Morgunblaðið - 12.04.2021, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 12. APRÍL 2021
Makindalegur Þessi vel syndi selur, en þó ekki syndaselur, lét fara vel um sig ásamt félögum sínum við Ytri-Tungu á Snæfellsnesi þegar ljósmyndari Morgunblaðsins var þar á ferðinni á dögunum.
Eggert
Á öllum tímum hefur það verið öfl-
ugt vopn í heimi mannanna að nýta
ótta við utanaðkomandi hættu til að
ná pólitískum yfirráðum yfir hinum
óttaslegnu.
Sagan segir t.d. að almenningur í
Þýskalandi á tímum Hitlers hafi ver-
ið svo hræddur að fólkið hafi nánast
lagt blessun sína yfir illvirki hans við
útrýmingu á milljónum gyðinga á ár-
um síðari heimsstyrjaldar.
Íslenska dæmið sem nú skellur á
okkur er auðvitað ekki jafnalvarlegt
og þetta þýska dæmi. En það er af
sömu tegund. Við Íslendingar erum
nefnilega að upplifa það að stjórn-
völd leitast við að nýta ótta þjóð-
arinnar við veiruna miklu til að fá
hana til fylgilags við ofbeldisfulla
stýringu á háttsemi manna í því
skyni að ná tökum á veirunni. Til liðs
við þau kemur svo orðhákur úr röð-
um vísindamanna, sem kann að gera
út á hræðslu almennings við hina
skaðvænlegu veiru. Þetta framferði
mannsins er líka til þess fallið að
auka honum persónulegar vinsældir,
eins og kemur fram í blaðagreinum
og neðanmálsgreinum á netinu. Hann hallmælir dómstólum fyrir
að virða meginreglur laga og uppnefnir þá sem fallast ekki á rugl-
ið í honum. Sigríður Andersen alþingismaður hitti naglann á höf-
uðið þegar hún lýsti þversögninni sem felst í því að moldríkur
orðhákurinn, sem kominn er á elliár og vill reisa múrvegg á
landamærum landsins, líkti öðrum mönnum við Trump úr vest-
urheimi fremur en sjálfum sér.
Hvernig halda menn að múgsefjunin virkaði ef ausið væri yfir
þjóðina stöðugum áróðri um skaðsemi sóttvarnaaðgerða? T.d.
um aukna tíðni sjálfsvíga, þunglyndi, atvinnuleysi, ógreinda sjúk-
dóma, frestaðar skurðaðgerðir og heimilisofbeldi, en lítið væri
talað um skaðsemi veirunnar. Ætli múgsefjunin gæti þá snúist
við?
Þó að nauðsynlegt sé að fást við veiruna ættum við að muna að
önnur verðmæti eru í gildi í okkar landi sem við ættum ekki að
fórna í hennar þágu. Þar á ég við lýðræðislegt skipulag, þar sem
leitast er við að vernda frelsi og mannréttindi borgaranna. Látum
ekki orðháka af ætt Trumps spilla þeim verðmætum.
Eftir Jón Steinar Gunnlaugsson
»Hvernig
halda menn
að múgsefjunin
virkaði ef ausið
væri yfir þjóð-
ina stöðugum
áróðri um skað-
semi sótt-
varnaaðgerða?
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Höfundur er lögmaður.
Að virkja óttann
Glöggir hafa bent á að
góð íslensk heilbrigðis-
þjónusta byggist á mann-
auði, sem er takmörkuð
auðlind. Við erum svo
heppin að geta státað af af-
burðaþjónustu á þessu
sviði sem staðfest er m.a.
af þekktri grein í tímarit-
inu Lancet frá 2018. En
betur má ef duga skal.
Þjónustan hefur byggst á
þrem meginstoðum um langan aldur.
Heilsugæsla, sjúkrahús og sérfræði-
læknisþjónusta sem rekin er af læknum
og fyrirtækjum þeirra. Skipulag sem ná-
grannar okkar hafa öfundað okkur af.
Um þetta hefur verið víðtæk sátt. Und-
anfarna tvo áratugi hefur sjúkrahús-
þjónustan færst á eina hendi. Hér voru á
höfuðborgarsvæðinu fjórir spítalar; í
Hafnarfirði, Landakoti, Borgarspítali og
Landspítali. Nú er einn spítali og merki
fákeppni á þessum markaði æ ljósari.
Núverandi ríkisstjórn hefur aukið fram-
lög til heilbrigðismála umtalsvert en
undir forystu sitjandi heilbrigðisráð-
herra hefur þess verið gætt að þessir
fjármunir renni að meginhluta til þjón-
ustu sem rekin er af opinberum aðilum.
Fyrir nokkrum árum voru heildarfram-
lög til sérfræðilæknisþjónustu um 6-7%
af heilbrigðisútgjöldum en árið 2019 ein-
ungis 4,7% og margt bendir til að sama
tala fyrir 2020 sé 4%. Komur til sérfræði-
lækna eru á pari við komur á Landspítala
og heilsugæsluna en að auki eru þar allt
að 20 þúsund skurðaðgerðir, þúsundir
speglana, myndgreiningarannsókna,
blóðrannsókna auk ýmissa annarra. Nú-
verandi kerfi hefur verið opið og sjúk-
lingum gert kleift að ferðast milli þjón-
ustustiga með eða án tilvísunar þótt
flestir fari síðari leiðina. Um þetta val
hefur ríkt ánægja sjúklinga sem og heil-
brigðisstarfsmanna. Valfrelsi sjúklinga
og sjálfsákvörðunarréttur virtur. Nýj-
ustu bráðabirgðatölur frá SÍ
benda til að komum til sér-
fræðilækna hafi farið fækk-
andi sl. tvö ár. Nokkuð sem
mátti búast við með eflingu
heilsugæslunnar.
Samningar við sérfræði-
lækna hafa verið lausir frá
2018. Þrátt fyrir mikla vinnu
Læknafélags Reykjavíkur
og ótal samningafundi við
samningaborð SÍ öll þessi ár
verður að segjast að samn-
ingsvilji handan borðsins
hefur verið afar takmark-
aður sem endurspeglar að ég tel metn-
aðarleysi sitjandi heilbrigðisráðherra og
viðhorf ráðherrans til þessarar mikil-
vægu þjónustu. Á meðan hefur ráðu-
neytið gefið út endurgreiðslureglugerð
til að tryggja sjúklingum endurgreiðslu
frá SÍ vegna þjónustunnar. Þessar reglu-
gerðir hafa verið endurnýjaðar á nokkra
mánaða fresti. Læknar hafa fallist á
beiðni frá SÍ um að senda rafrænar kvitt-
anir til SÍ til að auðvelda sjúklingum
endurgreiðslu. Þetta atriði er á gráu
svæði og líklega brot á bókhaldslögum að
mati frómra lögmanna. En ekkert samn-
ingssamband hefur í raun verið í gildi
milli SÍ og sérfræðilækna frá 2018. Rétt
bókhaldsleg málsmeðferð hefði átt að
vera að sjúklingar greiddu allan kostnað
en sæktu sjálfir endurgreiðslu til SÍ. Í
endurgreiðslureglugerðum hefur ráð-
herra einhliða ákvarðað einingaverð á
hverjum tíma. Þetta einingaverð ráð-
herrans hefur ekki fylgt verðlagsþróun
og því hafa læknar og fyrirtæki þeirra
neyðst til að bæta upp þennan mun með
komugjöldum sem eru misjöfn eftir eðli
og umfangi verka. Núverandi endur-
greiðslureglugerð fellur úr gildi í lok
þessa mánaðar.
Nú á föstudaginn sl. lét ráðherrann frá
sér drög að nýrri reglugerð sem á þó ein-
vörðungu að ná fram yfir kosningar í
haust! Þar eru gerðar ýmsar kröfur til
lækna sem veita þjónustuna, án nokkurs
gildandi samningssambands við SÍ, um
forsendur þess að sjúklingar sem til
þeirra leiti fái endurgreiðslu. Þannig er
verið að hóta þessum sjúklingahópi að
svipta þá tryggingaréttinum ef samn-
ingslausir læknar fari ekki að vilja ráð-
herrans. Kröfur ráðherrans eru merki-
legar. Ekki verði heimilt að endurgreiða
reikninga vegna heilbrigðisþjónustu þar
sem aukagjöld eru umfram gömlu gjald-
skrá SÍ. Þetta gæti nú ráðherrann auð-
veldlega lagað með því að uppfæra ein-
ingaverð sitt til raunkostnaðar! Annað er
enn kostulegra sem er að læknum sem
sinna sjúklingum og eru ekki í neinu
samningssambandi við SÍ beri að skila
inn árlega endurskoðuðum ársreikn-
ingum til stofnunarinnar. Eitthvað sem
ég verða að segja er alger nýlunda í op-
inberri stjórnsýslu á Íslandi og auðvitað
lögleysa. En svo er það rúsínan í pylsu-
endanum. Með tilkynningu ráðherrans
fylgir að hún hafi sent SÍ bréf þar sem
hún feli stofnuninni að meta á einhvern
ónefndan hátt hvaða verk sérfræðilækna
verði tilvísanaskyld til framtíðar en að
auki að grisja gjaldskrá þeirra og fella
brott verk sem betur væru sett innan
„opinberra stofnana“.
Það er merkilegt að ráðherra heil-
brigðismála skuli í miðjum heimsfaraldri
hafa áhuga á að svipta sjúklinga rétti til
valfrelsis til heilbrigðisþjónustu, rétti til
endurgreiðslu og nota tækifærið og flytja
þjónustu sem nú þegar er vel sinnt inn á
spítalann, sem mér skilst að hafi nú þeg-
ar nóg með sig. Hvaða innræti er þetta?
Eftir Stefán E.
Matthíasson » Það er merkilegt að
ráðherra heilbrigðis-
mála skuli í miðjum
heimsfaraldri hafa áhuga
á að svipta sjúklinga rétti
til valfrelsis til heilbrigðis-
þjónustu.
Stefán E. Matthíasson
Höfundur er læknir.
Í miðjum heimsfaraldri…