Morgunblaðið - Sunnudagur - 31.01.2021, Qupperneq 12

ÚTTEKT
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31.1. 2021
„Drengir skora hærra en stúlkur þegar kemur
að sterkum áhuga á tilteknu sviði, sem helgast
meðal annars af dópamíni. Það er lykillinn að
því að taugafræðileg þekking skapist.“
Fanga þarf ástríðuna
Að dómi Hermundar er þetta einmitt atriði sem
íslenska skólakerfið þurfi að horfa til. Það þurfi
að fanga ástríðuna til að fá það besta út úr hverj-
um og einum nemanda. „Við verðum að fanga
áhuga drengjanna okkar ef við ætlum að snúa
þessari þróun við. Þeir eru sterkastir þar sem
áhugi þeirra og ástríða liggja. Það er engin til-
viljun að drengir komast oft á siglingu í lok fram-
haldsskólans og sérlega þegar þeir geta valið sitt
áhugasvið. Stúlkurnar eru sterkari framan af,
sem má að hluta til skýra með sterkum tengslum
milli þrautseigju og grósku hugarfars hjá stúlk-
um. Drengirnir hafa hins vegar sterkara samspil
milli ástríðu og þrautseigju þannig að þegar
áhugi þeirra glæðist og valið í námi eykst þá
vakna þeir og rjúka af stað,“ segir hann.
Að sögn Hermundar á hiklaust að vinna út
frá kenningum um aðlagandi nám, bæði fyrir
drengi og stúlkur. Að námið sé aðlagað að ein-
staklingnum. Hann nefnir Margréti Pálu
Ólafsdóttur og Hjallastefnuna sem dæmi um
hvernig reynt hefur verið að aðlaga nám. Þar
sem leitast er við að mæta þörfum kynjanna á
þeirra forsendum.
Í þessu sambandi má einnig nefna átök, eins
og skákátak Helga Árnasonar, skólastjóra
Rimaskóla, á sínum tíma en um það myndaðist
mikil stemning og gróskuhugarfar sem Her-
mundur segir án efa hafa skilað sér með víð-
tækari hætti inn í nám nemenda. Hann víkur
einnig að átaki Ingibjargar Magnúsdóttur,
skólastjóra Skarðshlíðarskóla í Hafnarfirði,
sem hvatti nemendur sína til að hlaupa eina
mílu á dag að skoskri fyrirmynd. „Allt ber
þetta að sama brunni; það er fyrst og fremst
gleðin sem færir okkur langt líf, ekki genin eða
há greindarvísitala.“
Þjóðfélagið missir mannauð
Hermundur bendir á, að brottfall úr námi þýði
að þjóðfélagið sé að missa mannauð sem kemur
sér ekki í framhaldsmenntun eftir gagnfræða-
skóla eða út í atvinnulífið. „Rannsóknir erlend-
is sýna að 60-70% fanga glíma við lestrarörð-
ugleika og 50% eru með athyglisbrest.
Vísindamenn nefna að lykilatriði sé að bæta
lestrarfærni fanganna þannig að þeir geti bæði
aflað sér menntunar og komist út í lífið aftur.“
Hann nefnir börn innflytjenda einnig í þessu
sambandi. Mikilvægt sé að taka vel á móti
þeim, hlúa að þeim og kenna þeim íslensku svo
þau eigi betri möguleika í skólakerfinu. „Norð-
menn hafa lagt áherslu á þetta, meðal annars
með ókeypis leikskóla og norskukennslu, með
þeim árangri að þessi börn skila sér í ríkari
mæli sem mannauður út í samfélagið. Börn
innflytjenda eiga því miður minni möguleika
hér á landi ef þau kunna ekki íslensku og geta
öðlast menntun. Það má reikna með að stór
hópur nái aldrei að koma sér út í þjóðfélagið.
Það er rosalega dýrt fyrir okkur sem þjóð-
félag.“
En þetta stendur ekki bara upp á skólakerf-
ið. Foreldrar þurfa að gefa sér tíma til að hlúa
að börnum sínum. Tala við þau, fylgjast með
námi þeirra, veita þeim stuðning og aðhald og
hjálpa þeim að finna leiðbeinendur og fyrir-
myndir. „Það á ekki síst við um fyrstu árin,
sem eru gríðarlega mikilvæg og mótandi. Það
er útilokað mál að setja öll börn í sama farið.“
39% ekki læs eftir 2. bekk
Hermundur hefur lengi stundað rannsóknir á
lestrarkunnáttu. Við höfum eingöngu tölur úr
Reykjavík, þar sem 61% nemenda eru læsir
eftir 2. bekk, sem er afturför frá 2002, þegar
þetta hlutfall var 67%. Það vantar tölur úr öðr-
um landshlutum sem Hermundi þykir ekki
nógu gott. „Til þess að geta sett markmið verð-
um við að vita stöðuna og lykilspurning er
hversu margir eru læsir þegar þeir byrja í
skóla, öll börn fái þá réttar áskoranir og við
verðum að stuðla að réttri eftirfylgni. Síðan
þarf að mæla stöðuna eftir fyrsta árið og eftir
annað árið í skólanum. Við náum ekki að kenna
39% barna að lesa eftir tvö ár í skólanum, sam-
kvæmt tölum frá Reykjavík, sem er alls ekki
nógu gott. Fjöldi þeirra sem ekki eru læs ætti
að vera 2-5% og þá erum við að tala um börn
sem hafa lífeðlislegar ástæður fyrir lestrarerf-
iðleikum eins og lesblindu. Það þýðir að 34-37%
er út af skorti á þjálfun. Það er klárlega sam-
félagslegt vandamál.“
Hermundur segir að lestur megi alls ekki
vera leiðigjarn og kvíðavaldandi, eins og dæm-
in sanni að hann geti verið fyrir fjölda barna og
ungmenna í íslenskum skólum. Þá verði menn
að minnka eða hætta að mæla lestrarhraða og
einbeita sér að því að meta læsi og lesskilning,
sem eru lyklar lestrarfærni. Það mætti einnig
auka áherslu á skapandi skrif. Áherslur þurfi
að vera markvissari. „Við þurfum að laga nám-
ið að einstaklingnum og að vinna með mark-
vissar aðgerðir og eftirfylgni, frá hinu einfalda
til hins flókna. En það blása jákvæðir vindar í
bæði bæjarfélögum og í akademíunni.“
Málþroski undirstaða náms
Ásthildur Bj. Snorradóttir talmeinafræðingur
tekur í sama streng. Verkfærin séu til staðar í
skólakerfinu en það vanti að upplýsa foreldra
og fagfólk betur um hvað sé í boði og hvernig
úrræðin nýtist best með hagsmuni allra barna í
huga. Hún bendir á, að góður málþroski sé
undirstaða alls náms og sé hann ekki fyrir
hendi geti það leitt til námsörðugleika og hegð-
unarvandamála hjá börnum. „Á Íslandi er
miklum peningum varið í skólakerfið, saman-
ber í stuðningstíma og sérkennslu. Hins vegar
þarf að styðja við sérkennara og umsjónar-
kennara með því að auka samvinnu, teymis-
vinnu og þverfaglega nálgun í flóknum málum
hjá stórum hópi barna með mikla námsörð-
ugleika.“
Ásthildur segir miklu muna um fyrstu árin
og fylgjast verði sérstaklega vel með drengjum
enda taki þeir stundum seinna við sér en stúlk-
urnar. „Því fyrr sem við finnum börnin sem eru
með málþroskafrávik og þurfa íhlutun þeim
mun betra. Þá er hægt að bregðast srax við, áð-
ur en skaðinn verður meiri. Snemmbær íhlutun
er lykilatriði í þessu sambandi.“
Greiningin dugi þó ekki ein og sér. „Því mið-
ur leggjum við Íslendingar meira upp úr því að
greina vanda en leysa hann. Til hvers erum við
að greina frávik hjá börnum og skima fyrir
námsörðugleikum ef við ætlum svo ekki að fara
beint í markvissa íhlutun í framhaldinu? Það er
ekki nóg að finna börnin, það þarf að hjálpa
þeim líka. Annars höldum við bara áfram að
dragast aftur úr. Íslendingar eru ekkert sér-
staklega góðir í að taka leiðbeiningum. Við vit-
um alltaf allt best, eða teljum okkur alla vega
gera það. Hins vegar er mikilvægt að viðhafa
samstarf og vinna í anda lærdómssamfélagsins
þar sem allir sem vinna í skólakerfinu eru mik-
ilvægir hlekkir til þess að mæta mismunandi
þörfum barnanna okkar.“
Stöndum öðrum þjóðum að baki
Ásthildur var við nám í bæði Bandaríkjunum
og Noregi og segir þær þjóðir standa okkur
framar á þessu sviði sem snýr að snemmtækri
íhlutun. Þar sé komin mun meiri reynsla í þver-
faglegri nálgun og að byrja nógu snemma með
íhlutun í kjölfarið. „Margir hafa beðið spenntir
eftir nýrri menntastefnu íslenskra stjórnvalda
en svo kemur hún og það vantar meiri umfjöll-
un um hvernig á að takast á við vanda íslenskra
drengja þegar kemur að læsi.“
Ásthildur segir að Ísland standi sig ekki
nógu vel hvað varðar þjónustu við börn með
málþroskafrávik og börn sem þurfa að læra ís-
lensku sem annað tungumál. Í því felist m.a. að
okkur gangi verr en þjóðunum sem við viljum
bera okkur saman við að ná utan um að mæta
þörfum þessara barna.
Spurð um lausnir á vandanum vísar Ásthild-
ur m.a. til spennandi þróunarverkefnis sem
hún hefur komið að í gegnum Mennta- og lýð-
heilsusvið Hafnarfjarðar í samvinnu við leik-
skóla bæjarins. „Það felst í því um leið og grun-
ur vaknar um frávik í þroska hjá ungum
börnum þá er strax sett af stað íhlutun í leik-
skólanum og foreldrar fá einnig ráðgjöf. Í
þessu felst samvinna við heilsugæsluna. Unnið
er samkvæmt sérstökum verkferlum með þarf-
ir allra barna í huga. Áherslan er alltaf á að
byrja íhlutun eins fljótt og hægt er. Gildir þá
einu hvort komin er greining á vanda barnsins
eða hvort aðeins leikur grunur á frávikum í
þroska. Strax eru settar af stað markvissar að-
gerðir til að þjálfa viðkomandi barn og meta ár-
angur. Hér er alls ekki verið að gera lítið úr
börnunum á neinn hátt, heldur hjálpa þeim til
að ná hámarksárangri með því að byrja nógu
snemma. Mörg önnur sveitarfélög hafa til-
einkað sér markvissar aðgerðir í anda snemm-
tækrar íhlutunar sem að tengjast þessu þróun-
arverkefni í Hafnarfirði.“
Foreldrar þurfa að vera upplýstir
Að sögn Ásthildar er ekki nóg að fagfólkið viti
hvað klukkan slær, heldur þurfi foreldrar líka
að átta sig betur á þýðingu greininga og skim-
ana og fá hugmyndir og verkfæri til að geta
orðið sem best að liði til að styðja við markvissa
íhlutun sem að veitt er í skólanum „Rannsóknir
sýna að með réttum aðferðum má draga úr eða
jafnvel koma í veg fyrir námsörðugleika og
þannig auka vellíðan og möguleika barna.“
Henni þykir brýnt að fjölga talmeinafræð-
ingum og láta þá njóta sannmælis. „Við erum
ung og fámenn stétt og þegar fólk hefur lengi
komist af án þjónustu talmeinafræðinga tekur
tíma að skapa þekkingu á störfum þeirra. Sér-
fræðiþekking talmeinafræðinga er mikilvæg
sem hluti af þverfaglegri samvinnu innan
skólakerfisins. Hafi börn ekki vald á málinu
lenda þau oft í námsörðugleikum. Það segir sig
sjálft.“
Fleiri lykilstéttir eiga, að hennar áliti, undir
högg að sækja. Þannig sé virðingarleysi gagn-
vart kennurum mikið hér á landi. „Það myndi
hjálpa mikið til yrðu kennarar metnir að verð-
leikum. Þeir eru að sinna gríðarlega mikilvægu
starfi.“
Ásthildur kallar eftir markvissum aðgerð-
um. „Við erum komin að þeim tímapunkti að
vandi skólakerfisins er orðin þjóðfélagslegt
mein. Við þurfum að fara að gyrða okkur í brók
og taka þverpólitíska ákvörðun um að styðja
við þverfaglega nálgun og takast á við þennan
vanda í eitt skipti fyrir öll.“
Mun fleiri stúlkur en drengir
ljúka prófi frá Háskóla Íslands.
Morgunblaðið/Ernir
’Rannsóknir sýna að með rétt-um aðferðum má draga úreða jafnvel koma í veg fyrirnámsörðugleika og þannig auka
vellíðan og möguleika barna.
Áfram verður fjallað um þessi mál í
Sunnudagsblaðinu næstu helgar.