Morgunblaðið - 16.02.2021, Blaðsíða 17

17
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 16. FEBRÚAR 2021
Tómt Í blaðinu hefur birst mynd af Austurstræti til vesturs, að Landsbankahúsinu, en svona blasti gatan við þegar ljósmyndarinn sneri sér til austurs í átt að Lækjartorgi. Auð gata á miðjum
föstudegi og svo vitnað sé aftur í texta og lag Halla og Ladda, þá er þar ekki lengur ys og læti og fólk á hlaupum, í innkaupum. Lítið um fólk að tala, fólk í dvala og fólk sem ríkið þarf að ala.
Eggert
Stelpan sem hékk
höfuðhögg í fótbolta í
Fellabæ á Austurlandi
þurfti ekki að bíða
lengi á biðstofu heilsu-
gæslunnar á Egils-
stöðum. Hún kvartaði
undan höfuðverk og
svima eftir leikinn og
þjálfarinn skutlaði
henni á heilsugæsluna.
Læknirinn þar taldi
ástæðu til að kanna
nánar hvort blætt hefði inn á heil-
ann, en á heilsugæslunni í höfuðstað
Austurlands er ekki aðstaða til
bráðagreiningar. Fót-
boltastelpan unga
þurfti því að fara á
sjúkrahúsið í Neskaup-
stað til að komast í
sneiðmyndatöku.
Þangað eru tæplega 70
km eða um 45 mínútna
akstur. Það á reyndar
við þegar færð er í lagi.
Fólk á Austurlandi get-
ur hins vegar fengið
höfuðáverka allan árs-
ins hring, líka þegar
það er erfið vetrarfærð
og jafnvel ófærð.
Fótboltastelpan var heppin.
Sneiðmyndatakan leiddi ekki í ljós
alvarlegan áverka á heila og sjúkra-
húsið í Neskaupstað gat sinnt mál-
inu. Hefði hins vegar komið í ljós að
áverkinn af höfuðhögginu væri slík-
ur að hún þyrfti að komast í sér-
hæfða bráðaþjónustu þá hefði leiðin
legið aftur til Egilsstaða og þaðan
með flugi til Reykjavíkur. Þetta
ferðalag og tíminn sem það tekur fer
sannarlega ekki vel saman við æski-
lega meðhöndlun bráðatilvika. Og þá
er ótalin líðan sjúklinga og aðstand-
enda þeirra.
Það er ekki einfalt mál í fámennu
og dreifbýlu landi að tryggja lands-
mönnum öllum aðgang að fullkomn-
ustu heilbrigðisþjónustu sem á
hverjum tíma eru tök á að veita, eins
og stjórnvöldum er skylt að gera
samkvæmt lögum um heilbrigð-
isþjónustu. Margt hefur verið gert
mjög vel í þeirri viðleitni, annað má
gera mun betur.
Framangreind lýsing er því miður
langt frá því að vera eina dæmið um
hvernig fólk er sett í þá stöðu að
þurfa að afsala sér aðgengi að heil-
brigðisþjónustu ef það velur sér bú-
setu á landsbyggðinni. Sér í lagi í
höfuðstað Austurlands. Sneið-
myndatækið sem íbúar þar eru að
kalla eftir kostar 70 m.kr. Í hinu
stóra samhengi er illskiljanlegt að sú
fjárfesting standi í yfirvöldum þegar
það myndi auka öryggi og lífsgæði
íbúanna umtalsvert.
Við vitum öll að samgöngur og að-
gengi að grunnþjónustu ráða oft úr-
slitum þegar fólk velur sér búsetu.
Sneiðmyndatæki á heilsugæsluna í
höfuðstað Austurlands væri lítið,
sanngjarnt og mikilvægt skref í þá
átt að auðvelda fólki búsetu á svæð-
inu.
Eftir Hönnu
Katrínu Friðriksson » Það er illskiljanlegt
að sú fjárfesting
standi í yfirvöldum
þegar það myndi auka
öryggi og lífsgæði
íbúanna umtalsvert.
Hanna Katrín
Friðriksson
Höfundur er þingmaður Viðreisnar
í Reykjavíkurkjördæmi suður.
Höfuðhögg í heimabyggð
Flugið hefur tekið
stórstígum framförum
síðan Wright-bræður
komu vélknúinni flug-
vél á loft nærri Kitty
Hawk fyrir 117 árum.
Flugeðlisfræðin hefur
ekkert breyst í sjálfu
sér en tækniframfar-
irnar á þessum 117 ár-
um eru líkastar vís-
indaskáldsögu.
Farþegaflugvélar voru
lengi vel knúnar loftkældum bullu-
hreyflum sem gengu fyrir bensíni,
sterkbyggðir en bilanagjarnir. Þotu-
öldin gekk svo í garð og færði okkur
aukinn hraða, langdrægni og gríð-
armikinn áreiðanleika. Þotuhreyfill-
inn sem hefur knúið flugvélaflota
heimsins í meira en 60 ár hefur
þróast og breyst mikið frá því um
miðja síðustu öld. Stærsta framfara-
skrefið fólst vafalaust í tilkomu tví-
streymishreyfilsins (e. turbofan eng-
ine) en sá hreyfill hefur skilað
stóraukinni orkunýtni, minni elds-
neytiseyðslu og minni hávaða. Ár-
angur í þróun hreyfla síðustu áratuga
er stórkostlegur því nýjasta kynslóð
farþegaþotna skilar
80% meiri hagkvæmni í
eldsneytisnotkun og út-
blæstri en fyrsta kyn-
slóð farþegaþotna.
Helstu framfarir síð-
ustu ára hafa orðið á
sviði fjarskipta, leið-
sögu og kögunar.
Evrópusambandið og
Geimferðastofnun Evr-
ópu hafa á undan-
förnum árum byggt
upp leiðréttingakerfi
fyrir GPS-staðsetningu.
Kerfið nefnist EGNOS
(European Geostationary Navigation
Overlay Service) og eru leiðrétting-
armerki þess send út frá sístöðut-
unglum (e. geostationary satellite)
sem eru fremur lágt á lofti frá Íslandi
séð. GPS er eitt og sér mjög ná-
kvæmt en með leiðréttingarmerki frá
EGNOS fer nákvæmnin að meðaltali
úr 5 metrum í 0,5 metra og einnig
opnast möguleiki fyrir leiðsögu í lóð-
rétta planinu. Þannig má gera aðflug
inn að flugbraut rétt eins og til staðar
væri blindlendingarkerfi við viðkom-
andi flugbraut.
Samgöngustofa hefur veitt heimild
til notkunar á EGNOS-leiðrétt-
ingakerfinu til flugleiðsögu á austur-
hluta Íslands, nánar tiltekið fyrir
austan 19° W, en tækifærin á lands-
vísu eru byltingarkennd, ekki aðeins
fyrir flugleiðsögu, heldur siglingar,
alsjálfvirk ökutæki, landmælingar og
leit og björgun svo eitthvað sé nefnt.
Árið 2019 var slíkt aðflug (e. localiser
performance with vertical guidance)
tekið í notkun á Húsavík sem styðst
við EGNOS-kerfið. Sú starfræksla
hefur gengið snurðulaust fyrir sig og
er til mikilla bóta. Því telja menn rök-
rétt að flugvellirnir i Vestmanna-
eyjum og Hornafirði verði skoðaðir
næst.
Mikið hefur verið þrýst á út-
breiðslu EGNOS-merkisins á land-
inu og vinna stjórnvöld að því með
öllum leiðum. Ítarlegur texti er í
nefndaráliti umhverfis- og sam-
göngunefndar Alþingis frá 10. júní
2020 þar sem mikil áhersla er lögð á
frekari innleiðingu EGNOS. Græn-
lenska landsstjórnin hefur hrundið af
stað miklu átaki í flugvallagerð og
blasir við að hagsmunir þessara
grannþjóða varðandi EGNOS-kerfið
fara saman.
Radarstöðvar hafa verið notaðar
frá lokum síðari heimsstyrjaldar til
að fylgjast með flugumferð, sem á
okkar ástkæra ylhýra er nefnt kög-
un. En á síðustu árum hefur ný tækni
rutt sér til rúms. Fjölvísun (e. multil-
ateration) er ný tegund kögunar-
kerfa sem byggist á mælingum á mis-
mun í fjarlægð flugvéla frá
jarðstöðvum á þekktum staðsetn-
ingum. Þessi tækni hefur gjörbreytt
flugleiðsöguþjónustu yfir Grænlandi,
þar sem mun ódýrara er að koma upp
fjölvísunarkerfi en hefðbundnum
radarstöðvum.
Nú er enn ein tæknibyltingin að
eiga sér stað þegar rafknúnar flug-
vélar hafa tekið á loft. Fjölmörg
áhugaverð verkefni eru í gangi en
þau áform sem vekja einna mesta at-
hygli eru frá Airbus um vetnisknúnar
flugvélar. Vetni er mjög áhugaverður
orkugjafi, en ein af hindrununum í
veginum felst í því að þótt hvert kíló
vetnis innihaldi þrefalt meiri orku en
hefðbundin flugsteinolía tekur vetnið
fjórfalt meira rúmmál. Vetni er því
geymt undir miklum þrýstingi og
þarf að vera í sívölum eða hnöttóttum
geymum og þar með er útilokað að
geyma það í vængjunum eins og
venja er með steinolíuna. Flugvéla-
og hreyflaframleiðendur hafa sífellt
leitað leiða til að gera flug hagkvæm-
ara og umhverfisvænna. Á síðari ár-
um hefur flugreksturinn setið undir
vaxandi þrýstingi vegna umhverfis-
áhrifa og jafnvel óbilgjörnum áróðri.
Flugvélar eru stórar og áberandi en
þegar heildarmyndin er skoðuð blasa
við þær staðreyndir að kolefnisspor
flugvéla er 2% á sama tíma og flug-
rekstur stendur undir 3,6% af heims-
framleiðslunni. Það ætti að teljast
sjálfbært framlag því ekkert jafnast
á við það að flytja fólk og vörur á milli
staða á 900 km hraða.
Tækniframfarir í flugi eru óstöðv-
andi en þær ganga best fyrir sig án
tímaramma eða þvingunarúrræða frá
stjórnvöldum, tæknin þarf tíma. Far-
sælasti árangurinn varðandi allar
tækniframfarir í flugi hefur náðst er
fólk hefur fengið vinnufrið og verk-
efnin gengið áfram á þeim hraða sem
tæknin ræður við.
Eftir Ingvar
Tryggvason » Tækniframfarir í
flugi eru óstöðvandi
en þær ganga best fyrir
sig án tímaramma eða
þvingunarúrræða frá
stjórnvöldum, tæknin
þarf tíma.
Ingvar
Tryggvason
Höfundur er formaður
öryggisnefndar FÍA.
Flugöryggi samtímans – tækniframfarir