41297 49328 59957 68345
9065 20576 30681 41610 50081 60103 68865
9565 20792 30918 41876 50098 60249 69164
1064 11430 23850 38258 46067 54877 62648 69244
1848 13375 24233 38466 46228 56021 63437 69786
2287 14556 24675 39248 46540 56190 63539 71488
2719 15217 25141 40530 48647 57637 63590 72046
3313 18844 26817 40854 49237 58295 63765 72796
4242 19940 28596 41014 49587 58815 63841 75811
4891 20528 29289 43053 50399 59114 65422 76213
6210 20764 29626 43093 50871 59359 65627 76412
6725 20879 31132 43466 52701 61500 66282 77715
6749 21352 33602 43931 53951 61883 67268
7543 21437 35021 44921 54123 62090 67320
7797 21570 35497 45039 54543 62263 67597
10529 22734 38101 45161 54577 62424 68131
Næsti útdráttur fer fram 28. janúar 2021
Heimasíða: www.das.is
Vinningur
Kr. 12.000 Kr. 24.000 (tvöfaldur)
Vinningur
Kr. 25.000 Kr. 50.000 (tvöfaldur)
Vinningur
Kr. 150.000 Kr. 300.000 (tvöfaldur)
895 35192 39860 54598 78441
Vinningur
Kr. 50.000 Kr. 100.000 (tvöfaldur)
3667 18183 23365 33931 42524 58877
7593 18680 24025 38319 49267 58885
14582 20896 28240 39178 50350 60475
15957 21969 32455 41105 50875 72339
Aðalv inningur
Kr. 2.000.000 Kr. 4.000.000 (tvöfaldur)
6 2 2 3 4
38. útdráttur 21. janúar 2021
Atvinna