Morgunblaðið - 17.03.2021, Qupperneq 13

13
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 17. MARS 2021
Beðið Kindur á vetrarbeit í nágrenni við Grindavík, grunlausar um yfirvofandi hættu á eldgosi við túnfótinn. Skepnur skynja vel jarðskjálftana eins og mannfólkið.
Eggert
Hagfræðingar eru
líklega sú stétt sem
hefur mesta unun af
deilum og loðnum
svörum. Í þrasgirni
sinni eru þeir sammála
um fátt annað en gildi
fræðigreinarinnar. En
um eitt eru flestir
þeirra (a.m.k. þeir sem
teljast sæmilega frjáls-
lyndir) þó sammála:
Því meira sem eitthvað er skatt-
lagt því minna færðu af því. Að
sama skapi: Því meira sem vel-
gengni er skattlögð því minni verð-
ur velgengnin. Með því að skatt-
leggja minna er hægt að fá meira.
Almenn velmegun og hagsæld getur
aukist eftir því sem „refsingin“ fyrir
velgengni er mildari.
Ýmsir frjálslyndir hagfræðingar
og stjórnmálamenn hafa á stundum
haldið því fram að skattsvik séu
nauðvörn einstaklingsins gegn skat-
taáþján hins opinbera. Auðvitað
taka þeir of djúpt í árinni en í stað-
hæfingunni leynist örlítið sannleiks-
korn. Kannski væri betra að halda
því fram að nauðvörnin sé fremur
fólgin í því að halda að sér höndum
eða taka til fótanna – að minnsta
kosti fyrir hæfileikaríkt fólk sem
vegna þekkingar eða menntunar er
óháð landamærum.
Samkeppni milli landa hefur auk-
ist á flestum sviðum ekki síst um
fjármagn (fjárfestingar) og hæfi-
leikaríka starfsmenn. Hreyfanleiki
fjármagns og vinnuafls hefur gert
það að verkum að ekkert land er
eyland þegar kemur að regluverki,
starfskjörum eða skattheimtu.
Þegar tekin er ákvörðun um
skattheimtu verður því alltaf að
huga að samkeppnisstöðu landsins,
jafnt þegar kemur að fyrirtækjum
og launafólki. Við þurfum einnig að
velta því fyrir okkur hvort skatt-
kerfið takmarki fremur en hámarki
skatttekjur ríkis og sveitarfélaga og
dragi þar með úr möguleikum sam-
félagsins til að standa undir því vel-
ferðarkerfi sem við viljum að sé öfl-
ugt. En fleira skiptir máli líkt og
John F. Kennedy, for-
seti Bandaríkjanna,
benti á í ræðu 1962.
Hann varaði við þeirri
hættu sem fylgir skatt-
heimtuvaldi stjórn-
málamanna. Gangi
þeir of langt leggist
lamandi hönd yfir
efnahagslífið; jafnvægi
náist ekki í ríkis-
fjármálum, hagvöxtur
verði ekki nægilegur
og ný störf verði ekki
til. Við þurfum ekki að
fara langt aftur í hagsögu okkar Ís-
lendinga til að fá staðfestingu á
varnaðarorðum Kennedys.
Sem sagt: Við eigum að sníða
skattheimtuna með þeim hætti að
hún hafi ekki letjandi áhrif á ein-
staklinga og fyrirtæki til efnahags-
legra athafna – hvetji fremur. Hið
sama á við um regluverkið allt.
Ranglátt skattkerfi
Ég hef lengi verið sannfærður
um að tekjuskattskerfi einstaklinga
sé ranglátt og vinni gegn þeim
markmiðum sem stjórnmálamenn
segjast vilja ná; að vera tekjujöfn-
unartæki á sama tíma og tekjur rík-
isins séu tryggðar, jafnvel hámark-
aðar.
Þrepaskipt tekjuskattskerfi með
tekjutengingum og háum jaðar-
sköttum er með innbyggðan galla
sem vinnur gegn launafólki ekki síst
því sem er með lægstu tekjurnar.
Halda má því fram að eftir því sem
staða fólks á vinnumarkaði er lakari
því óréttlátara er tekjuskattskerfið.
Gallarnir verða augljósir þegar
gerðar eru breytingar á skattleys-
ismörkum – persónuafslætti. Eftir
því sem laun eru lægri því meira
vægi hefur persónuafslátturinn.
Hækkun skattleysismarka (per-
sónuafsláttar) ganga upp allan
tekjustigann. Þegar launafólki tekst
að afla hærri launa og bæta sinn
hag er líkt og það sé barið niður
með sleggju; það lendir í hærra
skattþrepi og tekjutengdum skerð-
ingum. Háir jaðarskattar eru meira
íþyngjandi fyrir þá sem hafa lægstu
launin og hafa að baki litla formlega
menntun. Hið sama á raunar við um
þá sem eru í starfi þar sem lítil eða
engin samkeppni ríkir, s.s. stóran
hluta opinberra starfsmanna.
Ýtir undir launamun
Sterk rök eru fyrir þeirri fullyrð-
ingu að jaðarskattar auki launa-
muninn í þjóðfélaginu fremur en að
jafna kjörin. Fyrir launamanninn
skiptir mestu hversu mikið er eftir í
launaumslaginu eftir að skattar
hafa verið greiddir – ráðstöfunar-
tekjur og kaupmáttur þeirra.
Starfsmaður sem er eftirsóttur,
er hreyfanlegur, með góða mennt-
un, nýtur þess í formi hærri launa
og betri starfskjara en aðrir. Slíkur
starfsmaður er líklegur til að fá
bættan „skaðann“ sem hann verður
fyrir vegna tekjutenginga, hárra
jaðarskatta og/eða hækkunar tekju-
skatts. Atvinnurekandinn verður að
koma til móts við skertar ráðstöf-
unartekjur. Að öðrum kosti leitar
starfsmaðurinn annað. Ég hef oft
áður bent á að slíkur starfsmaður á
a.m.k. tvo möguleika; fá „skaðann“
bættan í formi hærri launa hjá öðr-
um vinnuveitanda (oft í öðru landi)
eða þiggja lægra launað starf, þar
sem álagið er minna, ábyrgðin
minni og vinnutíminn styttri.
Á síðustu árum hefur tekist að
lækka tekjuskatt einstaklinga tölu-
vert. Skattbyrði hefur lækkað, ekki
síst þeirra sem hafa lægstu launin.
Þversögn skattkerfisbreytinganna,
sem sá er hér skrifar tók þátt í að
gera, er sú að innbyggðir gallar
hafa ekki verið sniðnir af heldur
þvert á móti, en með nýju lægra
skattþrepi tókst að tryggja léttari
skattbyrði.
Ranglæti skattkerfisins hefur því
ekki verið leiðrétt og verður illa
gert með þrepaskiptingu og tekju-
tengingum. Ef allir gallar og refs-
ingar tekjuskattskerfisins eru hafð-
ir í huga er illa hægt að komast að
annarri niðurstöðu en að stokka
verði allt kerfið upp. Markmiðið er
einfalt kerfi, þar sem dregið er úr
jaðarsköttum, byggt er undir hvata
og umfram allt hætt að refsa fólki
þegar því tekst að bæta eigin hag.
Flatur og einfaldur skattur
Ég hef sem sagt aldrei verið hrif-
inn af þrepaskiptu skattkerfi en
barist fyrir flötum tekjuskatti. Í
janúar 2018 setti ég fram tillögu,
hér á síðum Morgunblaðsins, um
flatan tekjuskatt – eina skattpró-
sentu óháð tekjum – en um leið
taka upp nýjan persónuafslátt sem
lækki eftir því sem tekjur hækka. Í
slíku kerfi er réttlætanlegt að
ónýttur persónuafsláttur sé greidd-
ur út – þ.e. tekjuskattur þeirra sem
lakast standa verður neikvæður.
Meðfylgjandi skýringarmynd
sýnir með einföldum hætti hvernig
skattbyrðin verður misþung eftir
tekjum. Launamaður með laun und-
ir skattleysismörkum greiðir ekkert
og fær hugsanlega greiddan út
ónýttan persónuafslátt séu tekjur
undir ákveðnu viðmiði. Raun-
skattprósentan (skattbyrðin í hlut-
falli af launum) verður því hærri
sem tekjur eru hærri enda lækkar
persónuafslátturinn með hækkandi
tekjum. Þegar þeim launum er náð,
þar sem persónuafslátturinn er núll,
verður skattprósentan flöt – sú
sama.
Ég hef ekki talið skynsamlegt að
leggja til ákveðna tölu um flata
skattprósentu eða skattleysismörk
(persónuafslátt). Það er hins vegar
augljóst að kerfisbreytingin krefst
þess að skattleysismörkin verði
hækkuð verulega. Skattprósentan
verður töluvert lægri en hæsta þrep
gildandi tekjuskatts. Stígandinn í
skattbyrðinni er pólitísk ákvörðun
(og einnig efnahagsleg) á hverjum
tíma.
Hér skal það fullyrt að upp-
stokkun af þessu tagi styrkir stöðu
langflestra launamanna, fyrst og
síðast þeirra sem eru með lægstu
launin og meðaltekjur. Innbyggðar
refsingar og letjandi hvatar eru
sniðnir að mestu af. Að minnsta
kosti verður sleggjan sem ber
launafólk í hausinn þegar því tekst
að bæta kjörin, fjarlægð og eyði-
lögð.
Í aðdraganda kosninga er það
a.m.k. einnar messu virði fyrir
launafólk að krefja þá, sem leita eft-
ir stuðningi til að setjast á Alþingi,
svara við því hvort þeir eru tilbúnir
til að taka þátt í að eyðileggja
sleggjuna.
Eftir Óla Björn
Kárason
» Í slíku kerfi er
réttlætanlegt að
ónýttur persónuaf-
sláttur sé greiddur út –
þ.e. tekjuskattur þeirra
sem lakast standa
verður neikvæður.
Óli Björn Kárason
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins.
Stiglækkandi persónuafsláttur
og réttlátara skattkerfi
Skattbyrði sem hlutfall af launum
Flatur tekjuskattur og stighækkandi persónuafsláttur
Flöt skattprósenta
Skattgreiðsla
Ónýttur persónuafsláttur
– neikvæður tekjuskattur
Persónuafsláttur
verður 0 krónur
TEKJUR
S
K
A
T
T
B
Y
R
Ð
I