Morgunblaðið - 10.04.2021, Blaðsíða 22

22 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. APRÍL 2021
Borgarísjakar og hafís virðast
ekki hafa mikil áhrif á lífríki hafs-
ins eða daglegt líf fólks uppi á
landi um þessar mundir. Ingi-
björg segir að fyrr á öldum hafi
hafísinn verið meira vandamál
enda gat hann þá torveldað bæði
veiðar og siglingar til landsins og
oft að heyjaðist illa ef hafís hélst
við strendur Íslands langt fram á
sumar. „Árið 1965 kom hafís upp
að landi og þótti mörgum að það
hefði neikvæð áhrif á síldveiðar
en það árið, og þau næstu á eftir,
var sjórinn fyrir norðan landið
mjög kaldur. Þá er hafísjaðarinn
oft á straumskilum og mikið líf í
hafinu þar undir. Er þekkt að þeg-
ar skip veiða tegundir á borð við
rækju þá draga þau netin nálægt
jaðrinum.“
Ásgeir Ingvarsson
ai@mbl.is
Þ
eir sem séð hafa verðlauna-
kvikmyndina Titanic vita að
borgarísjakar geta verið
miklir skaðvaldar úti á sjó.
Íslenskir sjófarendur þurfa að gæta
sín sérstaklega á ísjökum og hafís
og er ekki alltaf hægt að stóla á að
ratsjár og annar öryggisbúnaður
um borð komi auga á ísinn.
Ingibjörg Jónsdóttir, dósent í
landafræði við jarðvísindadeild Há-
skóla Íslands, segir að blessunar-
lega séu slysin fátíð en vaxandi
sókn skemmtiferðaskipa og jafnt
stórra sem smárra skúta á norð-
lægar slóðir kunni að auka líkurnar
á óhöppum. „Vandinn snýr m.a. að
því að seljendur ferða þurfa að
skipuleggja þær langt fram í tím-
ann og allt þarf að standast. En
magn hafíss og ísjaka getur verið
mjög breytilegt á milli ára og kann
að vera hægt að sigla inn í sund á
strönd Grænlands í júlí eitt árið en í
sama mánuði næsta ár getur ísinn
verið of mikill til að öruggt sé að
fara þar inn. Er áhyggjuefni að
skipstjórar gætu tekið áhættu á
slíkum ferðum til að koma farþeg-
um á áfangstað á þeim tíma sem
þeim var lofað.“
Yfirborðið virkar eins og segl
Ingibjörg tekur þátt í umfangsmik-
illi rannsókn sem snýst um að skrá-
setja og greina ferðir borgarísjaka
á íslenskum hafsvæðum. Þar eru
nákvæmar gervitunglamyndir not-
aðar til að byggja ítarlegan gagna-
grunn um borgarísjaka við Ísland
og m.a. koma auga á ef ísjökunum
fjölgar mikið eða ef breytingar
verða á úbreiðslu þeirra og tíðni í
komum. Gagnagrunninn má m.a.
nota til að auka öryggi sjófarenda
en líka til að skilja betur vind- og
hafstraumakerfið.
„Almennt séð er erfitt að spá fyr-
ir um rek borgarísjaka því þeir eru
svo óreglulegir í lögun og megnið af
þeim er undir yfirborði sjávar. Það
hvert borgarísjakann rekur veltur
bæði á vindum og hafstraumum en
stundum getur yfirborð ísjakans
virkað eins og nokkurs konar segl,“
útskýrir Ingibjörg.
Rétt er að minna lesendur á mun-
inn á borgarísjökum og hafís, og
eins rifja upp þann mun sem er á
borgarísjökum á suðurheimskauti
og á norðurheimskauti. „Hafís verð-
ur til þegar yfirborð sjávarins frýs,
er mun þynnri en borgarísjakar og
rekur yfirleitt með hafstraumum.
Borgarísjakar eru hins vegar hluti
sem brotnar af jöklum sem kelfir í
sjó fram. Á suðurskautinu er ein-
kennandi að borgarísjakarnir eru
mjög stórir og nærri því kassalaga,
enda flestir brot af stórum íshellum,
en á norðurslóðum koma borgar-
ísjakarnir frá skriðjöklum og eru al-
mennt minni,“ útskýrir Ingibjörg.
Nánast um leið og borgarísjakinn
byrjar að fljóta af stað tekur hann
að bráðna en bráðnunin fer að
mestum hluta fram undir yfirborði
sjávar. Bráðnunin breytir þyngd-
arpunkti ísjakans svo hann hreyfist
og snýst á ferðalagi sínu um hafið,
og brotnar í minni einingar. Segir
Ingibjörg hægt að greina merki
þess að skriðjöklar á vesturströnd
Grænlands kelfi nú hraðar í sjó
fram en áður á meðan breytingin er
hægari á austurströndinni.
Sjást ekki alltaf á ratsjá
Fram til þessa hafa sjófarendur og
Landhelgisgæslan haft nánar gætur
á borgarísjökum og hafís og segir
Ingibjörg að íslenskir skipstjórar
séu duglegir að tilkynna um ferðir
borgarísjaka. Er gott að vara aðra
við enda geti verið erfitt að koma
auga á ísjakana við ákveðin skilyrði.
Allir jakar sem skip vita ekki af,
geta valdið hættu og hafís og borg-
arís geta valdið skaða, t.d. í fiskeldi
á fjörðum úti.
„Það hvort borgarísjaki sést vel á
skiparatsjá ræðst m.a. af því hvort
lygnt er í sjóinn eður ei. Í miklum
öldugangi verður erfiðara að greina
smærri ísjakana eða borgarbrot á
ratsjá,“ segir hún og bætir við að
gervihnattamyndir bjóði upp á ein-
staklega gott rannsóknartæki enda
megi nota þær til að koma auga á
ísjakana óháð skýjafari og að að-
gengi hafi batnað svo að sækja má
gervihnattamyndir oftar og í betri
upplausn. Þar greinast hins vegar
ekki smæstu jakarnir.
Ein ástæða þess að dregið hefur
úr sjóslysum vegna hafíss og borg-
arísjaka er að alþjóðlegt samstarf
er í kringum eftirlit á alþjóðavísu.
„Þau ríki sem eiga aðild að sam-
starfinu gæta þess m.a. að sam-
ræmi sé í kortagerð þannig að t.d.
skip sem siglir frá Kanada til Nor-
egs sjái sambærileg tákn í öllum
gögnum sem kortleggja staðsetn-
ingu ísjaka.“
Geta fylgst betur með ferðum borgarísjaka
Morgunblaðið/Árni Sæberg
„Það hvort borgarísjaki sést vel á skiparatsjá ræðst m.a. af því hvort lygnt er í sjóinn eður ei,“ segir Ingibjörg.
Morgunblaðið/Ómar
Fólk á hafísjaka á Vestfjörðum þegar ís kom inn á firði fyrir nokkrum árum.
Með gervihnattamynd-
um er hægt að vakta
hvernig vindar og haf-
straumar bera borgar-
ísjaka um langan veg.
Betri vöktun og skrán-
ing eykur öryggi sjó-
farenda.
Á myndinni má sjá Sigurð
Pétursson skipstjóra. Sýna þarf
aðgát í nærveru borgarísjaka.
Mikið líf
undir
ísjaðrinum
Eltak sérhæfir sig í sölu
og þjónustu á vogum
Bjóðum MESTA úrval
á Íslandi af smáum
og stórum vogum