Morgunblaðið - 10.04.2021, Side 23

LAUGARDAGUR 10. APRÍL 2021 MORGUNBLAÐIÐ 23
Karítas Ríkharðsdóttir
karitas@mbl.is
H
itastig er sá umhverfisþátt-
ur sem mest hefur áhrif á
vaxtarhraða fiska. Flestar
tegundir sýna aukinn vaxt-
arhraða með hækkandi hita upp að
kjörhitastigi, þegar hámarksvexti er
náð. Heitu vatni hefur því löngum
verið beitt í fiskeldi sem vaxt-
arhvata. Hins vegar hefur kynþroski
verið ein helsta fyrirstaða þess að
hægt sé að nýta jarðvarma til að
auka vaxtarhraða í íslensku bleikju-
eldi.
Hraði vaxtar er ekki það eina sem
hitastig hefur árif á samkvæmt ný-
legri skýrslu Hafrannsóknastofn-
unar um rannsókn á nokkrum verk-
þáttum sem hafa áhrif á kynþroska í
bleikjueldi. Fram kemur að hitastig
sé einnig sá umhverfisþáttur sem
hefur hvað mest áhrif á utangena-
erfðir.
Utangenaerfðir eru eigin- leikar
sem skráðir eru í erfðaefnið án þess
að vera skrifaðir inn í DNA-röðina
sjálfa. Með utangenaerfðum getur
hitastig haft áhrif á þætti eins og
beinabyggingu, vöðvavöxt, aldur við
kynþroska og höfuðlag fiska.
Vöxtur seiða við kjörhita getur
haft slæmar afleiðingar
Nýlegar rannsóknir Hafrannsókna-
stofnunar hafa leitt í ljós að hraður
vöxtur við „kjörhita“ á seiðastigi
getur haft slæmar afleiðingar seinna
á æviskeiði fiska.
Fiskur sem alinn er við háan hita
hefur aukna tilhneigingu til að verða
kynþroska áður en sláturstærð er
náð. Ótímabær kynþroski er stórt
vandamál í fiskeldi þar sem hann
leiðir til aukinna affalla, minni fóð-
urnýtingar, lægra afurðaverðs og
hægari vaxtar.
„Komið hefur í ljós að kynþroski í
bleikjueldi veldur mun meira tjóni
en áður var talið, en samkvæmt nýj-
ustu upplýsingum má áætla að vaxt-
arskerðing af völdum kynþroska sé
að jafnaði um 10%, sem leiðir til taps
í sláturverðmætum upp á 500-600
milljónir á ári á landsvísu,“ segir í
skýrslu Hafrannsóknastofnunar eft-
ir Tómas Árnason, Theódór Krist-
jánsson og Ragnar Jóhannsson.
Í tilrauninni voru þrír verkþættir
prófaðir; skimun fyrir VGLL3-
erfðabreytileika sem stýrir 40% af
erfðabreytileika kynþroskaaldurs í
laxi, eldi á bleikjuseiðum við mis-
munandi hitaferla og gelding
bleikjuseiða með genaþöggun.
Tafir urðu á raðgreiningu sýna við
skimun á VGLL3 vegna Covid-19.
Verkefnið er því enn í gangi en búið
er að raðgreina 100 sýni. Gert er ráð
fyrir að verkþátturinn klárist á
þessu ári.
Eldið á bleikjuseiðum við mis-
munandi hitaferla er stutt á veg
komið en bleikjuseiði voru alin á
hitastigum á milli 7 og 12°C. Mikill
munur var á vaxtarhraða seiðanna.
Seiðin verða síðan öll alin við sama
hitastig.
Vísbendingar eru um að kynkirtl-
ar séu stærri við slátrun eftir því
sem fiskurinn er stærri á seiðastigi.
Það snýst svo við þegar fiskurinn
hefur náð sláturstærð.
Tókst ekki að gelda
Niðurstöður tilraunar við geldingu
bleikjuseiða með genaþöggun ollu
vonbrigðum að því er kemur fram í
skýrslunni. Talsverð afföll urðu á
hrognastiginu, mest meðal hrogna
sem böðuð voru í sterkum lausnum
og minnst í viðmiðunarhópum sem
ekki voru baðaðir í lausnum. Nið-
urstöðunar gáfu til kynna að styrkur
efna og lengd böðunar hafi neikvæð
áhrif á lifnun hrogna.
Þá er ljóst að ekki tókst að gelda
beikjuhrognin þar sem seiðin voru
greind með dæmigerða kynkirtla við
10 gramma þyngd. Ekki var mark-
tækur munur á kynjum.
Hafin er önnur tilraun á gena-
þöggun á bleikjuseiðum þar sem vís-
indamenn Hafrannsóknastofnunar
eru bjartsýnir á að slík þöggun geti
gengið eftir, enda benda rannsóknir
stofnunarinnar til árangurs við geld-
ingu laxahrogna með genaþöggun.
Sambærilegum aðferðum er nú beitt
við nýja tilraun.
Áfram verður því reynt að þróa
aðferðir til þess að losna við kyn-
þroska án þess að hafa þau nei-
kvæðu áhrif sem þrílitnun hefur í för
með sér.
Ljóst er að það myndi valda
grundvallarbreytingu á forsendum
bleikjueldis hér á landi.
Bleikjueldi við hátt hitastig varasamt
Í nýlegri rannsókn
Hafrannsóknastofnunar
er þess freistað
að finna leiðir til að
draga úr snemmbúnum
þroska bleikju.
Ljósmynd/Óli Haukur Mýrdal
Frá bleikjueldi Matorku í Landsveit. Til mikils er að vinna ef hægt er að ala bleikjuseiði við hita og sleppa við kynþroska.