Morgunblaðið - 29.05.2021, Page 26

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. MAÍ 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Miklar breyt-ingarmunu
verða á aldurs-
samsetningu þjóð-
arinnar á næstu
áratugum og það
mun hafa margvís-
leg áhrif. Er því til
dæmis spáð að á næstu þrjátíu
árum muni heilbrigðisútgjöld
aukast um þrjú prósentustig af
vergri landsframleiðslu ein-
göngu vegna öldrunar þjóð-
arinnar.
Þetta kemur fram í nýrri áætl-
un fjarmála- og efnahags-
ráðherra, sem sagt er frá í
fréttaskýringu í Morgunblaðinu í
gær og nær til ársins 2050.
Sú þróun, sem þar er fjallað
um, er vissulega ekkert eins-
dæmi. Því er spáð að um miðja
þessa öld verði svo komið að
fleiri muni deyja en fæðast í
heiminum. Á Ítalíu er farið að
loka fæðingardeildum og leik-
skólar standa tómir, borgir séu
að tæmast í norðausturhluta
Kína og í Þýskalandi hafa íbúð-
arhús verið jöfnuð við jörðu í
stórum stíl og í stað þeirra
komnir almenningsgarðar.
Því er spáð að það muni þurfa
mikið átak fyrir ríki heims að
laga sig að þessum breytingum
þar sem vinnandi fólki fækkar og
þeim fjölgar, sem sestir eru í
helgan stein.
Svo er spurningin hvað fólks-
fækkun í heiminum mun hafa í
för með sér og hvort hún muni
breyta forsendum efnahagslífs
og hagvaxtar. Kínverjar eru nú
1,41 milljón manna. Ef fram
heldur sem horfir verða þeir 730
milljónir árið 2100. Lífeyrissjóð-
urinn í Heilongjiang-héraði varð
uppiskroppa með peninga vegna
þess að ekki kom nóg inn í hann
til að standa undir greiðslum til
ellilífeyrisþega í honum.
Hér hefur reyndar verið hald-
ið utan um lífeyrissjóði með öðr-
um hætti. Kemur fram í frétta-
skýringunni í blaðinu í gær að
talið sé að lífeyrissjóðakerfið
geri Ísland betur í stakk búið til
að takast á við hækkandi meðal-
aldur en mörg önnur lönd. Þar
muni þó koma þegar sú fjöl-
menna kynslóð, sem nú er á sex-
tugsaldri, fari á eftirlaun og fá-
mennari kynslóðir taki við
keflinu að útgreiðslur lífeyris-
sjóða til sjóðfélaga aukist meira
en inngreiðslur iðgjalda.
Kemur fram að nú sé sjöundi
hver landsmaður 65 ára eða
eldri, en um miðja öldina verði
fjórði hver íbúi landsins á þess-
um aldri.
Lífeyrissjóðanna bíður því ær-
ið verkefni að tryggja að þeir
geti staðið undir sínum skuld-
bindingum fyrir komandi kyn-
slóðir.
Ekki verður síður flókið að
búa svo um hnútana að efnahags-
lífið haldi áfram að dafna eftir
því sem meðalaldur hækkar og
raðir eftirlaunafólks stækka.
Ljóst er að eftirlaunaaldur mun
frekar hækka en
lækka í framtíðinni
og sú þróun er þeg-
ar hafin í Þýska-
landi og víðar.
Í fjármálaráðu-
neytinu hafa þegar
kviknað áhyggjur af
því hvernig eigi að
tryggja að skattar standi undir
útgjöldum ríkisrekstrarins. Í
áætluninni segir að hækkun
skulda vegna kórónuveirunnar
og öldrun þjóðarinnar verði
snúnustu verkefnin í fjármálum
hins opinbera. Talað er um að
bregðast megi við með breikkun
skattstofna, en um leið þurfi að
tryggja sanngjarna dreifingu
skattbyrði milli aldurshópa.
Skattbyrði á Íslandi er með því
hæsta sem gerist og orðalagið
breikkun skattstofna vekur því
ugg. Til að róa lesandann er því
bætt við að til álita gæti komið að
draga úr skattheimtu á laun og
tekjur og auka þess í stað vægi
neysluskatta. Það kann að
hljóma eins og ekki eigi að
hækka skatta, bara breyta still-
ingum með því að hækka á einum
stað og lækka á öðrum.
En er það svo einfalt? Með því
að hækka neysluskatta er hætt
við því að skattbyrði lífeyrisþega
yrði þyngri.
Þegar talað er um sanngjarna
dreifingu skattbyrði milli aldurs-
hópa má ekki gleyma því að einn-
ig er hægt að tala um skattbyrði
hverrar kynslóðar frá vöggu til
grafar. Þarna er í raun verið að
tala um að láta kynslóðir, sem
greitt hafa háan tekjuskatt,
borga hærri neysluskatta þegar
þær setjast í helgan stein og ráð-
stöfunartekjurnar minnka.
Lykilatriðið er þó það að
hærri skattar eru ekki svarið
þegar á bjátar. Í ríkisrekstrinum
verður að gæta þess að hver
króna nýtist sem best og hafa í
huga að sú hugmynd að öll
vandamál megi leysa með því að
henda í þau peningum er veru-
lega ofmetin.
Þegar miklar breytingar
ganga yfir er brýnt að sem
minnst fyrirstaða sé fyrir því að
hjól atvinnulífsins snúist. Það
hlýtur að vera enn mikilvægara
þegar gagngerar breytingar
blasa við á borð við þessar að
gæta þess að ekki verði þrengt
að fólki og fyrirtækjum, en á
auðvitað að hafa að leiðarljósi
hvernig sem árar.
Í þeim efnum má vitna í grein
Þórdísar Kolbrúnar Reykfjörð
Gylfadóttur, ferðamála-, iðn-
aðar- og nýsköpunarráðherra, í
Sunnudagsblaðinu, sem fylgir
Morgunblaðinu í dag, þótt tilefni
skrifa hennar sé annað: „Það er
skynsamlegra að gefa fólki svig-
rúm til að skapa fremur en að
skattleggja alla skapaða hluti.
Þá skiptir líka máli að smíða ekki
óþarfa hindranir svo fólk geti
skapað verðmæti, að kerfið sé
ekki hindrun í sjálfu sér og loks
að taka burt óþarfa hindranir.
Hér er verk að vinna.“
Á næstu áratugum
mun aldurssam-
setning landsmanna
taka gagngerum
breytingum}
Öldrun og fólksfækkun
Í
vikunni varð Bob Dylan áttræður.
Merkisberi heillar kynslóðar meðan
kalda stríðið stóð sem hæst. Fyrsta
platan hans kom út í febrúar 1962,
hálfu ári eftir að Berlínarmúrinn var
reistur. Múrinn er fyrir löngu jafnaður við
jörðu, en Dylan enn sprækur. Hann byrjaði
sem þjóðlagasöngvari en samdi fljótlega vin-
sæl lög. Mesta athygli vöktu samt beittir
textar. Árið 1963 spurði trúbadorinn: How
many years can some people exist, before
they’re allowed to be free? Lagið varð eins-
konar þjóðsöngur heillar kynslóðar.
Ári síðar kom þetta:
The order is rapidly fadin’
And the first one now
Will later be last
For the times they are a-changin’
Mörgum aðdáendum fannst þeir sviknir þegar goðið
kom fram með rafmagnaða hljómsveit og kölluðu: Júdas!
Síðar varð það deiluefni hvort söngröddin hefði breyst til
hins verra eftir að hann lenti í mótórhjólaslysi. Sumir
töldu Dylan reyndar aldrei mikinn söngvara. Sjálfur
sagði meistarinn keikur að eina lagið sem annar hefði tek-
ið betur væri All Along the Watchtower með Hendrix.
Kappinn þótti alltaf var um sig og söng, kannski ekki að
ástæðulausu:
Someone’s got it in for me, they’re planting stories in
the press.
Whoever it is I wish they’d cut it out quick, but when
they will I can only guess.
Skáldið hélt alltaf áfram að spyrja spurn-
inga um heiminn og stöðu sína. Árið 1989
kom þetta:
Is the scenery changing?
Am I getting it wrong?
Is the whole thing going backwards?
Are they playing our song?
Where were you when it started?
Do you want it for free?
What was it you wanted?
Are you talking to me?
Á sínum tíma sagði Dylan við Bítlana:
„Lögin ykkar eru ágæt, en þið segið ekki
neitt.“ Textarnir hans eru vissulega ekkert
slor. Margir urðu samt hissa þegar hann
fékk Nóbelsverðlaun í bókmenntum árið
2016 og fannst dómnefndin reyna að vera
hipp og kúl. Dylan lætur sér fátt um finnast
og gerir það sem honum sýnist. Á nýjustu plötu sinni fet-
ar verðlaunahafinn í fótspor Sesars sem mælti Tening-
unum er kastað og fór yfir Rúbikon-fljótið. Þá varð ekki
aftur snúið.
Tell me how many men I need
And who can I count upon.
I strapped my belt, I buttoned my coat
And I crossed the Rubicon.
Enginn á von á því að Dylan breyti um stefnu núna, en
hver veit? Svarið bærist í vindinum.
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Tímarnir eru að breytast
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
benedikt@talnakonnun.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
N
orðmenn tilkynntu á
fimmtudag að makríl-
kvóti þeirra í ár yrði
298 þúsund tonn eða
35% af heildinni. Það er mikil
aukning, en hlutur Norðmanna
hefur frá 2014 verið 22,5% af ráð-
gjöf Alþjóðahafrannsóknaráðsins,
ICES, samkvæmt samningi Norð-
manna, Evrópusambandsins og
Færeyinga, sem féll úr gildi í lok
síðasta árs. Fyrirsögn fréttar
norska sjávarútvegsráðuneytisins
er „harðari lína frá Noregi“.
Í frétt á heimasíðu ráðuneyt-
isins kemur fram að kvótaákvörð-
unin byggist á mati á magni makr-
íls á norsku hafsvæði. Frá 2014,
þegar samningur fyrrnefndra
þriggja strandríkja var gerður,
hafi útbreiðsla makríls orðið norð-
austlægari og meira verið af fisk-
inum á norsku hafsvæði. Um ein-
hliða ákvörðun Norðmanna er að
ræða þar sem engir samningar eru
í gildi.
Í fréttinni kemur fram að ekki
hafi reynst mögulegt að endurnýja
þriggja þjóða samninginn eftir að
Bretar yfirgáfu Evrópusambandið
og urðu sjálfstætt strandríki.
„Þetta er mjög miður því samning-
urinn hefur verið mikilvægur til að
tryggja ábyrga stjórnun, stöðug-
leika og fyrirsjáanleika fyrir alla
aðila,“ er haft eftir Odd Emil
Ingebrigtsen, sjávarútvegs-
ráðherra Noregs. Í fréttinni kem-
ur fram að af hálfu Norðmanna
verði áfram unnið að samningi um
stjórnun veiðanna, með aðkomu
allra strandríkja að makrílveiðum.
Umfram ráðgjöf
Alþjóðahafrannsóknaráðið,
ICES, lagði til í lok síðasta árs að
aflinn 2021 færi ekki yfir 852 þús-
und tonn og var um 8% samdrátt í
ráðgjöf að ræða frá árinu á undan.
Þegar liggja fyrir tilkynningar um
veiðar á alls 900 þúsund tonnum
til Norðaustur-Atlantshafsfisk-
veiðiráðsins, NEAFC. Það er tals-
vert umfram ráðgjöfina, en síðustu
ár hefur makríll verið veiddur um-
fram ráðgjöf. 2019 voru MSC-
vottanir á makrílveiðum í NA-
Atlantshafi afturkallaðar.
Ekki liggur fyrir hversu mikið
Íslendingar og Færeyingar ætla
sér að veiða í ár. Bretar hafa til-
kynnt veiðar á 222.288 tonnum, til-
kynning Evrópusambandsins
hljóðar upp á 200.179 tonn, Rússar
ætla sér að veiða 120.423 tonn,
Grænlendingar 60.000 tonn og
Norðmenn miða við tæp 300 þús-
und tonn. Þeir höfðu áður tilkynnt
um upphafskvóta upp á 105 þús-
und tonn, en hafa nú bætt hressi-
lega í.
Audun Maråk, framkvæmda-
stjóri norskra útgerðarmanna,
segir að norska flotanum muni
takast að veiða þau 298 þúsund
tonn, 35% af ráðgjöfinni, sem þeir
hafa sett sér. Í norska blaðinu
Fiskeribladet/Fiskaren kom fram í
síðustu viku að miðað við 300 þús-
und tonn gæti aflaverðmæti makr-
íls í ár orðið nálægt 3,9 milljörðum
norskra króna eða um 56 millj-
arðar íslenskra króna. Aukning
um rúmlega 106 þúsund tonn gæti
skilað um 1,4 milljörðum norskra
króna eða um 20 íslenskum millj-
örðum miðað við hlutdeild sam-
kvæmt samningnum sem gilti síð-
ustu ár.
Hörð lína Norðmanna
gagnrýnd á Írlandi
Morgunblaðið/Börkur Kjartansson
Mörg handtök Skipverjar á Víkingi AK gera klárt á makrílmiðum 2018.
Charlie McConalogue, sjávar-
útvegsráðherra Írlands, gagn-
rýnir ákvörðun Norðmanna
harðlega í fréttatilkynningu. Þar
hvetur hann Evrópusambandið
til að hafna einhliða, tækifæris-
sinnuðum og ósjálfbærum yfir-
lýsingum Norðmanna um 55%
aukningu á hluta þeirra í makríl-
stofninum. Nauðsynlegt sé að
framkvæmdastjórnin grípi þeg-
ar í stað til aðgerða til að bregð-
ast við þessari óábyrgu ákvörð-
un Noregs. Haft er eftir ráð-
herranum að Norðmenn verði
að skilja að ábyrgir samstarfs-
menn fái ekki umbun fyrir óvið-
unandi aðgerðir á borð við
þessa.
Gripið verði
til aðgerða
ÓÁBYRG ÁKVÖRÐUN