Morgunblaðið - 10.04.2021, Blaðsíða 6

6 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. APRÍL 2021
Gunnlaugur Snær Ólafsson
gso@mbl.is
R
agnhildur er meðal höfunda
vísindagreinar sem birt var
fyrir rúmum mánuði í vísinda-
tímaritinu Climatic Change
og er í greininni lýst kerfisbundinni að-
ferð og leiðsögn um hvernig sjávar-
útvegur og fiskeldi geta aðlagað starf-
semi sína áhrifum loftslagsbreytinga.
Er þetta hluti af
samstarfsverkefn-
inu ClimeFish,
sem styrkt var af
Rannsóknaáætlun
Evrópu (Horizon
2020).
„Þegar verið er
að tala um aðgerð-
ir vegna loftslags-
breytinga er þeim
skipt í annars veg-
ar mótvægisað-
gerðir, sem eru leiðir til að minnka út-
blástur eða binda gróðurhúsaloftteg-
undir. Síðan er þetta sem heitir
aðlögun sem er hvernig við hyggjumst
bregðast við þeim breytingum sem
hafa orðið eða sem líklega verða,“ út-
skýrir hún. Tilgangur verkefnisins
fólst í að skilja áhrif loftslagsbreytinga
á sjávarútveg og fiskeldi í Evrópu og
féll það í hlut Ragnhildar og Jónasar
R. Viðarssonar, sem einnig starfar hjá
Matís, að kortleggja leiðir fyrir sjávar-
útveg og fiskeldi til að setja upp aðlög-
unaráætlanir sem miða m.a. að því að
styrkja innviði fyrirtækjanna, bæta
lagaumhverfið og auka vöktun, svo
eitthvað sé nefnt.
„Þetta gerir fyrirtækin betur í stakk
búin til að takast á við breytingarnar
sem eru fram undan.“ Aðferðafræðin
var prófuð og sannreynd í sjö evrópsk-
um tilviksrannsóknum innan fiskeldis
og sjávarútvegs og hafa niðurstöð-
urnar meðal annars verið nýttar sem
fræðsluefni innan FAO, Matvæla- og
landbúnaðarstofnunar Sameinuðu
þjóðanna.
Margs konar umskipti
Hún segir helsta þátt í aðferðafræð-
inni, sem í greininni er lýst, vera að
greina hverjar helstu áhætturnar eru
og ekki síst tækifærin sem fylgja lofts-
lagsbreytingum, meta umfang þeirra,
tímasetningu og áhrif á líffræðilega,
efnahagslega og félagslega þætti. Eftir
þessa áhættugreiningu greinum við
aðlögunarþörf, sem sagt hversu vel
innviðir, virðiskeðjur og aðrir þættir
eru í stakk búnir til að mæta þeim
breytingum sem kortlagðar hafa verið.
Þá er kortlagt hvaða aðgerða sé hægt
að grípa til í þeim tilgangi að bregðast
við. „Út úr þessu kemur nokkurs kon-
ar verkfærakassi af aðlögunaraðgerð-
um sem eru tímasettar og búið að
meta hversu mikið þær kosta.“
Ragnhildur segir víða rætt um mik-
ilvægi þess að gefnar séu út leiðbein-
ingar um það hvernig sé hægt að að-
lagast loftslagsbreytingum. „En þessi
umræða um aðlögun er stutt á veg
komin á Íslandi og innan sjávarútvegs-
ins er umræðan lítið sem ekkert haf-
in,“ segir hún og bætir við að það sé
fulltrúi frá sjávarútveginum í starfs-
hópi sem hefur það hlutverk að móta
stefnu íslenskra stjórnvalda varðandi
aðlögun að loftslagsbreytingum.
„Flest Evrópuríki eru búin að setja
fram aðlögunaráætlun á landsvísu. Við
erum ekki búin að gera það hér á Ís-
landi,“ segir Ragnhildur og bendir á að
aðlögunarstefnan sem starfshópurinn
vinnur að muni verða lögð fyrir Al-
þingi og verði um sinn grunnur að að-
lögunaráætlun fyrir Ísland.
Þrátt fyrir að beðið sé eftir starfs-
hópnum segir Ragnhildur enga
ástæðu til að hefja ekki þegar vinnu
innan greinarinnar. „Það er heilmikil
vinna sem hægt er að vinna þó að að-
lögunaráætlunin sem slík sé ekki kom-
in. Rannsóknir á heimsvísu sýna að
alls konar breytingar eru þegar að
eiga sér stað í hafinu, þótt þær séu
vissulega mismiklar og misjafnar eftir
svæðum og heimshlutum. Það eru
breytingar í hafstraumum, hækkandi
yfirborðshiti sjávar, súrnun sjávar og
öfgakenndari veður og svo framvegis.
Allt getur þetta haft áhrif á lífríkið.
Það sjást breytingar í vaxtarhraða,
aldursdreifingu, útbreiðslusvæði ým-
issa fiskistofna og breytingar í fari
þeirra, bæði hvað varðar tímasetningu
og hvert þeir leita. Breytt tegunda-
samsetning í afla og aukning í sjúk-
dómum.“
Jafnframt segir Ragnhildur einn
anga af breytingunum aukna spennu
milli ríkja þegar kemur að ráðstöfun
deilistofna í ljósi þess að útbreiðslu-
svæðin breytast þvert á efnahags-
lögsögur ríkja. „Þetta er eitthvað sem
þarf að fara að hugleiða, hvernig á að
bregðast við því.“
Engin yfirsýn
„Eins og er er engin yfirsýn til staðar
er varðar mögulegt loftslagstengt tjón
eða aðlögunarþörf sjávarútvegsins
næstu ár. Það er okkar sýn, og lofts-
lagsráð hefur líka bent á, að það þarf
að setja fjármagn í auknar rannsóknir
þar sem hægt væri að búa til sviðs-
myndir svo hægt sé að skilja hvar
helstu áhrifin koma til með að koma
fram,“ fullyrðir Ragnhildur og heldur
áfram. „Það eru ekki bara líffræðileg
áhrif, það geta einnig verið heilmikil
efnahagsleg og samfélagsleg áhrif.
Það eru miklir samfélagslegir hags-
munir í húfi. Ef við missum út mik-
ilvæga nytjastofna hefur það mikla
keðjuverkun í för með sér fyrir ís-
lenskt samfélag. Við sjáum að fiskteg-
undir eru að missa MSC-vottunina í
tengslum við þetta allt og það hefur
einnig áhrif á sjávarútvegsfyrirtæki og
við erum að sjá sveiflur í markaðs-
verði.“
Á grundvelli alls þessa sé ljóst að
mikilvægt sé að fá yfirsýn yfir hugs-
anlegt tjón sem kunni að vera yfirvof-
andi, að sögn Ragnhildar. „Nú höfum
við þessa aðferðafræði hjá Matís og
höfum mikinn áhuga á að taka þetta
áfram, fara í þessa vinnu á Íslandi og
gera þessa áhættugreiningu fyrir ís-
lenskan sjávarútveg, búa til aðlögunar-
áætlun fyrir þessa atvinnugrein. Þetta
er eitthvað sem þyrfti líka að gera fyrir
aðra frumatvinnuvegi á Íslandi.“
Hún segir forsenda þess að slík
vinna skili árangri sé að viðhaft sé
virkt samtal við sjávarútveginn.
„Það er hluti af þessari aðferðafræði
að hagsmunaaðilar séu hafðir með á
öllum stigum máls. Það sýndi sig al-
veg í verkefninu hjá okkur að þegar
aðeins var stuðst við vísindalegar
niðurstöður, einfaldlega gleymdist
fullt af atriðum sem hagsmunaðailar
og sjómenn bentu á. Þetta hafði
rosalega mikið að segja í okkar
vinnu.“
Ragnhildur stefnir að því að
standa fyrir málstofu um bein og
óbein áhrif loftslagsbreytinga á
sjávarútveg á Sjávarútvegsráðstefn-
unni, sem haldin verður 11.-12. nóv-
ember á þessu ári.
Skortur er á aðlögunar-
áætlun fyrir íslenskan
sjávarútveg og íslenskt
fiskeldi vegna væntan-
legra afleiðinga lofts-
lagsbreytinga. Þetta
segir Ragnhildur Frið-
riksdóttir, verkefna-
stjóri hjá Matís.
Ragnhildur
Friðriksdóttir
Sjávarútvegurinn þarf að vera reiðubúinn
Ljósmynd/Stefán Þór Friðriksson
Sjávarútvegurinn þarf að
undirbúa sig fyrir þær
breytingar sem kunna að
fylgja loftslagsbreyt-
ingum. Annað getur haft
miklar afleiðingar.
Nýlega var gengið frá ráðningu tveggja
nýrra starfsmanna í nýrri starfsstöð Haf-
rannsóknastofnunar í Neskaupstað sem
opnuð var í síðasta mánuði, er hún fyrsta
starfsstöð stofnunarinnar á Austurlandi.
Fram kemur á vef Hafrannsóknastofn-
unar að þær Helena Gallardo Roldán og
Hrefna Zoëga hafa verið ráðnar til starfa
og munu þær sinna sýnatöku úr afla
upp- og botnsjávarfisks sem og hinum
ýmsu rannsóknar- og vöktunarverk-
efnum á Austurlandi.
Helena Gallardo
Roldán
Hrefna
Zoëga
Til starfa í
Neskaupstað
555 6677 | umb.is | Korngörðum 5, Reykjavík
TRAUST
ÞJÓNUSTA
VIÐ ÍSLENSKAN SJÁVARÚTVEG Í ÁRATUGI