Morgunblaðið - 03.07.2021, Síða 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. JÚLÍ 2021
577-1515 •
Það er skrýtið að
það þurfi mann eins og
mig, mann utan úr bæ,
til að benda á hlut sem
hefur verið fullsann-
aður og óumdeildur í
meira en hundrað ár,
nefnilega að jörðin hef-
ur verið að kólna og
þorna í um átta þús-
und ár. Raunar var
lægsta punktinum í
þessari kólnun náð um aldamótin
1900, þegar jöklar voru þeir mestu
frá „ísöld“ (jökulskeiði) en síðan
hefur dálítil uppsveifla verið, um 0,8
gráður frá 1880.
Þetta ættu allir sem titla sig „vís-
indamenn“ og gefa yfirlýsingar um
loftslagsmál að vita. Viti þeir þetta
ekki eru þeir einfaldlega ekki mark-
tækir og ættu að fá sér aðra vinnu.
Það var nefnilega fyrir langa-
löngu, árið 1908, sem Norðmaðurinn
Aksel Blyth og Svíinn Rutger Sern-
ander gerðu grein fyrir rann-
sóknum sínum á gróðurleifum djúpt
í mýrum Skandinavíu með tilliti til
loftslags fyrri alda og árþúsunda.
Nýrri rannsóknir, m.a. á bor-
kjörnum í Grænlandsjökli og á Suð-
urskautslandinu, hafa síðan fyllt út í
myndina en í raun litlu bætt við
meginniðurstöður Blyth-Sernand-
ers. Borkjarnarannsóknir hafa m.a.
sýnt að þessi kólnun og þornun hef-
ur gengið í sveiflum. Hitasveiflan nú
er hvorki mikil né merkileg í sam-
anburði við margar aðrar upp- og
niðurveiflur undanfarnar aldir og
árþúsundir. Í upphafi 18. aldar
hlýnaði t.d. miklu meira og hraðar
en nú, en svo kólnaði aftur. Oft áður
hefur hlýnað um stund
og jöklar hopað smá-
vegis, en kuldinn hefur
alltaf komið aftur og
orðið meiri en sem
nam uppsveiflunni. Til
lengri tíma kólnar því
stöðugt og ekkert
bendir til að fyrrnefnd
smávægileg uppsveifla
sem nú virðist lokið sé
eitthvað öðruvísi en
allar hinar.
Menn, allra helst
vísindamenn, ættu að
vita að fyrir um 11.500 árum varð
gífurleg „hamfarahlýnun“ (án af-
skipta mannanna) þegar hitastig
hækkaði skyndilega um tíu stig eða
meira á örstuttum tíma þannig að
jökulskildirnir miklu bráðnuðu og
yfirborð sjávar hækkaði um marga
tugi metra. Hlýnunin náði hámarki
fyrir 7-8 þúsund árum á tímabili
sem gjarnan er nefnt „holocen-
hámarkið“, en Blyth- Sernander
nefndu „atlantíska skeið bórealska
tímans“. Þá virðist hiti hérlendis
hafa verið a.m.k. fjórum stigum
hærri en nú. Hann virðist þó hafa
verið enn meiri norðar, því nýlegar
rannsóknir í mýrum á Norður-
Grænlandi og Svalbarða sýna að þar
þrifust jurtir sem þurfa um sjö stig-
um hærri meðalárshita en nú er
þar. Norskar rannsóknir á skeljum
á Svalvarða benda þó til að hiti þar
hafi „aðeins“ verið um sex stigum
hærri en nú.
Það var um þetta leyti sem elstu
merki um siðmenningu komu fram
við botn Miðjarðarhafs og sömuleið-
is virðast hin elstu hinna dularfullu
einsteinungsmannvirkja Vestur-
Evrópu hafa þarna verið að rísa, en
af þeim er Stonehenge frægast þó
það sé nokkru yngra.
Jörðin var sem aldingarður. Ís-
land var algróið. Trjástofnar undir
jöklum og í mýrum í háfjöllum
Skandinavíu og við strendur Norð-
ur-Íshafs sanna að trjálína var
meira en 700 metrum hærri en nú
og núverandi freðmýrar norðurhjar-
ans skógi vaxnar allt til sjávar.
Þetta eru ekki tölvulíkön, heldur
staðreyndir sem auðvelt er að stað-
festa. Miklar mannvistarleifar, ekki
tölvulíkön, sanna sömuleiðis að ekki
aðeins Sahara, heldur einnig núver-
andi eyðimerkur Arabíu og Mið-
Asíu voru þá að mestu þurrlendar
gresjur, byggðar mönnum og dýr-
um.
Hvað gerir til, þótt þetta loftslag
kæmi aftur? Hvað er vandamálið?
Ég bara spyr.
Meðan sólin skín mun ferskt vatn
gufa upp úr höfunum og því meira
sem loftslag er hlýrra. Einnig eykst
rakadrægni loftsins gífurlega við til-
tölulega litla hækkun hitastigs.
Gróflega þýðir þetta að hlýnun
gufuhvolfsins um eitt stig veldur
hækkun vatnsgufu í því um sjö
rakastig. Ef loftslag skyldi hlýna
aftur mundi það því þýða stóraukna
úrkomu. Meðalsjávarstaða, að frá-
töldu landrisi og landsigi, var aðeins
einhverjum fáum tugum sentimetra
hærri en nú. Miklu meira vatn var
bundið í gufuhvolfinu, sem stuðlar
að lækkun sjávarmáls, og ekki síður
hitt, að þrátt fyrir hærri meðalhita
var enn frost mestallt eða allt árið á
hábungum meginjökla, en það er
ákoma, þ.e. snjókoma umfram sum-
arbráðnun, sem mestu ræður um
vöxt og viðgang jökla. Miklu meiri
snjór olli því hækkun jöklanna, þótt
kvarnaðist úr nær sjávarmáli. Ís-
birnir lifðu líka góðu lífi og lifa enn
þó sum hinna allt að 20 hlýskeiða
kvartertímans (ísaldarinnar miklu,
sem við lifum á) hafi verið miklu
hlýrri en það núverandi. Borkjarnar
sýna líka að Grænland og Suður-
skautið hafa verið á sínum stað í
gegnum öll hlýskeið þótt sjávarborð
hafi hækkað eitthvað lítillega um
stund.
Eftir holcen-hámarkið fór að
kólna og þorna sem fyrr sagði, þó í
sveiflum og rykkjum. Í nýlegri bók
íslensks jöklafræðings kemur fram
að fyrstu skaflarnir sem síðan urðu
Vatnajökull fóru að myndast fyrir
um 4.500 árum samtímis því sem
Forn-Egyptar voru að reisa píra-
mída sína. Mættu leiðsögumenn
gjarnan benda túristum á þetta, en
þessi staðreynd virðist hafa farið al-
veg framhjá mörgum, ekki síst lið-
inu sem jarðsöng Okið á dögunum,
en það er talið hafa myndast á 14.
öld.
Eftir Vilhjálm
Eyþórsson
»Núverandi hlýskeið
er þegar búið að ná
meðallengd og því má
búast við nýju jökul-
skeiði (ísöld) á þessu ár-
þúsundi eða því næsta,
jafnvel á þessari öld
Vilhjálmur Eyþórsson
Að berjast gegn blessun sem ekki kemur
Jöklar á Íslandi fyrir 2.500 árum á dögum Sókratesar og Platóns.