Morgunblaðið - 10.07.2021, Blaðsíða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. JÚLÍ 2021
N
ú er EM í fót-
bolta um það bil
að ljúka en
undanfarið hafa
knattspyrnumenn skemmt
aðdáendum íþróttarinnar
fögru um alla Evrópu, og um
leið hafa lýsingar íþrótta-
fréttamanna kryddað leik-
ina heldur betur. Einum
leikmanni var lýst sem
þrennusjúklingi, og til skýr-
ingar var tekið fram að hann
elskar að skora þrennur. Og
þegar hollenska landsliðið
varð einum manni færri á
móti Tékkum á dögunum
sagði lýsandinn eitthvað á
þá leið að nú yrði þetta
brekka fyrir Hollendinga –
sem í þokkabót væru alls
ekki vanir neinum brekkum.
Líkingin um brekku er
auðskiljanleg öllum sem far-
ið hafa gangandi eða hjól-
andi um hæðir, hóla og fjöll. Landsliðsmaður í handbolta varð fyrir því
óláni í mars að fara úr axlarlið og þegar hann sagði frá meiðslum sín-
um notaði hann einmitt brekku-líkinguna: „Verður þetta mín brattasta
brekka hingað til og ætla ég að snýta henni.“
Málfar í íþróttum og í umfjöllun um þær er sérstakt rannsóknarefni.
Hérlendis hefur einkum Guðmundur Sæmundsson gert athuganir á
þessu. Doktorsritgerð hans nefnist „Það er næsta víst … : Hvað ein-
kennir einkum umfjöllun um íþróttir í íslenskum bókmenntum og fjöl-
miðlum?“ Heitið er sótt í frægt orðatiltæki Bjarna Felixsonar sem
Guðmundur nefnir höfðingjann í hópi íslenskra íþróttafréttamanna.
Í grein Guðmundar og Sigurðar Konráðssonar, „Hvílík snilld! Ís-
lenskt íþróttamálfar í fjölmiðlum og einkenni þess“, er einnig að finna
fjöldamörg dæmi um áhugaverða málnotkun í kringum íþróttir og
kappleiki. Samkvæmt greiningu þeirra eru helstu sérkenni málfarsins
fyndni, ýkt orðafar, nýjungar í máli og notkun skáldmáls. Meðal dæma
úr greininni, um það sem þeir nefna nýjungar, má tiltaka ýmis orð, t.d.
leikmannagluggi („gluggi sem opnast á milli tímabila þar sem loku er
skotið fyrir leikmannaskipti“), hornabani („leikmaður sem skorar oft
úr horninu“) og sögnina að klobba („skjóta eða senda knöttinn milli
fóta einhvers, til dæmis markvarðar“). Þá eru ýmsar nýjungar í orða-
tiltækjum, t.d. að setja aukagel í hárið („að taka sig á“), að afgreiða
boltann í netið („skora mark“), að búa til fótbolta („leika vel í knatt-
spyrnu“) og að gera gott mót („ganga vel á mótinu“). Stundum eru
m.a. notaðar líkingar úr veiðiskap, t.a.m. að fiska vítaspyrnu („koma
því til leiðar með leikaraskap að andstæðingarnir fá á sig vítaspyrnu“)
og að landa sigri („sigra“). Höfundar benda á að vísanir í „átök, her-
mennsku, ofbeldi og afbrot setja sterkan svip á lýsingar íþróttafrétta-
manna“ og nefna dæmi á borð við þessi: Þeir hreinlega átu heims-
meistarana, þeir voru teknir af lífi, þeir stútuðu Kamerún; að
ógleymdum orðum á borð við dauðafæri og dauðariðill. Greinarhöf-
undar benda einnig á að gjarna bregði fyrir vísunum í bókmenntir fyrr
og síðar, t.d. þegar lið í fallhættu er að berjast við falldrauginn („eins
og Grettir við drauginn Glám“).
Þetta verður brekka
fyrir þrennusjúklinginn
Tungutak
Ari Páll Kristinsson
ari.pall.kristinsson@arnastofnun.is
AFP
EM Málfar í íþróttum og í umfjöllun um þær
er sérstakt rannsóknarefni.
Þ
að styttist í kosningar en kosningastefnu-
skrár flokkanna sjást ekki enn. Sennilega
eru stjórnarandstöðuflokkarnir í vandræðum
með sínar áherzlur. Samfylkingin virðist enn
sem komið er ekkert hafa að segja. Viðreisn er upp-
tekin af innri vandamálum og hefur það eitt fram að
færa að Ísland eigi að ganga í ESB. Það hefur dofnað
mjög yfir Miðflokknum.
Hins vegar er líf í Pírötum og Inga Sæland stendur
fyrir sínu. Og nú er ljóst að Sósíalistaflokkur Gunnars
Smára Egilssonar býður fram. Sá flokkur gæti átt eft-
ir að koma á óvart.
Líklega hefja flokkarnir ekki raunverulega kosn-
ingabaráttu fyrr en eftir verzlunarmannahelgi og þá
má búast við að mikið gangi á. En nú sem fyrr skiptir
máli hvað flokkarnir hafa að segja. Að því leyti til
standa stjórnarflokkarnir mun betur en stjórnarand-
staðan.
Hvað ætli valdi málefnaþurrð stjórnmálaflokka?
Skýringin er skortur á umræðum um málefni innan
þeirra flestra. Þegar umræður fara fram spretta upp
nýjar hugmyndir en án þeirra gerist
ekki neitt nýtt. Þetta ættu lýðræðis-
legir flokkar að skilja en ef eitthvað
skortir á lýðræðið innan þeirra verð-
ur deyfðin innan þeirra skiljanlegri.
Gera má ráð fyrir að Sósíalistaflokkurinn setji fisk-
veiðistjórnina á dagskrá og er það sagt vegna opins
fundar sem Gunnar Smári og fleiri efndu til í Þjóð-
menningarhúsinu fyrir nokkrum misserum. Þá kom-
ast aðrir flokkar ekki hjá að tjá sig um þau mál.
Manna á meðal ganga nú listar á netinu með sam-
anburði á launakjörum bæjarstjóra hér og borgar-
stjóra í stórborgum úti í heimi. Ungt fólk furðar sig á
að bæjarstjórar hér skuli oft vera hærra launaðir en
borgarstjórar stórborga. Ef þau mál koma til umræðu
kemur líka til umræðu hækkun á launakjörum kjör-
inna fulltrúa á Alþingi og í sveitarstjórnum á undan-
förnum árum, sem er hinum kjörnu fulltrúum ekki
hagstæð.
Það er óþægilegt bil á milli kjörinna fulltrúa og al-
mennra borgara. Um leið og einstaklingur er kominn
á þing telur hann sig ekki lengur eiga erindi við fólkið
í landinu fyrr en nálgast næstu kosningar. Frá þessu
eru undantekningar en þær eru fáar. Það væri gagn-
legt að þingmenn ræddu þetta í kosningabaráttunni
og útskýrðu þetta frá sínu sjónarmiði.
Sennilega er hér um að ræða leifar frá gamla Ís-
landi, þegar háttsettir embættismenn töldu sig yfir
aðra hafna. Þær leifar voru innfluttar frá því stétt-
skipta þjóðfélagi sem var í flestum Evrópuríkjum og
er að hluta til enn. Það er tími til kominn að við losum
okkur við þessar leifar, sem áttu og eiga ekkert erindi
hingað. Við lifum í samfélagi sem var byggt upp af
sjómönnum og bændum og eigum að vera stolt af því.
Aðrar leifar af siðum frá hinni stéttskiptu Evrópu
er orðuglingrið og forsetaembættið sjálft. Hvort
tveggja á að leggja niður. Það er beinlínis hlægilegt
að það skuli hafa verið fluttir inn til Bessastaða hirð-
siðir frá dönsku konungshirðinni!
Við eigum skipulega að útrýma þessum innfluttu
siðum frá stéttskiptri Evrópu. Kannski frambjóð-
endur ættu að leita eftir umboði kjósenda til þess?
Líklega bíður fólk fyrst og fremst eftir því hvað
flokkarnir segja um atvinnumálin. Það er auðvitað
stóra málið að fólk hafi vinnu og það verði tryggt.
Hvað vilja flokkarnir, hver um sig, gera til þess að
skapa atvinnu í landinu? Unga fólkið hefur farið verst
út úr atvinnuleysinu og ungir kjósendur munu taka
mest eftir því hvað flokkarnir segja um þau mál.
Það á eftir að borga kostnaðinn af faraldrinum.
Hvernig hugsa flokkarnir sér að
borga hann? Er hugsanlegt að einhver
þeirra sjái kost í því að skera niður
óhóflegan kostnað í opinbera kerfinu
eða er það ósnertanlegt?
Og loks er það spurningin hvernig flokkarnir hugsa
sér að takast á við hagsmunaöflin, sem alltaf eru að
reyna að taka að sér landsstjórnina, þótt enginn hafi
leitað eftir því við þau.
Fyrir utan dagleg viðfangsefni stjórnmálanna er
ábending Ásgeirs Jónssonar seðlabankastjóra um
hagsmunaöflin sem reyna að taka að sér landsstjórn-
ina eitt mikilvægasta innleggið í þjóðmálaumræður á
líðandi stundu. Þeim ábendingum þurfa flokkarnir
sjálfir að svara og um þær þurfa þingmennirnir sjálfir
og frambjóðendur að tjá sig.
Hér er um að ræða hagsmunasamtök en líka stór og
öflug fyrirtæki. Í návígi okkar fámenna samfélags er
þetta raunverulega spurning um hvort lýðræðið á Ís-
landi sé sýndarveruleiki.
Það er of mikið sagt að svo sé vegna þess að hvað
sem öðru líður er réttarkerfið sjálft frjálst og óháð.
Því er hægt að treysta hvort sem um er að ræða hags-
munaaðila eða pólitík og það skiptir auðvitað gríðar-
lega miklu máli.
Þessi mál öll þarf að ræða í kosningabaráttunni
vegna þess að þau eru komin á dagskrá þjóðfélags-
umræðunnar, þótt þau séu ekki komin á dagskrá
flokkanna, eins skrýtið og það nú er.
Þessar kosningar reyna á stjórnmálaflokkana.
Standa þeir undir hlutverki sínu eða eru þeir bara
handbendi hagsmunaafla, eins konar leppar þeirra?
Því verður seint trúað en þeir þurfa að afsanna það
með málflutningi sínum og gerðum.
Ef þeim tekst það verða þetta merkar kosningar
hvernig sem úrslitin að öðru leyti verða.
Er lýðræðið á Íslandi
sýndarveruleiki eða …
Sjálfstæðir flokkar eða
handbendi og leppar?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Undanfarið hef ég velt fyrir mér
tengslum fasisma og annarra
stjórnmálastefna, en í nýlegri rit-
gerð reyna þau Ragnheiður Krist-
jánsdóttir og Pontus Järvstad að
spyrða saman Sjálfstæðisflokkinn
og íslenska fasista á fjórða áratug
síðustu aldar. Auðvitað voru þjóð-
ernisstefna og andkommúnismi frá
öndverðu snarir þættir í stefnu
Sjálfstæðisflokksins, svo að sumir
forystumenn hans höfðu samúð með
Þjóðernishreyfingu Íslendinga, sem
stofnuð var 1933. Hún var ekki held-
ur hreinræktuð fasistahreyfing. En
íslenskur fasistaflokkur, sem kallaði
sig Flokk þjóðernissinna, spratt ein-
mitt upp í ársbyrjun 1934 í andstöðu
við Sjálfstæðisflokkinn, eftir að tveir
menn úr Þjóðernishreyfingunni
höfðu tekið sæti á lista flokksins fyr-
ir bæjarstjórnarkosningar í Reykja-
vík. Hlaut Flokkur þjóðernissinna
sáralítið fylgi þá og í þingkosning-
unum eftir það, bauð síðast fram í
bæjarstjórnarkosningum 1938 og
lognaðist síðan út af.
Fróðleg bók kom fyrir mörgum
árum út í Noregi eftir sagnfræðipró-
fessorinn Øystein Sørensen, sem
komið hefur hingað til lands og hald-
ið fyrirlestra. Hún heitir Fra Marx
til Quisling og er um fimm norska
sósíalista og kommúnista, sem gerð-
ust fasistar og gengu í lið með Quisl-
ing, Eugène Olaussen, Sverre
Krogh, Halvard Olsen, Håkon
Meyer og Albin Eines. Voru þeir all-
ir í forystusveit norskra vinstri-
manna. Sinnaskipti þeirra urðu fyrir
hernám Þjóðverja, svo að ekki má
skýra þau með hentistefnu einni
saman. Olaussen var ritstjóri sósíal-
istablaðsins Klassekampen 1911-
1921, og árið 1945 skrifaði hann í
endurminningum sínum: „Það er
mér ánægja að vita til þess, að marg-
ir minna bestu og tryggustu sam-
starfsmanna í Klassekampen hafa
nú fundið hinn eina sanna sósíalisma
og að við höfum á þjóðlegum, norsk-
um grundvelli fengið að sjá hið besta
í hugmyndum okkar framkvæmt,
hreinsað af öllu gyðingagjalli úr
marxismanum.“
Í bók sinni gerir Sørensen skil-
merkilega grein fyrir því, hvað í fas-
ismanum laðaði þessa gömlu sósíal-
ista að. Þeir trúðu því allir, að
borgaralegt frelsi væri týnt og tröll-
um gefið. Þeir höfnuðu því, sem þeir
töldu tvær myndir kapítalismans,
ríkiskapítalisma Stalíns og auðræði
Vesturlanda. Verkamenn hverrar
þjóðar ættu að sameinast, en ekki
öreigar allra landa. Viðkvæði þeirra
var hið sama og Hitlers: Almanna-
hag ofar einkahag.
.Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Skammt öfga í milli
Við
Hækk
um
í gleð
inni