Skólablaðið - 01.04.1979, Side 12

KARL MARX
OG HIN DlALEKTlSKA
EFNISHYGG JA
Líklega þarf ekki að fjölyrða um fæðingarár,
fæðingastað eða almennt æviferil Karls. Nær væri
að hyggja að kennlngum hans, velta þeim fyrir sér
og draga ályktanir. Kenningarnar skal ekki líta
á sem óbrigðular. Enginn heimspekingur hefur
höndlað sannleikann, heldur aðeins nálgast hann
sbr. Platón og Marx.
Marx boöar réttlátt þjóðfélag, stéttlaust
þjóðfélag. Einstaklingamir standa hlið við hlið
i beinni línu-enginn þarf að rjúfa línuna, þar eð
þörfum hvers og eins er fullnægt. Réttlætið verður
faktískt efnislegt fyrirbrigði.
Réttlætistilfiningin hefur ætíð veriö sterk i
mönnum. Þess vegna hafa menn einmitt sett sig í
andstöðu við ríkjandi skipulag. Var td. byltingin
í Rússlandi nokkuð annað en fullnæging réttlætis-
ins? Aðstæðurnar og oppositionin voru fyrir hendi.
Tilgangurinn með þessu greinarkorni er að
varpa dulitlu ljósi á eitt grundvallar hugtak
marxismans, kafa ofurlítið oni hin mystísku ’orð,
díalektísk efnishyggja.
Fyrsta meginregla þessa skipulagða kerfis er
sögulegur ttdeterminismi"sem þýðir að sagan
stjómist af lögmálum,sem mannshugurinn geti
kynnst,og geri þannig manninum kleyft að sjá
fram 1 framtíðina. Því næst koma sjálf lögmál
sögunnar. Hér varð Marx fyrir miklum áhrifum frá
þýska heimspekingnum Georg Wilhelm Friedrich
Hegel(177o-l83l) sem leit á framgang sögunnar
sem baráttu andstæðra afla,sem leiddi til breyt-
inga. Hegel kallaði þennan framgang sögulegra
breytinga,dialektikina. Marx boðaði byltingu
þar sem þjóðfélagsleg bygging hafði náð því
stigi,að breyting var óumflýjanleg.
Tengt þessari þriðju hugmynd um sögulega
baráttu er fjórða atriöið,hin efnahagslega túlkun
Marx á sögunni.Marx leit á efnahaginn,sem alltaf
var að þróast.sem undirrót allra sögulegra,laga-
legra,hugmyndafræðilegra,jafnvel trúfræðilegra
breytinga. Þessi hugmynd var tengd klassískrl
efnishyggju,sem skilgreindi manninn og náttúruna
sem fullgerða framleiðslu náttúrulögmálanna. En
Marx gekk lengra til að lífga upp þessa stöðnuðu
hugmynd og ná lokareglu hinnar díalektísku
efnishyggju^hugmyndinni um hina efnahagslegu
baráttu sem gerir manninum kleyft að stjóma
heiminum og bæta hann. Að áliti Marx var allur •
framgangur sögunnar áframhaldandi barátta óvin-
veittra efnahagslegra hagsmunahópa. Hin óumflýjan.
lega barátta 19. aldarinnar,að hans mati,var
barátta milli kapítalistanna og arðrænds verka-
lýðsins,sem alltaf fór fjölgandi. Hið marxíska
kerfi býður bæði upp á aöferð til að skilja
þjóðfélagið og að breyta þvl.
Er kapítalisminn næði tæknilegri fullkomnun
myndi framboðið stig af stigi verða meira en
eftirspurnin. Vegna þessa.sagði Marx,myndi gróði
minnka og hinn fálmandi kapítallsti vinna upp
tap sitt á kostnað verkamannsins,sem neyddist til
að selja sjálfan sig,ekki fyrir jafngildi þess
sem hann framleiddi,heldur fyrir það sem kapital-
istinn skammtaði honum. Gróði hins síðarnefnda
var í greinilegri andstöðu við kaup hins fyrr-
nefnda. Þetta hlaut að leiða til stéttabaráttu.
Þar sem Marx gat ekki ímyndaö sér að kapítal-
istamir létu forréttindi sín af hendi fúsum og
frjálsum vilja boðaði hann blóðuga byltingu.
Fyrsta hagkvæma skrefiö yrði stofnun stjómmála-
flokka og verkalýösfélaga. Þegar verkamennirnir
væru skipulagðir gerðu þeir byltingu. Með því að
neyta liðsmunar myndu þeir taka völdin og koma á
alræði öreiganna.Með því að hafa framleiðsluna
svo og stjómina„í höndum sinum myndu þeir koma
á hinu sósíalíska riki,þar sem atvinnutæki í
eigu almennings myndu stig af stigi yfirtaka
smærri framleiðslueinlngar í einkaeign. Slík sam-
eign myndi eyða gróðahugsuninni í hugum fólks og
hægt yrði að skipuleggja efnahaginn með hagsmuni
þjóöfélagsins í huga. Þegar samkeppni og eigin-
hagsmunasjónarmiðum hefði verið eytt myndu allir
hagnast efnislega og um leið og efnislegt um-
hverfi mannsins batnaði þá myndi mannlegt eðli
batna. Ríkið sem lögreglumaður myndi stig af stigj’
leggjast af og alræði öreiganna liða burt út í
hið stéttlausa þjóðfélag. I þessari framtíöar
Paradis -hinu sögulega lokastigi Marx- myndi
öll efnahagsleg og öll teng barátta enda. Maður-
inn gæti loks nýtt hugarorku sína til fullnustu.
Þannig ímyndaði Marx sér framtíðina
en hindranirnar voru margar. Þing, konungar
og keisari stjómuðu Evrópu. 1 austri var mjög
lítill iðnaður og því enginn verkamannaher til
að gera byltingu. Um daga Marx voru Bretland
Frakkland og Þýzkaland höfuðvígi kapítalismans
og við þau batt Marx vonir sínar. En jafnvel
meðal sósíalista ríkti mikið ósamlyndi. Það voru
sósíalistar minna róttækir en Marx,sem boðuðu
friðsamlega breytlngu. Marx afneitaði þeim með
fyrirlitningu. Það voru og anarchistar,sem líkt
og hann,dreymdi um stéttlaust þjóðfélag,sem var
mjög frábrugðiö hans. Marx sá engin vísindi i
baráttu þeirra og afneitaði þeim líka.
Marx var heimspekingur en ekki framkvæmda-
maður. Að undanskildum ritstörfum hans tók hann
einungis að sér eitt mikilvægt hlutverk í bar-
áttunni en það var formennska Alþjóöa verkamanna-
sambandsins í London 1864. Þessi hópur hefur
gengið undir nafninu Fyrsta alþjóðasambandiö. Það
entist í 12 ár og mistókst hrapalega. Annað al-
þjóðasambandið var kallað saman 1889 og entist
fram til 1914. Bitlaus árás þess beindist einkum
að hinum iðnvædda vestræna heimi og það vanrækti
Rússland svo til algjörlega. Rússland hafði jú
fáa verkamenn.aðeins afskekkta smábændur og
harðan kjarna hugsjónamanna,sem var haldið niðri
af keisarastjóminni. En þar komu þeir fram Lenin
og strákamir.
Asgeir Sverrisson.