Morgunblaðið - 18.03.2021, Blaðsíða 60

60 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. MARS 2021
Kristín Heiða Kristinsdóttir
khk@mbl.is
„Vandamálið í okkar nútíma vest-
ræna samfélagi er að við hugsum
hlutina mikið út frá okkur sjálfum,
en kannski ekki út frá því hvernig
þeir hafa áhrif á aðra. Ég tek fram
að ég er ekkert öðruvísi eða betri
en aðrir í því, en í þeim dæmum
sem ég tek í bókinni þá er fólk í
raun tilbúið til að nýta aðra í eigin
þágu, að einhverju leyti, þótt það
sé ekki endilega vísvitandi. Sjálf-
hverfan í nútímanum hefur ýmsar
afleiðingar,“ segir Ingólfur Eiríks-
son en hann og Elín Edda Þor-
steinsdóttir sendu nýlega frá sér
bókina Klón – eftirmyndasögu.
Ingólfur er höfundur textans en
Elín sá um að myndlýsa. Klón er
nístandi fyndin ljóðsaga þar sem
rakin er ævisaga klónhundsins
Samsonar Ólafssonar Moussaieff.
Þótt bókin sé fyndin þá liggja und-
ir pælingar um ábyrgð mannsins
gagnvart lífinu á jörðinni, um
dauða og endurfæðingu. Bókin
fjallar augljóslega um annað og
meira en hundinn Samson, og þeg-
ar Ingólfur er spurður að því hvort
hann hafi áhyggjur af hegðun hins
vestræna, ríka nútímamanns þar
sem kapítalísk lögmál markaðar
ríkja játar hann því.
„Þessi saga sem ég segi í bók-
inni er kannski ekki alvarlegasta
dæmið um það, en þetta er ákveðin
birtingarmynd stærra samhengis,
sem er þessi hugmynd að maður-
inn taki sér algjört leyfi til að gera
það sem honum sýnist. Því miður
er slík hegðun fyrirferðarmikil í
vestrænni menningarsögu og verð-
ur þeim mun alvarlegri eftir því
sem tækni, afköstum og umfangi
vindur fram.“
Sorgin blindar fólk
Ingólfur segir að þessi hugsun
sem kjarnast í bókinni hafi farið af
stað hjá honum þegar hann heyrði
að fólk væri að láta klóna gælu-
dýrin sín.
„Fyrst fannst mér það absúrd og
nánast fyndið, en svo áttaði ég mig
á að það er kannski meiri harmur
og jafnvel ofbeldi sem býr þarna
undir. Að fólk vilji láta klóna dýr
sýnir að það getur ekki sætt sig við
dauðleikann. Í bókinni kem ég líka
inn á ævi spænska listamannsins
Salvadors Dalís sem fæddist níu
mánuðum eftir dauða eldri bróður
síns og var skírður sama nafni og
hann. Dalí átti því með einhverjum
hætti að koma í staðinn fyrir hinn
dána Salvador, enda var hann mjög
upptekinn af þessum undangengna
bróður alla ævi,“ segir Ingólfur og
tekur fram að hann geri sér grein
fyrir að þetta sé ekki gert af neinni
mannvonsku, hvorki klónun Sáms,
né nafngift foreldra Dalís á syni
sínum eftir dána bróðurnum.
„Sorgin blindar fólk á að mögu-
lega sé það að gera eitthvað á hlut
annarra, eitthvað sem hefur afleið-
ingar sem engan óraði fyrir, sér-
staklega er ég þá að hugsa um for-
eldra Salvador-bræðranna.
Það sem mér fannst óþægilegt
við þessar gjörðir, eins og klónun,
er þessi tilhneiging til að slá sorg-
inni á frest, af því að sorgin grefur
sig miklu dýpra inn í sálarlíf fólks
og veldur miklu meiri komplexum
ef ekki er tekist á við hana. Fólk
fær þá aldrei þetta kaþarsíska upp-
gjör sem er nauðsynlegt,“ segir
Ingólfur og ítrekar að hann sé ekki
með ljóðsögu sinni um klónið Sam-
son að deila persónulega á Dorrit
og Ólaf Ragnar, heldur notar hann
aðeins þetta dæmi úr raunveruleik-
anum til að velta upp pælingum í
stærra samhengi.
Leikföng fyrir menn og Guð
Fleiri klón koma við sögu í bók
Ingólfs, einn kafli bókarinnar heitir
Dollý, og fjallar um þá klónuðu
kind sem var tekin úr brjóstkirtils-
frumu. Í þeim sama kafla er spegl-
un við sköpunarsöguna, og rifbein
Adams, sem Eva var jú gerð úr:
Rifbein og brjóstkirtilsfruma, eins
og leggur og skel. Leikföng fyrir
mennina og Guð. Þarna er vísað til
þess óhugnaðar að maðurinn lítur
gjarnan á sig sem Guð og vílar ekki
fyrir sér að krukka í sköpunar-
verkið. Í sama kafla kemur Ing-
ólfur inn á yfirgang karlmannsins:
Guð skapaði heiminn og öll dýrin
nema Evu. Aðeins konan var sköp-
unarverk karlmannsins. Hann hafði
bráð undir rifi hverju.
Þegar Ingólfur er spurður hvort
honum finnist karlmaðurinn í
mannlegu samfélagi vera stórtækur
og yfirvöðslusamur segir hann að
klárlega sé það svo.
„Þannig hefur það verið í mann-
kynssögunni. Þessi hefð að hugsa
um manninn sem mælikvarða allra
hluta, hún er mjög karlmannleg og
sprottin út frá því sem við í hug-
vísindunum mundum kalla karllæga
orðræðuhefð. Þetta er ákveðin birt-
ingarmynd þess. Samasemmerki er
sett á milli þess að karlinn eigi að
beygja konuna og náttúruna undir
vilja sinn.“
Mun keyra okkur í þrot
– Gera má ráð fyrir að verið sé
að krukka miklu meira í náttúruna
en upp er gefið, en hvert leiðir það
okkur? Mun mannkynið stöðugt
ganga lengra eða mun það vitkast?
„Ég veit ekki með klónunina, en
stóri vinkillinn í þessari ljóðsögu
minni er að mannkynið þarf að
hugsa miklu meira út fyrir sjálft
sig. Til þess að lifa af þarf það að
hugsa heiminn út frá hagsmunum
alls lífs á jörðinni. Vegna þess að
sú stefna sem við erum á núna,
með þessari gegndarlausu neyslu,
mun keyra okkur í þrot ef fram
heldur sem horfir. Þessi áníðsla á
náttúrunni, sem klónun er ein birt-
ingarmynd af, að grípa þannig inn í
sköpunarverkið og ráðskast með
það, hún gengur ekki til lengdar.
Þótt klónin í minni sögu séu áhuga-
verð, furðuleg og fyndin, þá hugs-
aði ég þau fyrst og fremst sem
grunn til að spinna út frá, segja
með þeim annað og meira,“ segir
Ingólfur sem er í ritlistarnámi við
Háskóla Íslands og hefur lokið
meistaranámi í nútímabókmenntum
frá Edinborgarháskóla. Að lokum
er því vert að spyrja hvort fleiri
handrit leynist í hans skúffum.
„Í haust kemur út skáldsaga
eftir mig, hún heitir Stóra bókin
um sjálfsvorkunn.“
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Höfundar Ingólfur er höfundur textans í bókinni KLÓN, eftirmyndasögu, en Elín Edda sá um að myndlýsa.
Sjálfhverfan hefur ýmsar afleiðingar
- „Mannkynið þarf að hugsa miklu meira út fyrir sjálft sig,“ segir Ingólfur Eiríksson um KLÓN,
ljóðsögu sína, þar sem rakin er ævisaga klónhundsins Samsonar Ólafssonar Moussaieff
Sýning Þórunnar Báru Björns-
dóttur, Surtsey – Mosabollar í boði
náttúrunnar, verður opnuð í Gall-
eríi Gróttu í dag kl. 14 til 18.30.
Þórunn lauk myndlistarnámi frá
Edinborgarháskóla, og MASL frá
Wesleyan-háskóla í CT í Bandaríkj-
unum. Hún hefur haldið fjölmargar
sýningar hérlendis og erlendis.
„Þórunn hefur undanfarinn áratug
skoðað hvernig við skynjum náttúr-
una umhverfis okkur. Og hvernig
náttúran tengist okkar eigin vitund
og upplifun í gegnum skilningar-
vitin, eigin reynslu og innlegg nátt-
úruvísindamanna. Við erum sjálf
hluti af náttúrunni og því felst í
þessu ákveðin sjálfsskoðun. Aðals-
merki lífs eru sífelldar breytingar
og tilraunir. Vistkerfið er marg-
breytilegt og samofið ýmsum ferl-
um. Jörðin hefur síðasta orðið,“
segir m.a. í tilkynningu.
Sýningin stýrist af þeim tak-
mörkunum sem Covid-19 setur okk-
ur. Opið er í galleríinu kl. 10-18.30
mánudaga til fimmtudaga og kl. 10-
17 föstudaga og 11-14 laugardaga.
„Jörðin hefur
síðasta orðið“
Náttúra Hluti af verki eftir Þórunni.
BÍLAMERKINGAR
Vel merktur bíll er
ódýrasta auglýsingin
Sundaborg 3
104 Reykjavík
777 2700
xprent@xprent.is
06.03.–19.09.2021
Sigurhans Vignir
Hið þögla en göfuga mál
www.borgarsogusafn.is