Morgunblaðið - 03.07.2021, Blaðsíða 20

20 FRÉTTIR
Innlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. JÚLÍ 2021
BAKSVIÐ
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
Gylfi Zoega, prófessor í hagfræði við
Háskóla Íslands og nefndarmaður í
peningastefnunefnd Seðlabankans,
segir skuldahlutfall ríkissjóðs munu
verða viðráðanlegra eftir því sem hag-
vöxtur verður meiri á næstu árum. Þá
muni verðlagsþróun í helstu við-
skiptalöndum,
ekki síst í Banda-
ríkjunum, hafa sitt
að segja vegna
mögulegra áhrifa
verðbólgu á vaxta-
þróun. En verð-
bólga er á hraðri
uppleið vestanhafs
(sjá graf).
Rætt var við
Bjarna Benedikts-
son fjármálaráðherra í Morgunblaðinu
í gær, sem var bjartsýnn á að það tæk-
ist að lækka ríkisskuldir í fyrra horf.
Ríkisskuldir hafa aukist
Hlutfall hreinna ríkisskulda af
landsframleiðslu hefur hækkað úr
19,2% í 29,6% frá febrúar í fyrra en
hlutfall heildarskulda úr 27,5% í
42,9%. Hafa heildarskuldir aukist um
nærri 500 milljarða á tímabilinu.
Spurður hversu mikil byrði þessi
skuldasöfnun verði fyrir þjóðarbúið á
næstu árum segir Gylfi að það fari
mikið eftir hagvexti. Meiri hagvöxtur
þýði meiri skatttekjur.
„Ef vextir eru lágir og hagvöxtur er
mikill þá lækkar skuldahlutfallið þótt
skuldirnar standi í stað,“ segir Gylfi.
Verði hagvöxtur lítill og vextir háir
muni skuldabyrðin hins vegar þyngj-
ast. Gylfi bendir svo á að hluti af auk-
inni skuldsetningu ríkissjóðs sé til-
komin vegna útgjalda sem miðuðu að
því að styrkja fyrirtæki í mótbyr.
„Það verður þá betri viðspyrna af
því að fyrirtæki eru enn á lífi en ef
ekkert hefði verið gert hefði tjónið lent
á bönkunum og þeir orðið fyrir meira
útlánatapi. Ríkisfjármálin voru notuð
til að milda tjónið svo það er ekki sjálf-
stætt vandamál að ríkisskuldir hafi
aukist af þess völdum. Þetta er spurn-
ing um orsök og afleiðingu. Skulda-
hlutfallið er enn hóflegt og með því
lægsta í Evrópu. Þannig að ef það
verður ágætis hagvöxtur á næstu ár-
um og vextir lágir er það ekki mikið
áhyggjuefni,“ segir Gylfi sem telur að
stjórnvöld hafi farið eftir bókinni.
Lítið í alþjóðlegu samhengi
Hann bendir á að skuldahlutfallið sé
um 130% af landsframleiðlu í Banda-
ríkjunum og um 100% á sama mæli-
kvarða í Bretlandi. Hlutfallið sé rúm-
lega 40% í Danmörku, svipað og hér.
Þá megi rifja upp að til að uppfylla
Maastricht-skilyrðin um upptöku evru
hafi skuldahlutfallið þurft að vera
undir 60% hjá umsóknarríkjum.
„Skuldastaða ríkissjóðs er því ekki
stórkostlegt áhyggjuefni. Það ber
frekar að horfa til þess að niður-
sveiflan hér varð minni en ella vegna
þess að innlenda eftirspurnin var
sterkari en búist var við. Annars vegar
voru Íslendingar að eyða peningum
hér heima, í stað þess að ferðast til út-
landa, og svo höfðu aðgerðir ríkissjóðs
örvandi áhrif á efnahagslífið, sem og
vaxtalækkanir. Það er einnig búið að
halda lífi í fyrirtækjum sem verða von-
andi lífvænleg. Það má segja að þessi
útgjöld hafi verið fjárfesting í meiri
skatttekjum í framtíðinni frá þessum
fyrirtækjum, ef þau ná sér á strik.“
Eykur líkur á vaxtahækkun
– Seðlabankastjóri gaf í vor til
kynna að vextir myndu hækka þegar
hagkerfið kæmist í gang á ný. Hversu
líklegt er að vextir verði áfram lágir?
„Það er ekki líklegt ef atvinnuleysi
lækkar og slaki minnkar á vinnumark-
aði. Það fer einnig eftir því hvort verð-
bólga fer vaxandi í heiminum eða ekki.
Þar eru Bandaríkin mikilvægust. Ef
verðbólgan sem er að mælast núna er
vegna framleiðsluerfiðleika vegna far-
aldursins – tímabundinna þátta –
munu vextir í heiminum áfram verða
lágir. En hafi skapast eftirspurnar-
þrýstingur sem er að valda verðbólgu,
þar með talið í Bandaríkjunum og
Evrópu, eru meiri líkur á að nafnvextir
og raunvextir hækki. Stóra málið er
þróun verðbólgu í Bandaríkjunum á
þessu ári og því næsta. Ef verðbólga
fer vaxandi munu vextir í heiminum
fara upp en annars síður. Það hefur þá
áhrif á afkomu ríkissjóðs.“
Skuldabyrði ríkissjóðs viðráðanleg
- Prófessor í hagfræði segir að ef saman fari hagvöxtur og lágir vextir muni skuldahlutfallið lækka
- Innflutt verðbólga meðal óvissuþátta - Skuldir ríkissjóðs séu lágar í alþjóðlegum samanburði
Gylfi Zoega
Verðbólguþróun á helstu viðskiptasvæðum Íslands frá ársbyrjun 2019
5%
4%
3%
2%
1%
0%
-1%
jan. feb. mars apríl maí júní júlí ágúst sept. okt. nóv. des. jan. feb. mars apríl maí júní júlí ágúst sept. okt. nóv. des. jan. feb. mars apríl maí
2019 2020 2021
3,4%
5,0%
4,4%
2,6%
4,3%
3,6%
1,8%
1,2%
0,7%
0,1%
2,1%
-0,3%
2,0%
1,8%
1,4%
Ísland Evrusvæðið Bandaríkin Bretland
Þróun skulda ríkis-
sjóðs frá feb. 2020
Milljarðar króna Feb. 2020 Maí 2021
Óverðtryggðar skuldir 395 730
Verðtryggðar skuldir 268 270
Erlendar skuldir 192 343
Samtals 854 1.343
...sem% af VLF* 27,5% 42,9%
Hrein skuld ríkissjóðs
596 928
...sem% af VLF 19,2% 29,6%
*Nafnverð með áföllnum verðbótum
Heimild: Markaðsupplýsingar Lánamála ríkisins